ABDURRAHMÂN BİN ABDULLÂH-I KUDDÛSÎ’NİN TUHFE-Yİ ŞÂHİDÎ ŞERHİ “TUHFETÜ'L-MÜLÛK”

Yıl 2017, Sayı: 6, 161 - 176, 16.04.2017

Şeyma Nur Zararsız

Öz

Manzum sözlükler
edebiyatımızda genellikle çocukların aruz eğitimine katkıda bulunmak,
Arapça-Farsça kelimelerin Türkçe karşılıklarını akıllarında tutmalarını
sağlamak, onların dil bilgisi kurallarını öğrenmelerini kolaylaştırmak amacıyla
kaleme alınmışlardır. Çalışmamıza konu olan manzum sözlük genelde bu amaçlara
bağlı olmak üzere özelde Mesnevî’de geçen bazı kelimelerin anlamlarını
vermiştir. XV. yüzyılın başında Konyalı Hüsâm b. Hasan tarafından “Tuhfe-i
Hüsâm” adı ile yazılan ilk manzum Türkçe-Farsça sözlüğe nazire olarak yazılan
“Tuhfe-i Şâhidî”, Muğlalı İbrâhim Şâhidî Dede tarafından 1515 yılında
oluşturulmuştur. Çalışmamızın içeriğini Şâhidî Dede tarafından oluşturulan bu
esere 1652 yılında Kuddûsî Abdurrahmân b. Abdullâh tarafından yapılan şerh olan
“Tuhfetü’l-Mülûk” oluşturmaktadır.

“Tuhfe-i Şâhidî” isimli
manzum sözlük kendisine yapılan 60’a yakın şerh ile Klâsik Türk Edebiyatında
değerli bir yere sahip olmakla birlikte, özellikle XIX. yüzyılda yapılan
baskılarıyla en fazla nüshaya sahip manzum sözlükler arasında başta
gelmektedir. Bu şerhlerden birisi de Kuddûsî Abdurrahmân b. Abdullâh’ın
Tuhfetü’l-Mülûk’ıdır. Bu makalede manzum sözlükler ile fonksiyonlarından ve
onlara yapılan şerhlerin öneminden bahsedilecek, Tuhfetü’l-Mülûk ve şerh metodu
değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Tuhfetü’l-Mülûk, Manzum Sözlük Şerhi, Manzum Sözlük

