ÂŞIK VEYSEL’İN ŞİİRLERİNDE TOPLUMSAL DEĞİŞME

Yıl 2023, , 191 - 212, 01.10.2023

Halil Bunsuz

https://doi.org/10.28981/hikmet.1304038

Öz

Toplumların ortak paydası olan bazı ögeler vardır. Kültür de toplumların yüzyıllar içerisinde birlikte oluşturdukları ve gelecek nesillere aktardıkları önemli ortak paydalar arasında yer alır. Bir toplumun kültürel varlığının oluşmasında, zenginleşmesinde, büyük kitlelere ulaştırılmasında ve gelecek nesillere aktarılmasında sanatçıların rolü büyüktür. Türk kültürü içerisinde yer alan ve kökleri bilinen en eski zamana kadar ulaşan âşıklık geleneği bahsedilen aşamalarının gerçekleşmesinde önemli bir işlevi yerine getirmiştir. Âşıklık geleneğinin 20. yüzyıldaki son ve güçlü temsilcilerinden olan Âşık Veysel, Türk kültüründe özel bir konuma sahiptir. Çocukluk ve gençlik çağlarında Osmanlı Devleti’nin son dönemlerine şahit olan yaşamının ilerleyen zamanlarında ise cumhuriyetin kurulmasını ve yeni devletin ilk yıllarında kazanılan başarı ve karşılaşılan zorlukları gören Âşık Veysel, şiirleri ile yakın dönem kültürel tarihimiz için önemli bir kaynaktır. Âşıkların tarihin canlı şahidi, toplumların yaygın eğitim ve öğretiminde ikaz edici ve yol gösterici olmaları, nesilden nesile kültür aktarımını sağlamaları, onları kültürel hayatta daha önemli bir konuma getirir. Türk toplumunun 19. ve 20. yüzyılda kültürel anlamda yaşadığı önemli bir dönüşüm vardır. Bu dönüşüm sürecinde Âşık Veysel, Türk toplumunun genel kabul ve değer yargılarını kendi bilgi, birikim ve tecrübesiyle bir değerlendirmeye tabi tutmuş ve estetik bir söyleyişle kaleme almıştır. Okuma yazma bilmemesine rağmen bilge kişiliğiyle kendi süzgecinden geçirdiği değerler arasında ahlak değerleri de bulunmaktadır. Bu çalışmada fütüvvet-nâmelerde sıralanan 49 ahlak değeri Âşık Veysel’in şiirlerinde aranmıştır. Ardından âşığın hangi ahlak değerlerine şiirlerinde dikkat çektiği, eğitsel bir amaçla övdüğü ve özendirdiği tespit edilmiştir. Son olarak çalışmanın asıl amacını oluşturan âşığın şiirlerinden hareketle yaşadığı dönemde bozulan ahlak değerleri ve toplum yapısındaki çözülme/dönüşüm tespit edilmiş ve âşığın bozulan ahlak değerleri karşısında nasıl bir yol izlediği incelenerek ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Anahtar Kelimeler: Âşık Veysel, ahlak değerleri, Türk toplumu, ahlaki yozlaşma, Fütüvvet-nâme

Destekleyen Kurum

Yok

Teşekkür

Makalemi, Hikmet dergisinin Âşık Veysel özel sayısı için gönderiyorum. Çalışmalarınızda kolaylıklar diler, teşekkür ederim.

