KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE DUHÂN

Yıl 2019, , 124 - 149, 31.10.2019

Orhan Kılıçarslan

https://doi.org/10.28981/hikmet.540754

Öz

Manzum metinlerde yer alan kelime,
kavram ve terkiplerin temel anlamları yanında bağlam içerisinde kazandıkları
anlamları da vardır. Nazma çekilmiş sözün belagat kaidelerine uygun öz bir
biçimde işlenmesi, edebi gelenek içerisinde bir mazmunlar ve mefhumlar
edebiyatının oluşmasına zemin hazırlamıştır. Kaideleri, gelenek içerisinde
verilen örneklerle başlangıcından itibaren belirlenen klasik Türk edebiyatı
mahsullerinin, özellikle dilin işlevselliği açısından incelendiğinde geniş bir
müktesebatı olduğu görülmektedir. Kavram çalışmalarına ilişkin verilen
incelemeler ile Türkçenin tarihi dönemleri içerisinde şairler elinde zengin bir
anlam çerçevesi kazanmış olan yapıların izahı net bir biçimde ortaya
konulabilmektedir.

Bu çalışmada klasik Türk
edebiyatının temel tiplerinden olan âşık ile ilişkisi metinlerde sıkça
karşımıza çıkan “âh” paralelinde “duhân” kavramının kullanımlarının
gösterilmesi amaçlanmıştır. Çoğunlukla âşığın âhı üzerindeki söyleyişlerde
kullanılan duhân ve dûd kavramları, edebi metinlerde -anlam ilgilerinden
hareketle- pek çok bağlamda kullanılmıştır. Bu edebiyatın temel tiplerinden
olan âşık ile ilgili bir unsur olması özelinde yapılan incelemede duhân
kavramının diğer kullanımları gösterilmeye çalışılmış; duhânın benzetme, mecaz
ve hayal dünyası klişeleşmiş bir kabulle ele alınan klasik Türk edebiyatının
manzum metinlerinden hareketle yorumu yapılmıştır.    

