ADNÎ’NİN ŞİİRLERİNDE TOPLUM HAYATI

Yıl 2021, , 80 - 114, 30.04.2021

Murat Keklik

https://doi.org/10.28981/hikmet.868017

Öz

Mahmud Paşa devşirme kökenlidir. Sarayda yetişmiş, yüksek seviyede eğitim görmüş, sadrazamlık, kazaskerlik, donanma komutanlığı gibi devletin en üst kademelerinde görev almıştır. Fatih’in en yakınında bulunmuş onun güvenini kazanmış bir devlet adamı edip ve âlimdir. Savaşta ve barışta, hayır işlerinde bilim ve sanat faaliyetlerinde yaptığı hizmetlerle adından söz ettirmiştir. İlmî ve edebî şahsiyetleri himaye ve teşvik etmiş onları çevresinde toplayarak bir mahfil kurmuştur. Eski Anadolu Türkçesinden Osmanlı Türkçesine geçiş döneminde, XV. yüzyılın ikinci yarısında eser vermiştir. Türkçe şiirler yanında Farsça şiir ve inşâlar kaleme almıştır. Şiirlerinde Adnî mahlasını kullanmıştır. Türkçe Divanı’nda bir kaside 96 gazel bulunmaktadır. Onun az sayıdaki şiirlerinde deyim ve atasözlerinden mahalli söyleyişlere, âdet ve geleneklerden halk inanışlarına kadar toplum hayatına ait unsurları yoğun olarak görmek mümkündür. Aşkı ve sevgilinin güzellik unsurlarını tabiattaki ve toplum hayatındaki gözlemleriyle ilişkilendirerek ince hayallere dönüştürmüş, söz sanatlarıyla ustaca terennüm etmiştir. Çalışmada Adnî hakkında kısa bilgi verildikten sonra şiirleri toplum hayatı, âdet ve gelenekler, inanışlar bakımından incelenmiştir. Şiirleri yaşadığı devir, bulunduğu konum, Farsçaya hâkimiyeti göz önünde bulundurulduğunda klasik Türk şiirinin toplumla ne kadar iç içe olduğunun bir göstergesidir.

Anahtar Kelimeler

Adnî,, Mahmud Paşa, klasik Türk edebiyat, toplum hayatı, âdet ve gelenekler

COMMUNITY LIFE IN ADNÎ'S POEMS

Öz

Mahmud Pasha is of devshirme origin. He was educated in the palace, had a high level of education, and worked at the highest levels of the state such as grand viziers, military personnel and naval commanders. He is a statesman and a scholar who was found closest to Fatih and gained his trust. He made a name for himself with his services in science and art activities in war and peace, charity. He protected and encouraged scientific and literary figures, gathered them around him and established a gallery. During the transition period from Old Anatolian Turkish to Ottoman Turkish, XV. he produced works in the second half of the century. Besides Turkish poems, he wrote Persian poems and prose. He used the pseudonym Adni in his poems. There are 96 gazelles in one ode in the Turkish Divan’s. In his few poems, it is possible to see elements of social life from idioms and proverbs to local expressions, customs and traditions to folk beliefs. He associated the beauty elements of love and lover with his observations in nature and social life. He transformed it into fine dreams and explained it skillfully with the arts of speech. In the study, after giving brief information about Adni, his poems were examined in terms of social life, customs and traditions and beliefs. His poems are an indication of how classical Turkish poetry is intertwined with the society, considering the period in which he lived, his position and his dominance of Persian.

Anahtar Kelimeler

Adnî, Mahmud Pasha, classical Turkish poetry, community life, customs and traditions