Kaynakça

• Albayrak, Nurettin. “Enûşirvân”. DİA 11/255-256. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• Alptekin, Ali Berat. Âşık Veysel. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2009.
• Arslanoğlu, İbrahim. Yazarı Belli Olmayan Bir Fütüvvetname. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1997.
• Atay, Rıfat – Çamcı Hikmet. “Aşık Veysel’in Gezerken Aklımın Evine Vardım Şiiri Bağlamında Din-Felsefe İlişkisi”. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 9/4, (2020), 329-340.
• Başaran, Uğur. “Âşık Veysel ve Köy Enstitüleri”. Ihlamur Kültür ve Sanat Dergisi, 12/89, (2020), 90-92
• Bekki, Salahaddin. Halk Müziğinin Seyyar Radyosu. İstanbul: Muhit Kitap, 2021.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. “İslâm ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilâtı ve Kaynakları” İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 11/1-4 (1949-1950): 6-354
• Gümüş, İbrahim. “Âşık Veysel’in Kara Toprak Şiirine Ontolojik Bir Yaklaşım”. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 12/1 (2019): 176-187 https://doi.org/10.17218/hititsosbil.516787
• Günay, Umay. “Âşık Veysel ve Âşık Tarzı Şiir Geleneği”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (1993): 21-42.
• Gürçay, Serdar. “Âşık Veysel’in Senlik Benlik Nedir Bırak Şı̇ı̇rı̇ Yolojik Eleştiri Edebiyat Kuramı Açısından İncelenmesi”. Aydın İnsan ve Toplum Dergisi, 2/3, (2016), 1-20.
• İKYST, İnkılâp Kitabevi Yayın Sanayi ve Tic. A. Ş. Âşık Veysel Hayatı ve Bütün Şiirleri, İstanbul: İnkılâp Kitabevi Yayın Sanayi ve Tic. A. Ş, 2001.
• Kaplan, Mehmet. Şiir Tahlilleri 2. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1984.
• Köprülü, Fuad. Edebiyat Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1999.
• Kurtoğlu, Fatma Süreyya. “Âşık Veysel'in Şiirlerini Değerler Eğitimi Açısından Okumak”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 83 (2017), 101-124.
• Malay, Murat. Âşık Veysel’i Ağlatanlar. İstanbul: Evreca Publıshıng, 2005.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Fütüvvetname” DİA 13/264-265. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Oğuzcan, Ümit Yaşar. Âşık Veysel Hayatı-Şiirleri ve Hakkında Yazılanlar. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1972.
• Özdemir, Serdar Deniz. “Âşık Veysel’in Şiirlerinde Sosyal Eleştiri”. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi 6/16, (2018), 151-161. DOI: 10.31126/akrajournal.415846
• Şimşek, Esma. “Âşık Veysel’in Âşıklık Geleneği İçerisindeki Yeri Üzerine Bir Değerlendirme”. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi 4/9, (2016), 117-126. https://doi.org/10.31126/akrajournal.328241
• TDK, Türk Dil Kurumu. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2019.
• Tek, Recep. “Edebiyat-Toplum İlişkisi Bağlamında Âşık Veysel’in Şiir Dünyası”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 40 (2016), 327-350. DOI: 10.21563/sutad.270394
• Tırkaz, Gözde. Yirminci Yüzyıl Âşıklarından Âşık Mehmet Yakıcı, Âşık Huzûrî, Âşık Veysel Şatıroğlu, Âşık Zülâlî ve Âşık Efkârî’nin Şiirlerinde Eğitim Unsurları. Antalya: Akdeniz Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Torun, Ali. Türk Edebiyatında Türkçe Fütüvvet-nâmeler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998.
• Tutu, Sıtkı Bahadır. Âşık Veysel Şatıroğlu (Hayatı, Eserleri ve Müzik Kimliği). İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2008.
• Uludağ, Süleyman. “Cemâl”. DİA 7/296. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Uludağ, Süleyman. “Kemâl”. DİA 25/222. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2022.
• Uludağ, Süleyman. “Takvâ”. DİA 39/484-486. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Yalçın, Özkan. Âşık Veysel Dramı Sanatı Şiirlerinden Seçmeler. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2000.
• Yığman, Sabri. Değerler Eğitimi Açısından Âşık Veysel’in Şiirleri. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 2019.
• Yurduşen, Yasemin. Âşık Edebiyatı Halk Şiiri’ndeki Eğitsel ve Öğretisel Unsurlar (Âşık Veysel Örneği). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2013.