Kaynakça

• Ateş, Ahmet, (1942), “Metin Tenkidi Hakkında (Dasitân-ı tevârih-i mülûk-i âl-i Osman münasebeti ile)”, Türkiyât Mecmuası, C.VII-VIII, 1.
• Dağlar, Abdülkadir, (2009), Şem’î Şem’ullâh Şerh-i Mesnevî, C.1 (İnceleme-tenkitli metin-sözlük), (Danışman: Prof. Dr. Atabey Kılıç), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (yayımlanmamış doktora tezi), Kayseri.
• Durmuş, İsmail, (2009), “Sözlük”, TDV İslam Ansiklopedisi, İSAM, C. 37, İstanbul, 2009, s. 398-401.
• Erdem, Mehmet Dursun, (2005), “Manzum Sözlükler ve Tuhfe-i Âsım”, International Journal of Central Asian Study, Volume 10/1.
• Ergin, Osman, (1977), Türk Maarif Tarihi, Eser Matbaası, C.1, İstanbul.
• Gümüş, Zehra, (2007), “Klasik Türk Edebiyatında Manzum Sözlük Şerhleri”, Turkish Studies/ Türkoloji Çalışmaları, Volume 2/4, s.423-431.
• Gümüş, Zehra, (2006), “Pîrî Paşa-zâde Cemâlî b. Abdulbâkî Tuhfe-yi Mîr (Tuhfe-yi Şâhidî Şerhi)”, (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük-Tıpkıbasım), (Danışman: Doç. Dr. Atabey Kılıç), Erciyes Üni., Sosyal Bilimler Enstitüsü, (yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Kayseri.
• İnce, Yılmaz, (2002), “Manzum Sözlükler ve ‘Şemsî’nin Cevâhirü’l-Kelîmât’ı Üzerine Bir Dil İncelemesi”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 12, S. 2, Elazığ,
• Karaismailoğlu, Adnan, (1990), “Manzum Sözlüklerimizden Tuhfe-i Remzî”, Milli Kültür, S. 74, Temmuz.
• Kılıç, Atabey, (2003), “Günümüzde Metin Neşri ve Problemleri Üzerine Düşünceler”, I. Kırşehir Kültür Araştırmaları Bilgi Şöleni, 8-10 Ekim 2003, Kırşehir; (2004) I. Kırşehir Kültür Araştırmaları Bilgi Şöleni, 8-10 Ekim 2003 Bildiriler, (Haz. Yrd. Doç. Dr. Ahmet Günşen) Kırşehir, s. 331-345.
• Kılıç, Atabey, (2001), Mustafâ bin Osmân Keskin, Manzûme-i Keskin, Laçin Yay., Kayseri.
• Kılıç, Atabey, (2006), “Türkçe-Arapça Manzum Sözlüklerden Sübha-i Sıbyân -1- (İnceleme)”, Turkish Studies/Türkoloji Çalışmaları, Volume1/2, Fall.
• Kılıç, Atabey, (2007), Manzum Sözlük Mecmuası, (Konya Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi 4026), Tu≈fe-i Vehbì-Tu≈fe-i Şähidì-Süb≈a-i Sıbyän, (İnceleme-Metin), Laçin Yay., Kayseri.
• Kılıç, Atabey, (2006/1) “Klâsik Türk Edebiyatında Manzum Sözlük Yazma Geleneği ve Türkçe-Arapça Sözlüklerimizden Sübha-i Sıbyan”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 20, Kayseri.
• Kılıç, Atabey, (2007), “Denizlili Mustafa B. Osman Keskin Ve Eseri Manzûme-yi Keskin”, Turkish Studies/ Türkoloji Çalışmaları, Volume 2/3, s.340-348.
• Kılıç, Atabey, (2005) “Manzum Sözlüklerimizden Sübha-i Sıbyân Şerhi Hediyyetü’l-İhvân”, Celal Bayar Üniversitesi II. Uluslararası Türk Tarihi ve Edebiyatı Kongresi, 11-12-13 Kasım, Manisa.
• Kılıç, Atabey, (2007), “Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Şâhidî” , Turkish Studies/ Türkoloji Çalışmaları, Volume 2/4, s.516-548.
• Kılıç, Atabey, (2010), “Mesnevî Şerhleri Sözlüğü”, Sûfî Araştırmaları, S.5.
• Kırbıyık, Mehmet, (2013), “Klâsik Türk Edebiyatı Öğretici Manzum Eserleri Üzerine Bazı Düşünceler”, International Symposium on Changesand New Trends in Education.
• Kortantamer, Tunca, (1993), “Genç Edebiyat Araştırmacısının Yanlışları”, Türklük Araştırmaları Dergisi C.VII, İstanbul.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli, (1997), (Haz.: Hayrettin Karaman, Ali Özek, İbrahim Kâfi Dönmez, Mustafa Çağrıcı, Sadrettin Gümüş, Ali Turgut), TDV Yay., Ankara.
• Muhtar, Cemal, (1985), “İslâmda Sözlük Çalışmaları”, Marmara Üni. İlâhiyat Fak. Dergisi, S. 3, İstanbul.
• Ölker, Perihan, (2009), “Klâsik Edebiyatımızda Manzum Lügat Geleneği ve Mahmûdiyye”, Turkish Studies/Türkoloji Çalışmaları, Volume 4/4.
• Öymen, Hıfzırrahman Raşit, (1963), “İslâmiyette Öğretim ve Eğitim Hareketleri”, Ankara Üni. İlâhiyat Fak. Dergisi, C. XI.
• Öz, Yusuf, (1999), Tuhfe-i Şâhidî Şerhleri, Selçuk Üni. Yay., Konya.
• Öztürk, Mustafa, (2016), “Manzum Sözlüklerden Sübha-i Sıbyân ile Kürtçedeki İlk Manzum Sözlük Nûbehara Biçûkan Arasında Bir Karşılaştırma”, the journal of mesopotamian studies, Periodical Journal for Kurdish, Arabic and Syriac Studies, Vol. 1/1 Summer.
• Redhouse, Yeni El Sözlüğü, İstanbul tarihsiz, s. 307.
• Şahin, Özlem, (2016), “Ahmed Hayâtî-yi Elbistânî’nin Şerh-i Tuhfe-yi Vehbî Adlı Eseri ‘Şerhü Tuhfeti’l-Manzûmeti’d-Dürriyye fî-Lügati’l-Fârisiyye ve’d-Deriyye’”, (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük-Tıpkıbasım), (Danışman: Doç. Dr. Atabey Kılıç), Erciyes Üni., Sosyal Bilimler Enstitüsü, (yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Kayseri.
• Tâhir Efendi, Bursalı Mehmed, (1914), Osmanlı Müellifleri, C.1, Matbâ’a-yı Âmire, İstanbul.
• Tanyıldız, Ahmet, (2012), Mesud Lutfî Efendi, Tuhfe-yi Lutfî Türkçe-Farsça Manzum Sözlük, Akademik Kitaplar, İstanbul.
• Topaloğlu, A. ve Kaçalin, Mustafa S. (2009), TDV İslam Ansiklopedisi, İSAM, C. 37, İstanbul, 2009, s. 402-414.
• Tuhfetü’l-Mülûk, Manisa İl Halk Kütüphanesi, Nr. 5299.
• Tulum, Mertol, (2000), Tarihî Metin Çalışmalarında Usûl/ Menâkıbu’l-Kudsiyye Üzerinde Bir Deneme, Deniz Kitabevi, İstanbul.
• Vassâf, Osmanzâde Hüseyin, (2015), Sefîne-yi Evliyâ, Der. Prof. Dr. Mehmet Akkuş, Ali Yılmaz, İstanbul.
• Wellek, René ve Varren, Austin, (2001), Edebiyat Teorisi, Çev. Ömer Faruk Huyugüzel, Akademi Kitabevi, İzmir.
• Yavaş, Serap, (2013), “Nâdîde Ahmed Efendi Şerh-i Tuhfe-yi Şâhidî”, (İnceleme-metin-sözlük-tıpkıbasım), (Danışman: Prof. Dr. Atabey Kılıç.), Erciyes Üni. Sosyal Bilimler Enstitüsü, (yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Kayseri.
• Yazıcı, Tahsin, (2009), “Sözlük”, TDV İslam Ansiklopedisi, İSAM, C. 37, İstanbul, s. 401-402.
• Yılmaz, Şadiye, (2009), “Osmanlıdan Cumhuriyete Sıbyan Mekteplerinde Yenilik ve Gelişmeler”, (yayımlanmamış yüksek lisans tezi), (Danışman: Prof. Dr. Süleyman Büyükkarcı), Selçuk Üni. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.