EDEBÎ HİCİVDEN SÖVGÜYE: NEF’Î’NİN HİCVİNDEKİ DEĞİŞİM

Yıl 2018, Sayı: 9, 214 - 235, 31.10.2018

Süleyman Yiğit

Öz

Edebî eserler
yaratılma süreçlerinde sanatçının mensubu olduğu toplumdan ve dönemin
şartlarından etkilenirler. Bu yüzden edebî eserlerden hem yazıldığı dönemin
siyasal, sosyal, kültürel ve ekonomik yapısı hakkında bilgi alınabilir hem de
eseri kaleme alan sanatçının biyografisi hakkında verilere ulaşılabilir. XVII.
Yüzyıl, Klâsik Türk edebiyatının bir önceki yüzyılda başlayan yükselişini devam
ettirdiği bir dönemdir. Bu dönemde Osmanlı Devleti pek çok yönden çalkantılar
içinde olmasına rağmen edebiyat alanında önemli isimler yetişmiştir. Bu
isimlerden biri de Nef’î’dir. Türkçe ve Farsça olmak üzere iki dîvân sahibi
olan Nef’î bunların yanında Sihâm-ı Kazâ adlı bir de hiciv eseri kaleme
almıştır. Sihâm-ı Kazâ Nef’î’nin babasından başlayarak, devletin çeşitli kademelerindeki
paşaları, dönemin bazı şairlerini hicvettiği bir eserdir. Nef’î Türkçe ve
Farsça Dîvân’ında daha çok memduhunu övmüş, yer yer üstü kapalı olarak
hicvetmiştir. Sihâm-ı Kazâ’da ise hicvin en yüksek seviyesine çıkarak sövgüye
varan bir üslûp kullanmıştır. Nef’î’nin edebî hicivden sövgülü hicve geçişinin
sebepleri tarihî kayıtların da yardımıyla Türkçe ve Farsça Dîvân’ı ile Sihâm-ı
Kazâ’nın satır aralarında ortaya çıkmaktadır.

Bu bağlamda Nef’î’nin adı geçen
eserleri eleştirel bir okumaya tâbi tutulacak, özellikle kasidelerin satır
aralarında tespit edilen beyitler hiciv açısından karşılaştırılacaktır. Bu
sayede Nef’î’nin hicvindeki değişim de gözler önüne serilecektir. 

Anahtar Kelimeler

Nef'î, hiciv, Sihâm-ı Kaza, Türkçe Divan, Farsça Divan

Kaynakça

• Akgül, Ahmet. (2012), “Nef’î’nin Sihâm-ı Kazâ’sı ile Türkçe Divan’ındaki İki Farklı Üslûp Üzerine Bazı Tespitler”, Turkish Studies, İnternational Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/2, s.47-57.
• Akkuş, Metin. (1993), Nef’î Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• _______. (1995), “Ömer Nef’î’nin Hayatı ve Biyografi Problemleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.3, Erzurum, s.205-210.
• _______. (1998), Hicvin Ankâları Nef’î ve Sihâm-ı Kazâ (İnceleme-Karşılaştırmalı Seçme Metinler), Akçağ Yayınları, Ankara.
• Aksoyak, İsmail Hakkı. (e.makale (a)), “Nâdirî, Abdülganîzâde Mehmet Nâdir Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS), http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=7146 (Erişim Tarihi: 19.03.2018).
• Aksoyak, İsmail Hakkı. (e-makale (b)), “Itrî, Mehmed Itrî Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS), http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=4357 (Erişim Tarihi: 19.03.2018).
• Apaydın, Mustafa. (2001), Türk Hiciv Edebiyatında Ziya Paşa, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Çaldak, Süleyman. (e-makale), “Veysî, Üveys Çelebi, Üveys b. Mehmed”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS), http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=2843 (Erişim Tarihi: 19.03.2018).
• Çelebi, Asaf Halet. (2003), Naimâ, Hece Yayınları, Ankara.
• Çiftçi, Hasan. (2002), Klâsik Fars Edebiyatında Hiciv ve Sosyal Eleştiri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• İpekten, Halûk. (2016), Nef’î Hayatı-Eserleri-Sanatı Bazı Şiirlerinin Açıklaması, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Karahan, Abdülkadir. (1986), Nef’î, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları: 696, Ankara.
• Kaya, Bayram Ali. (e-makale), “Hâletî, Azmîzâde”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS), http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=280 (Erişim Tarihi: 19.03.2018).
• Kayaokay, İlyas. (2017), “Divan Şairleri Nazarından Tarihî bir Vak’a: Vak’a-yı Hayriyye’nin Şiire Yansımaları”, İnternational Journal of Language Academy, Volume 5/8, December, s.218-245.
• Levend, Agâh Sırrı. (1998), Türk Edebiyatı Tarihi, TTK Yayınları, Ankara.
• Okay, M. Orhan. (1998), “Hiciv”, DİA, C 17, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
• Ölümünün Üçyüzellinci Yılında Nef’î, (1991), AKM Yayınları, Ankara.
• Pala, İskender-Akkuş Metin. (1998), “Hiciv-Türk Edebiyatı”, DİA, C 17, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
• Saraç, M.A. Yekta. (2010), Klâsik Edebiyat Bilgisi –Belâgat-, Gökkubbe, İstanbul.
• Sıdkı, Saffet. (1943), Nef’î ve Sihâm-ı Kazâ’sı, Aydınlık Basımevi, İstanbul.
• Şenödeyici, Özer. (2010), “Nef’î ve Gürcü Mehmed Paşa Mücadelesinin Tarihî ve Edebî Boyutları”, Gazi Türkiyat, Bahar, S.6, s.319-332.
• Şentürk, Ahmet Atillâ-Kartal, Ahmet. (2010), Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• Tarlan, Ali Nihad. (tarihsiz), Nef’î’nin Farsça Divanı Tercümesi, Numune Matbaası, İstanbul.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (1988a), Osmanlı Tarihi, III. Cilt, I. Kısım, TTK Basımevi, Ankara.
• _______. (1988b), Osmanlı Tarihi, III. Cilt, II. Kısım, TTK Basımevi, Ankara.
• Ünlü, Aslıhan. (2011), “Değişen Tarih ve Metin Anlayışı İçinde Biyografik Dram I: Kuramsal Bir Çerçeve”, Yedi, S.5, İzmir, s.9-17.
• Ünver, İsmail. (1991), “Övgü ve Yergi Şairi Nef’î”, Ölümünün Üçyüzellinci Yılında Nef’î, AKM Yayınları, Ankara.
• Yücel, Yaşar. (1987), “XVI-XVII. Yüzyıl Edebî Metinlerinde Rastlanan Osmanlı Devlet Yapısı ve Toplum Düzenine Ait Bazı Görüş ve Bilgiler”, Belleten Dergisi, TTK ,Cilt: LI, S.200, s.897-925.