ALİ EMÎRÎ DİVANINDA AŞKIN HÂLLERİ

Yıl 2024, , 62 - 101, 30.09.2024

Özkan Ciğa

https://doi.org/10.28981/hikmet.1514098

Öz

Aşk, asırlar boyunca âşık, ma’şûk ve rakip sarmalında, mecazî/beşerî ve hakikî/ilahî formuyla edebî metinlerde yerini almıştır. Özellikle klasik Türk şiirinde aşk olgusu, şairlerin edebi söylem ve hayal dünyası bağlamında geniş bir yelpazede sunulmuştur. Divan şairlerinin şiirlerinde dile getirilen aşk; çoğunlukla ma’şûka kavuşma arzusuyla ortaya çıkan ama vuslattan ziyade bu yolda yaşanan ızdırabın dile getirilmiş halidir. Divan şiirinde Allah’ın rızasını kazanma ve ona ulaşma gayretinde çekilen sıkıntılar hakikî/ilahî aşk imajı çerçevesinde dile getirilirken; mecazî/beşerî aşkta ise ma’şûkun güzellik unsurları ve ona kavuşma arzusu sanatsal söylemlerle en iyi şekilde verilmeye çalışılır.
Bu çalışmada, Osmanlı medeniyetinin son dönemlerinde yetişmiş ender şahsiyetlerden biri olan Diyarbekirli Ali Emîrî Efendi’nin Dîvân’ı aşk bağlamında incelenmiştir. Dîvân’ında yer alan şiirlerde sevginin bir üst derecesi olarak kitaba, ilme, vatana, millete olan aşkının yanısıra klasik üslupta da benimsenen mecazî/beşerî ve hakikî/ilahî aşka yönelik tasavvurlar, mecazlar ve benzetmeler ele alınmıştır. Böylece Ali Emîrî Efendi’nin aşk kavramına dair fikirleri, şiirlerinden hareketle anlatılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Aşk, Mana, Divan Şiiri, Ali Emîrî Efendi.

THE STATES OF LOVE IN ALI EMIRI’S DIVAN

Öz

Love, throughout the centuries, has found its place in literary works within the spiral of the lover, the beloved, and the rival, in both metaphorical/human and real/divine forms. Particularly in classical Turkish poetry, the concept of love is presented across a broad spectrum within the context of the poets’ literary discourse and imagination. In Divan poetry, love is often expressed as the yearning to unite with the beloved, though it is mostly the suffering endured on this path, rather than the union itself, that is voiced. Similarly, the hardships endured in the pursuit of attaining God’s favor and reaching him are depicted within the image of real/divine love, while in metaphorical/human love, the beloved’s beauty and the desire for union are conveyed in the most artistic manner.
In this study, the Divan of Ali Emiri, one of the rare figures who emerged in the final periods of Ottoman civilization, is examined in the context of love. In the poems found in his Divan, metaphors, imagery, and comparisons related to metaphorical/human and real/divine love also adopted in the classical style are explored, alongside his love for books, knowledge, homeland, and nation, which represents a higher degree of affection. Thus, Ali Emiri’s perspectives on the concept of love are explained through the lens of his poetry.

