TARİHÎ BİR OLAYIN DİVAN ŞİİRİNE YANSIMASI: EĞRİ SEFERİ’NDEKİ FİRÂRÎ ASKERLER

Yıl 2021, , 294 - 310, 31.12.2021

Karden Karakoç

https://doi.org/10.28981/hikmet.962020

Öz

1596-1687 yılları arasında Osmanlı’nın bir eyaleti olan Eğri; günümüzde Macaristan toprakları içinde bulunan bir şehirdir. Stratejik konumdaki Eğri’ye ilk ciddi Osmanlı hücumu 1552’de yaşanmış, Eğri Kalesi’ni kırk gün kuşatan Osmanlı kaleyi alamamıştır. Eğri üzerine en önemli sefer ise III. Mehmet’in bizzat ordunun başında olduğu seferdir. Eğri’yi alan Osmanlı; müttefik güçlerin tehdidinin devam etmesi nedeniyle Haçova’ya doğru ilerlemiştir. Ancak düşmanın tüfek ve top kullandığını gören Osmanlı askerinin bir kısmı geri çekilmiş, bir kısmı firâr etmiştir. Haçova, zaferle sonuçlanmasına rağmen bazı sorunları beraberinde getirmiştir. Osmanlı’nın askeri araç ve gereç bakımdan çağının gerisinde olması, ordu içindeki anlaşmazlık ve bozukluklar, Celâlî İsyanlarının büyümesi bu sorunlardan bazılarıdır. Sinan Paşa savaştan sonra yoklama yapmış, yaklaşık 30 bin askerin eksik olduğunu görmüş ve bu askerlerin mallarına el koyularak idam edilmesi kararı çıkarmıştır. Bu karar sonrasında firârî askerler Anadolu’ya kaçarak Celâlî İsyanlarının şiddetlenmesine sebep olmuştur.
Nuruosmaniye 4962 numaralı mecmuada Fedâyî’nin Eğri’den firâr edişini anlattığı bir şiir vardır. Tarihî bir gerçekliğin yansıması olan şiirde şair; Eğri’den firâr edişini öyküleyici bir biçimde özeleştiri yaparak anlatmıştır. Çalışmada mecmuadaki şiir transkirip edilerek şekil ve muhteva açısından incelenmiştir. Kahramanlık konulu şiirlere alışık olduğumuz divan şiirinde firâr konusunun ele alınması eşine az rastlanır bir durumdur. Bu açıdan söz konusu şiir önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Eğri, firâr, Fedâyî, divan şiiri, III. Mehmet

Kaynakça

• Afyoncu, Erhan. (2009), Sipahi TDVİA, C.37, s.256-258. https://islamansiklopedisi.org.tr/sipahi[Erişim tarihi: 05.06.2021].
• Akhisârî, Hasan Kâfi. (1331), Usûlü’l-Hikem fi Nizâmü’l-Âlem, Hicaz Matbası, İstanbul.
• Aycibin, Zeynep. (2007), Kâtib Çelebi, Fezleke, Tahlil ve Metin, Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Davıd, Geza. (1994), Eğri, TDVİA, C.10, s.481-491. https://islamansiklopedisi.org.tr/egri [Erişim tarihi: 12.05.2021].
• Dinç, Beyhan. (2005), Peçevî Tarihi (250b-284a Metin, Dizin, Özel Adlar Sözlüğü),Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Dursteler, Eric. (2012), İstanbul’daki Venedikliler: Yeniçağ Başlarında Akdeniz’de Millet, Kimlik ve Bir Arada Varoluş, (Tercüme, Taciser Ulaş Belge), İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Emecen, Feridun. (1996), Haçova Meydan Savaşı, TDVİA,C.14,s.547-548. https://islamansiklopedisi.org.tr/hacova-meydan-savasi [Erişim tarihi: 09.05.2021].
• Emecen, Feridun. (2005), Mohaç Muharebesi, TDVİA, C.30,s.232-235. https://islamansiklopedisi.org.tr/mohac-muharebesi [Erişim tarihi: 09.05.2021].
• Erbil, Bilal. (2019), Gazanfer Ağa, Hayatı, Yaptırdığı Eserler, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Fleischer, Cornell H. (2008), Tarihçi Mustafa Âlî: Bir Osmanlı Aydın ve Bürokratı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• İlgürel, Mücteba. (1993), Celâlî İsyanları, TDVİA, C.7, s.252-257,https://islamansiklopedisi.org.tr/celali-isyanlari [Erişim tarihi:05.06.2021].
• İnalcık, Halil. (2012), Tımar, TDVİA, C.41, s.168-173. https://islamansiklopedisi.org.tr/timar [Erişim tarihi: 05.06.2021].
• İnce, Adnan. (2018), Tezkiretü’ş-şuarâ (İnceleme-Metin) KTBYayınları,https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57124,mirza-zade-mehmed-salim-tezkiretu39s-su39arapdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 03.05.2021].
• İsen, Mustafa. (2017), Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, KTBYayınları,https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55739,kunhul-ahbarin-tezkirekismpdf.pdf?0 [Erişim tarihi: 12.04.2020].
• Özkul, Osman. (2013), Osmanlı Devlet Düzeni Üzerine Balkanlardan Bir Bakış, Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, C.1, S.2, s. 51-61.
• Shaw, Stanford J. (1976), History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, c. I, Cambridge University Press, s.186, Cambridge.
• Solmaz, Süleyman. (2018), Gülşen-i Şuʿarâ, KTB. Yayınları,https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56733,ahdi-gulsen-isuarapdf.pdf?0 [Erişim tarihi: 12.04.2020].
• Sungurhan, Aysun. (2017), Tezkîretü’ş-Şu’arâ, KTB. Yayınları,http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/183504/kinalizade-hasancelebi-tezkiretus-suara.html. [Erişim tarihi: 12.04.2020].
• Şahin, Esma. (2019), Hamilik Faaliyetleri Çerçevesinde Gazanfer Ağa (ö. 1603)’ya Yazılan Manzumeler, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 12, S.63, s.168-193.
• Tanındı, Zeren. (2002), Topkapı Sarayı’nın Ağaları ve Kitaplar, U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.3,s.41-56.
• Urhan, Mustafa. (2002), XVI. Yüzyıl Divan Şâiri Fedâyî, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (2011), Osmanlı Tarihi, Cilt III/II, TTK Yayınları, Ankara.
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Macaristan%27daki_Şehirler_listesi