Anahtar Kelimeler

Duhân, tütün, duman, âh, klasik Türk edebiyatı

Kaynakça

• Aktaş, Ali, (1996), Yetîm Dîvânı İnceleme-Metin, Ankara Üniversitesi SBE (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
• Arslan, Mehmet, (2004), Antepli Aynî Dîvânı, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Aydemir, Yaşar (e-kitap), Ravzî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56190,ravzi-divanipdf.pdf?0
• Ayverdi, İlhan, (2005), Asırlar boyu târihî seyri içinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul.
• Başpınar, Fatih (e-kitap), Beyânî Dîvân (İnceleme-Metin),http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10598,beyani-apdf.pdf?0
• Çavuşoğlu, Mehmed, (1971), Necâti Bey Dîvânı’nın Tahlili, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• Çavuşoğlu, Mehmed, Tanyeri, M. Ali, (1981), Hayretî Dîvân, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Câzim, Zeyrek-zâde Mehmed, Dîvân-ı Câzim, Milli Kütüphane, Mf1994 A 4002.
• Diyanet: https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Duh%C3%A2n-suresi/4424/10-16-ayet-tefsiri
• Ercan, Özlem, (2008), Peşteli Hisâlî Dîvânı, Gaye Kitabevi, Bursa.
• Erdoğan, Mustafa (e-kitap), Bursalı Rahmî Dîvânı,http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55910,bursali-rahmi-divanipdf.pdf?0
• Ersoy, Ersen, (2013), Azîzî Dîvân, Akademi Titiz Yayınları, İstanbul.
• Gıynaş, K. Ali (e-kitap), Pervâne Bey Mecmuası,http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55832,pervane-bey-mecmuasi-pdf.pdf?0
• Gürgendereli, Müberra, (2002), Hasan Ziyâ’î Hayatı-Eserleri-Sanatı ve Divanı (İnceleme-Metin). Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Harmancı, M. Esat, (2007), Süheylî Ahmed bin Hemdem Kethudâ Dîvân, Akçağ Yayınları, Ankara.
• İpekten, Haluk, (1974), Karamanlı Nizâmî Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı, Sevinç Matbaası, Ankara.
• İrepoğlu, Gül, (2017), Lâle (Doğada, Tarihte, Sanatta), YKY Yayınları, İstanbul.
• İsen, Mustafa, Kurnaz, Cemal, (1990), Şeyhi Divanı, Ankara, Akçağ Yayınları.
• Karacan, Turgut, (1991), Bosnalı Alâeddin Sâbit Divan, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas.
• Karaköse, Saadet (e-kitap). Nev’î-zâde Atâyî Dîvânı,http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55734,nevi-zade-atayi-divanipdf.pdf?0
• Kavruk, Hasan, (2001), Şeyhülislâm Yahyâ Dîvânı, MEB Yayınları, Ankara.
• Kaya, B. Ali (e-kitap), Azmizâde Hâletî Dîvânı,http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56159,azmizade-haleti-divanipdf.pdf?0
• Köksal, M. Fatih (e-kitap), Mecma‘u’n-Nezâ’ir,http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56057,mecmaun-nezair-edirneli-nazmi-pdf.pdf?0
• Küçük, Sabahattin, (2011), Bâkî Dîvânı (Tenkitli Basım), TDK Yayınları, Ankara.
• Macit, Muhsin (e-kitap), Nedîm Dîvânı,http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56214,nedim-divanipdf.pdf?0
• Macit, Muhsin. (e-kitap), Erzurumlu Zihnî Dîvânı,http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/58638,erzurumlu-zihni-divanipdf.pdf?0
• Mengi, Mine, (2014), Mesîhî Dîvânı, AKM Yayınları, Ankara.
• Mermer, Ahmet, (2006), Türkî-i Basît ve Aydınlı Visâlî’nin Şiirleri, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Onay, Ahmet Talat, (2000), Mazmunlar ve İzahı, (Hzl. Cemal Kurnaz), Akçağ Yayınları, Ankara.
• Özkan, Ömer, (2007), Divan Şiirinin Penceresinden Osmanlı Toplum Hayatı, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Özyıldırım, Ali Emre, (1999), Hamdullah Hamdî ve Divanı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Pala, İskender, (2004), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı Yayınları, İstanbul.
• Redhouse, J. M, (2006), Turkish And English Lexicon, Çağrı Yayınları, İstanbul.
• Saraç, M. A. Yekta, (2002), Emrî Divanı, Eren yayıncılık, İstanbul.
• Şentürk, A. Atilla, (2016), Osmanlı Şiir Kılavuzu I, OSEDAM, İstanbul.
• Tarlan, A. Nihad, (1970), Zâtî Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Taş, Hakan, (2008), Vusûlî Dîvân (İnceleme-Metin-Çeviri-Açıklamalar-Dizin), Gençlik Kitabevi Yayınları, Konya.
• Tulum, Mertol, Tanyeri, M. Ali, (1977), Nev’î Divan Tenkidli Basım, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Yakar, Halil İbrahim, (2010), Edirneli Şevkî Dîvânı, Palet Yayınları, Konya.
• Yavuz, Kemal, Yavuz, Orhan, (2016), Muhibbî Dîvânı-Bütün Şiirleri, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul.
• Yazıcı, Gülgün. E. (e-kitap), Kâmî Dîvânı,http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55977,kami-divani-pdf.pdf?0
• Yenikale, Ahmet (e-kitap), Ahmed Nâmî Dîvânı,http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56192,ahmed-nami-divanipdf.pdf?0
• Yıldırım, Nimet, (2008), Fars Mitolojisi Sözlüğü, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• Yılmaz, Kadriye (e-kitap), İbrahim Tırsî ve Dîvânı,http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55911,ibrahim-tirsi-ve-divanipdf.pdf?0
• Yücel, Bilal, (2002?), Mahmud Paşa Adnî Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Zülfe, Ömer, (2004), YAKÎNÎ [ö. 1568] Divan Tenkitli Metin-Tetkik-Dizin, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Zülfe, Ömer, (2011), Şiirin İzinde Sözün Gölgesinde (Osmanlı Şiirinden Kelimeler, Kavramlar, Deyimler), Bilgi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
• Zülfe, Ömer, (2016). Hecrî Dîvân (İnceleme-Metin-Çeviri-Dizin). TDK Yayınları, Ankara.