Anahtar Kelimeler

Divan Poetry, Ali Emiri, Love, Metaphor, Meaning

Kaynakça

• Akalın, Haluk vd. Tükçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
• Ali Emîrî. Cevâhirü’l-Mülûk. hzl. İdris Kadıoğlu, Halil Çeçen ve Ramazan Sarıçiçek. Diyarbakır: Diyarbakır Valiliği Yayınları, 2013.
• Ali Emîrî. Hakikat Çiçekleri - Ezhâr-ı Hakîkat. hzl. Abdülkadir Demir. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2007.
• Ali Emîrî. Hakikat Çiçekleri. hzl. İbrahim Coşkun, İstanbul: Beyan Yayınları, 2017a.
• Ali Emîrî. Levâmi‘u’l-Hamidiyye. hzl. Hasan Doğan. Diyarbakır: Buhara Yayınları, 2017.
• Ali Emîrî. Mir’atü’l Fevâ’id fî Terâcimi Meşâhîri Âmid. hzl. Günay Kut, Mesud Öğmen ve Abdullah Demir. İstanbul: Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014a.
• Ali Emîrî. Osmanlı Vilâyât-ı Şarkıyyesi. hzl. Abdulkadir Yuvalı ve Ahmet Halaçoğlu. İstanbul: BKY Yayınları, 2015.
• Ali Emîrî. Tezkire-i Şu‘arâ-yı Âmid. hzl. İdris Kadıoğlu. Ankara: Sonçağ Yayınları, 2014.
• Ali Emîrî. Tezkire-i Şu‘arâ-yı Âmid. İstanbul: Matbaa-yı Âmidî, 1328/1910.
• Ali Emîrî. Vesâiku’l-Âsâr. İstanbul: Evkâf-ı İslamiyye Matbaası, 1341/1922.
• Ali Emîrî. Yemen Hâtırâtı. hzl. Yusuf Turan Günaydın. Ankara: Hece Yayınları, 2007a.
• Altuntaş, Halil – Şahin, Muzaffer. Kur’an-ı Kerim Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Arı, Ramazan. “Klasik Türk Şiiri Gazel Geleneğinde Duygularla İlişkisi İtibariyle Aşk -Fuzûlî Örneği”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 20 (2018), 71-100.
• Armutlu, Sadık. Gazel Felsefesi, Gazelde Beşerî Aşkın Kaynaklarını Aramak (Hadarîlik-Uzrîlik). İstanbul: Kesit Yayınları, 2020.
• Arslan, Mustafa Uğurlu. “Ali Emîrî Efendi Dîvânı’nda Kitap ve Şairin ‘Kitâb’ Redifli Üç Gazeli”. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature], Prof. Dr. Mine Mengi Özel Sayısı 2/5 (2016), 272-285.
• Arslan, Mustafa Uğurlu. “Bir Nâşir Olarak Ali Emîrî Efendi ve Gazete Kasîdesi”. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (DÜSBED) 8/17 (2016a), 1-14.
• Arslan, Mustafa Uğurlu. Ali Emîrî Efendi Hayatı-Şahsiyeti-Eserleri. İstanbul: DBY Yayınları, 2023.
• Aydemir, Yaşar. “Klasik Şiirimizde Aşk ve Sadâkat”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 5/3 (2010), 48-62.
• Ayverdi, İlhan vd. Kubbealtı Lugatı Asırlar Boyu Târihî Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: MAS Matbaacılık A.Ş., 2011.
• Babacan, İsrafil. “Şeyh Gâlib’in Gazellerinde Vâsûht” Tarzı Aşkın İzleri”. Türklük Bilimi Araştırmaları Journal of Turkology Research 15/28 (2010), 57-68.
• Batislam, Hanife Dilek. “Divan Şiirinde Âşık, Sevgili, Rakip Üçlüsü ve Ölüm”. Folklor/Edebiyat Dergisi 9-2 (34, 2003/2), 186-199.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları, 2009.
• Çelik, Kemal. Bir Kitap Dostu Alî Emîrî Efendi. Ankara: Mor Yayınları, 2007.
• Çeltik, Halil. “Âşığın Trajik İkilemi: Vuslat ve Ayrılık”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 5/3 (2010), 135-145.
• Değer, Mete Bülent. “Klasik Türk Şiirinde Âşığın Sevgili İle Vuslatı”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/101(2020), 115-134.
• Eflatun, Phaidros. çev. Hamdi Akverdi. İstanbul: Maarif Matbaası, 1943.
• Ekici, Hasan. “Nev’î Divanı’nda Aşk Üzerine Teşbihler”. Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi 1 (2017), 21-36.
• Gönel, Hüseyin. “Divan Şiirinde Sevgiliye Dair”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 5/3 (2010), 208-222.
• İspir, Meheddin. “Bâkî Dîvânı’nda Âşık İle İlgili Bazı Anlam Unsurları”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 5/3 (2010), 282-290.
• Kadıoğlu, İdris. “Hayatını Milletine Adayan Şark Bilgini Ali Emîrî ve Cevâhirü’l Mülûk’u”. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi (SBARD), Prof. Dr. Hüseyi Hatemi’ye Armağan 3/6 (2005), 557-580.
• Kadıoğlu, İdris. Osmanlı Hânedânı Hayrânı Ali Emîrî Efendi: Otobiyografi, Cevâhirü’l-Mülûk Mukaddimesi. Malatya: Öz Serhat Yayıncılık, 2008.
• Kaya, Bülent. “Klasik Türk Şiirinde Gelenek Çizgisi Dışında Âşık ve Sevgilinin Yeri”. Turkish Studies - Language 16/3 (2021), 1937-1957.
• Kazan, Şevkiye. “Şeyhülislam Yahya Divanında “Aşk”ın Anlam Çerçevesi”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 5/3 (2010), 336-367.
• Koç Keskin, Neslihan. “Maşûk, Âşık ve Rakip Arasındaki Hiyerarşik İlişkiler”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 5/3 (2010), 400-420.
• Kola, Fatma. “Aşka Dair Bazı Tasavvurlar (Xvı. Yüzyıl Divanlarındaki Aşk Redifli Gazellerden Hareketle)”. Journal of Turkish Language and Literature 2/2 (2016), 67-94.
• Kutluer, İlhan. “Aşk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim (11 Haziran 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/ask#2-felsefe
• Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Zemzem”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim (28 https://islamansiklopedisi.org.tr/zemzem Haziran 2024).
• Okcu, Naci. Şeyh Gâlib Dîvânı. Ankara: Türkiye diynet Vakfı Yayınları, 2011.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 2004.
• Parlatır, İsmail. Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınevi, 2014.
• Seyyid Mustafa Râsim Efendi. Tasavvuf Sözlüğü Istılâhât-ı İnsân-ı Kâmil. çev. İhsan Kara. İstanbul: İnsan Yayınları, 2013.
• Şimşek, Selami. Tasavvuf Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• Tanyıldız, Ahmet. “Akrabalık Yönüyle Diyarbakırlı Dîvân Şairleri”. Alî Emîrî Hatırasına Uluslararası Klâsik Türk Edebiyatı Sempozyumu, Bildiriler Kitabı. 401-410. Diyarbakır: 2014.
• Tevfikoğlu, Muhtar. Alî Emîrî Efendi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989.
• Uludağ, Süleyman. “Aşk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim (11 Haziran 2024). https://islamansiklopedisi.org.tr/ask#1
• Uludağ, Süleyman. “Muhabbet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim (25 Haziran 2024). https://islamansiklopedisi.org.tr/muhabbet#1
• Uzun, Mustafa İsmet “Kerbelâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim (27 Haziran 2024) https://islamansiklopedisi.org.tr/kerbela#3-turk-edebiyatinda- kerbela
• Yazar, Sadık – Arslan, Mustafa Uğurlu. Ali Emîrî Dîvânı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2020.