TARAMA SÖZLÜĞÜ VE TÜRKÇE SÖZLÜK’E GÖRE ANLAM GENİŞLEMESİNE UĞRAMIŞ KELİMELER

Yıl 2017, Sayı: 6, 101 - 124, 16.04.2017

Resul Özavşar

Öz

Tarihî
süreçte sözcüklerin yer aldıkları ortamların değiştiği görülür. Bu da bize
sözcüklerin anlam alanlarının sabit değil, değişken olduğunu gösterir. Dili
kullananların varlıkla ilişkisinin güçlenmesi, bilgisinin artması sözcüklerin
anlam alanlarının bölünmesine; varlıkla ilişkinin zayıflaması ve bilginin
azalması anlam alanlarının birleşmesine, anlam alanlarının komşu alanları da
içine almasına neden olmaktadır. Yani kelimelerin anlam alanlarının genişlemesi
veya daralması dili kullanan insanın varlıkla olan ilişkisiye yakından
alakalıdır.

Dildeki
değişimin temelinde iletişimsel gereksinimler yatar. Anlam
değişmelerinin temelinde de yatan pek çok neden vardır. Bunlar dil içi ve dil
dışı nedenler olmak üzere iki grupta incelenebilir.

Sözcükler,
anlam sayısı ve kapsamı açısından ele alındığında başka anlama geçiş, anlam
daralması, anlam genişlemesi; duygu değeri açısından ele alındığında anlam
iyileşmesi, anlam kötüleşmesi şeklinde tasnif edilebilir. Bu çalışmada
kelimeler sadece anlam genişlemesi ve bu başlık altında kelimeler tasnif
edilecektir. Bunlar alt başlık olarak mecazlaşma, komşuluk ilişkisi, eksiltme,
tabu, argo, terimleşme, teknolojik gelişmelere bağlı kazanılan anlamlar.

Anahtar Kelimeler

Sözlük, Dil, Anlam

Kaynakça

• Aksan, Doğan (2009), Anlambilim, Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi, Engin Yayınevi, Ankara.
• Aksan, Doğan (2003), Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim I.II.III., Türk Dil Kurumu Yayınları: 439, Ankara.
• Bilgin, Muhittin (2006), Anlamdan Anlatıma Türkçemiz, Anı Yayıncılık, Ankara.
• Caferoğlu, Ahmet (1968), “Filolojide İnsan Ve Hayvan Soybirliği”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1968, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, s. 1-15.
• Erol Arslan, Hülya (2008) Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Anlam Değişmeleri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Freud, Sigmund (2008), Totem ve Tabu (Çev. Hasan İhsan), Alter Yayıncılık, Ankara.
• Karabulut, Ferhat ve Ospanova, Gulmira (2013), “Örtmece Sözlerin Mantığı: Kazak Türkçesi İle Türkiye Türkçesinde Karşılaştırmalı Model Analizi” Teke Dergisi, Sayı: 2/2, s. 122-146.
• Karaağaç, Günay (2012), Türkçenin Dil Bilgisi, Akçağ Yayınları: 1049, Ankara.
• Karakaya, Şerafettin (2007), Dil Gelişimi ve Dil Politikası, Akçağ Yayıncılık, Ankara.
• Korkmaz, Zeynep vd. (2009), Türk Dili ve Kompozisyon, Ekin Basın Yayın Dağıtım, Bursa.
• Leech, Geoffrey (1978), Semantics, Penguin Books Ltd, Great Britain.
• Martinet, Andre (1998), İşlevsel Genel Dilbilim (çev. Berke Vardar), Multilingual Yayınları, İstanbul.
• Porzig, Walter (2011), Dil Denen Mucize (çev. Vural Ülkü), Türk Dil Kurumu Yayınları: 617, Ankara.
• Saussure, Ferdinand (2001), Genel Dilbilim Dersleri (çev. Berke Vardar), Multilıngual Yayınları, İstanbul.
• Tarama Sözlüğü (1996), Türk Dil Kurumu yayınları, Ankara.
• Türkçe Sözlük (2005), Türk Dil Kurumu yayınları, Ankara.
• Ullmann, Stephen (1962), Semantics, An Introduction to The Science of Meaning, Oxford Basil Blackwell, New York.
• Üstüner, Ahat (2009), “Örtmece Sözlerle İlgili Terimler” Turkish Studies, Sayı: 4/8, s. 166-176.
• Vendryes, J. V. (2001), Dil ve Düşünce (çev. Berke Vardar), Multilingual Yayınları, İstanbul.