Kaynakça

• Abdülaziz Bey (1995), Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri, İkinci Kitap, (Hazırlayanlar: Kazım Arısan, Duygu Arısan Güney), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Aynacı, Mihrican (2012), “Divan Şiirinde Geçen Göz Hastalıklarının Klâsik Dönem Tıp Metinleri Ekseninde Değerlendirilmesi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 9, İstanbul, 29-48.
• Canım, Rıdvan (e-kitap), Lâtîfî Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (Tenkitli Metin), https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/60327,latifi-tezkiretus-suara-ve-tabsiratun-nuzamapdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 28.12.2020)
• Çabuk, Arzu Çiftoğlu (2017). “Türk Kültüründe Gelin Süsleme ve Süsleme Ustaları”, Millî Folklor, C 29, S 113, s. 54-68.
• DİA, (e-makale), "Menşur", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/mensur#3-osmanlilarda-mensur (28.12.2020).
• Dinçer, Aslıhan (2019), “Kara Sürmek Deyimi Üzerine”, Edebiyat Üzerine İncelemeler. Rıza Filizok'a Armağan, Ege Üniversitesi Yayınları, İzmir.
• Demirkazık, H. İbrahim (2011), “Divan Şiirinde Karga”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S 24, s. 131-178.
• Demirkazık, H. İbrahim (2012), “Emrî Divanı’nda Âdetler ve Gelenekler”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S 9, İstanbul, 49-110.
• Emecen, Feridun (e-makale), "İstanbul", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/istanbul#2 (Erişim Tarihi: 01.01.2021).
• Erdem, Sargon (e-makale), "Amber", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/amber (15.01.2021).
• Fehd, Tevfîk (e-makale), "İlm-i Ahkâm-ı Nücûm", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/ilm-i-ahkam-i-nucum (Erişim Tarihi: 24.12.2020).
• İpekten Haluk, Kut Günay, İsen Mustafa, Ayan Hüseyin, Karabey Turgut (e-kitap), Heşt Behişt, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56165,hest-bihistpdf.pdf?0&_tag1 (Erişim Tarihi: 04.01.2021)
• İsen, Mustafa (e-kitap), Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55739,kunhul-ahbarin-tezkire-kismpdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 05.01.2021)
• Karaman, Gülay (2016). "Şükrane Geleneği Örneğinde Klasik Türk Şiiri ve Toplum", Uluslararası Edebiyat ve Toplum Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, s. 629-640.
• Kartal, Ahmet (2014), “Klasik Türk Şairinin Dilinden “Haleb”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 12, İstanbul, 77-92.
• Kaya, Hasan (2009), 18. yy. Şairi Âsaf ve Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin), Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Keklik, Murat (2017), "Osmanlı Toplum Hayatından Beyitlere Yansıyan Birkaç Örnek", Türkiyat Mecmuası, C 27 S 1, s. 139-169.
• Kemikli, Bilal (2007), "Divan Şiirinde Hastalık ve Tedavi", Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, C 16, S 1, s.19-36.
• Kılıç, Filiz (e-kitap), Âşık Çelebi Meşâ’irü’ş-Şu’arâ, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59036,asik-celebi-mesairus-suarapdf.pdf?0
• Kırbıyık, Mehmet (2007), "Bazı XVI. Yüzyıl Divanlarında Kıymetli Taşlar", Selçuk Üniversitesi, Edebiyat Dergisi, S 18, s. 61-75.
• Kufacı, Osman (2006), Adni Divanı ve Adni Divanında Benzetmeler, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisan Tezi, Ankara.
• Oğuz, Mustafa, Akgündüz, Ahmet (e-makale), "Hüccet", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/huccet--mahkeme (Erişim Tarihi: 23.12.2020).
• Onay, Ahmet Talat (1993), Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara.
• Özaydın, Abdülkerim (e-makale), "Menşur", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/mensur#1 (Erişim Tarihi: 28.12.2020).
• Özdemir, Mehmet (2017), “Necati Beg Divanı’nda Uyku Kavramının Kullanımı Üzerine Bir İnceleme”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S 60, s. 113-138.
• Pakalın, M. Zeki (1983), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C I, II, III, MEB Yayınları, İstanbul.
• Pala, İskender (2018), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı Yayınları, İstanbul.
• Sungurhan, Aysun (e-kitap) Kınalızâde Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-şu’arâ, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55834,kinalizade-hasan-celebipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 28.12.2020).
• Sungurhan, Aysun (e-kitap), Beyânî Tezkiresi (Tezkiretü’ ş - ş u’arâ) https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55835,beyani-tezkiresipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 28.12.2020).
• Şemseddin Sami (1992), Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul.
• Şen, Fatma Meliha (2002), Tâcîzâde Câfer Çelebi Divanı’nda XV ve XVI. Yüzyıl Osmanlı Toplum Hayatı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şentürk, Ahmet A. (2015), Osmanlı Şiir Kılavuzu I, OSEDAM, DBY Yay., İstanbul.
• Şentürk, Ahmet A. (2017), Osmanlı Şiir Kılavuzu II, OSEDAM, DBY Yay., İstanbul.
• Şentürk, Ahmet A. (2019), Osmanlı Şiir Kılavuzu III, OSEDAM, DBY Yay., İstanbul.
• Tekindağ, M. C. Şahabeddin (1997), “Mahmut Paşa”, İslam Ansiklopedisi, C. VII, MEB Yayınları, İstanbul, s. 183-188.
• Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlüğü, https://sozluk.gov.tr/
• Uzun, Şerife (2009), “Şair Sultanların Şiirlerinde Hacca Dair Şair Sultanların Şiirlerinde Hacca Dair Unsurlar”, İstem, C 7, S 13, s. 331-340.
• Yazıcı, Tahsin (e-makale), "Haydariyye", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/haydariyye--tarikat (Erişim Tarihi: 04.01.2021).
• Yekbaş, Hakan (2010), “Klasik Türk Şiirinde Bazı Halk İnanışları”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C 20, S 1, s.155-184.
• Yeniterzi, Emine (2010), “Klasik Türk Şiirinde Ülke şehirlerin Meşhur Özellikleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi-Klâsik Türk Edebiyatının Kaynakları Özel Sayısı-Prof. Dr. Turgut Karabey Armağanı, C 3, S 15, s. 301-334.
• Yılmaz, Ozan (2013), “Gelenekten Deyişe” Klasik Türk ve Fars Edebiyatlarının Ortak İfade Biçimlerinden “Başa Toprak Saçmak”, TÜRÜK Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, C 1, S 2, s. 336-350.
• Yücel, Bilal (2002), Mahmud Paşa-Adni Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara.