OSMANLI ŞİİRİNDEKİ “TAŞ YASDANMAK” DEYİMİNDEN HZ. YAKUP’UN BEYTEL’İNE

Yıl 2018, Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan Özel Sayısı, 244 - 263, 31.12.2018

Ayşe Yıldız

https://doi.org/10.28981/hikmet.469515

Öz

Klasik Türk şiirinde kimi zaman tek başına
kimi zaman da “toprak döşenmek”le beraber kullanılan bir deyim olan “taş
yasdanmak”, edebî metinlerde yeterli sayıda tanığı olmasına rağmen sözlüklerde
yer almamış bir yapıdır.

Sınırlı sayıdaki araştırmada, “taş
yasdanmak”ın âşıklık göstergelerinden biri olduğu ve klasik şiirin âşık tipinin
şiir kurgusunda karşılaşılan sıkıntı, dert ve çaresizlik gibi manevi
deneyimlerin ifadesinde şairler tarafından kullanıldığı belirtilir. Deyime
verilen anlam, sözlüklere girmemiş bir deyim/ifade kalıbını yorumlaması
açısından değerli olmakla beraber, anlamlandırma konusunda eksik kaldığını
düşündürmektedir. 

İbrani mitolojisine göre, annesinin onu
öldüreceklerine dair uyarısı ile kardeşi ve yeğeninden kaçan Yakup peygamber,
bu kaçış yolculuğunda taşlardan birini yastık olarak başının altına koyup
uykuya dalar. Rüyasında yeryüzü ve gökyüzü arasında bir merdiven olduğunu,
meleklerin bu merdivenden inip çıktığını görür. Aynı rüyada tanrısal bir sesin,
üzerinde uykuya daldığı toprağı kendisine vereceğini ve kendisini koruyacağını
söylediğini işitir. “Toprak üzerinde taşa yaslanarak” uyuyan Yakup peygamberin
bu anlatısından hareketle anlamlandırma konusunda ihtilaflar yaşanan “taş
yasdanmak” deyimine yeni bir anlam önerisi sunulması ve deyimin oluşmasına
temel olduğu düşünülen mitolojik köken üzerinden bir tartışma yapılması
amaçlanmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, taş yasdanmak, Hz Yakup, beytel

Kaynakça

• Aksoy, Ömer Asım. (1994), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü-Deyimler Sözlüğü. C.2, TDK Yayınları, Ankara.
• Aksoyak, İ. Hakkı. (e-kitap), Gelibolulu Mustafa Âlî Divanlar. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali-divanipdf.pdf?0.
• Arslan, Mehmet. (e-kitap), Mihrî Hâtun Divânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/58679,mihri-hatun-divanipdf.pdf?0.
• Avşar, Ziya. (e-kitap), Revânî Dîvânı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56143,revani-divanipdf.pdf?0.
• Cooper, J.C. (1979), An Illustrated Encyclopaedia of Traditional Symbols. Thames and Hudson Publication, London.
• Çavuşoğlu, Mehmed. (2003), Divanlar Arasında, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Çavuşoğlu Mehmed, Tanyeri, M. Ali. (1981), Hayretî Divanı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Çeltik, Halil. (e-kitap), Ahmed-i Rıdvan Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55738,ahmed-i-ridvan-divanipdf.pdf?0.
• Dağlar, Abdülkadir. (2014). “Şiirin Mazmûn Hâli”, Metnin Hâlleri: Osmanlı’da Telif, Tercüme ve Şerh, (ed. Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru, Ali
• Emre Özyıldırım), Klasik Yayınları, İstanbul: 196-247.
• Dehhudâ, Ali Ekber. Lugatnâme-i Dehhudâ. CD.
• Demirci, Kürşat. (2013), Eski Mezopotamya Dinlerine Giriş, Ayışığı Kitapları, İstanbul.
• Doğan, Muhammet Nur. (e-kitap), Fuzûlî Leylâ vü Mecnûn.. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10679,girispdf.pdf?0.
• Durmuş, Tuba Işınsu ve Rıdvan Canım. (e-kitap), Edirneli Şevkî Divânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/59035,sevki-divanipdf.pdf?0.
• Eliade, Mircea. (2015), Dinler Tarihine Giriş. (çev. Lale Arslan Özcan), Kabalcı Yayınları, İstanbul.
• Eliade, Mircea. (2017), Kutsal ve Kutsal Dışı, (çev. Ali Berktay), Alfa Yayınları, İstanbul.
• Erünsal, İsmail E. (e-kitap), Tâcî-zâde Cafer Çelebi Dîvân. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/59332,taci-zade-cafer-celebi-divanipdf.pdf?0.
• Eyüboğlu, E. Kemal. (1973), On Üçüncü Yüzyıldan Günümüze Kadar Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler, İstanbul: Doğan Kardeş Matbaacılık.
• Gıynaş, Kamil Ali. (e-kitap), Pervâne Bey Mecmuası. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55832,pervane-bey-mecmuasi-pdf.pdf?0.
• Graves, Robert, Patai, Raphael. (2013), İbrani Mitleri Tekvin-Yaratılış Kitabı, (çev. Uğur Akpur),: Say Yay. İstanbul.
• Gürbüz, Mehmet. (2012), Safiye Sultanzâde Mehmed Rezmî Divan, Grafiker Yayınları, Ankara.
• Harmancı, M. Esat. (2017), Süheylî Dîvân, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55750,suheyli-divanipdf.pdf?0.
• Gürgendereli, Müberra. (e-kitap), Mostarlı Hasan Ziyâ’î Divânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56211,mostarli-hasan-ziyai-divanipdf.pdf?0.
• İbn Hazm. (2015), Güvercin Gerdanlığı, (çev. Mahmut Kanık), İnsan Yayınları, İstanbul.
• İnce, Adnan. (1994), Mîrzâ-zâde Mehmed Sâlim Dîvânı, Yükseköğretim Kurulu Matbaası, Ankara.
• Kanar, Mehmet. (2011), Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü, Say Yayınları, İstanbul.
• Karavelioğlu, Murat A. (e-kitap), Şem‘î Dîvânı, http://www.ekitap.yek.gov.tr/Home/Show2?BOOK_NO=27.
• Kaya, Bayram Ali. (e-kitap), Azmi-zâde Hâletî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56159,azmizade-haleti-divanipdf.pdf?0.
• Kazan Nas, Şevkiye. (e-kitap), Celilî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/59375,celili-divanipdf.pdf?0.
• Kılıç, Atabey. (2005), Müridî ve Pend-i Rical Mesnevisi(İncelme-Tenkitli Metin-Dizin), Akademi Kitapevi, İzmir.
• Kılıç, Filiz. (e-kitap), Âşık Çelebi Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55975,asik-celebi-divanipdf.pdf?0.
• Kitab-ı Mukaddes Eski ve Yeni Ahit, (2012). Kitabı Mukaddes Şirketi, İstanbul.
• Kurnaz, Cemal, Tatcı, Mustafa. (2001), Ümmî Divan Şairleri ve Enverî Divanı, MEB Yayınları, Ankara.
• Kurnaz, Cemal. (2000), Divan Edebiyatı ve Türk Kimliği. Kurgan Edebiyat Yayınları, Ankara.
• Mengi, Mine. (1995), Mesîhî Dîvânı. AKM Yayınları, Ankara.
• Mermer, Ahmet. (1997), Karamanlı Aynî ve Dîvânı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Mermer, Ahmet. (2004), Kütahyalı Rahîmî ve Dîvânı, Sahaflar Kitap Sarayı, İstanbul.
• Nanon Gardin, Olorenshaw, Robert , Gardin, Jean , Klein, Olivier. (2014), Larousse Semboller Sözlüğü, (çev. Beyza Akşit), Bilge Yayınları. İstanbul.
• Okuyucu, Cihan. (1994), Cinânî Hayâtı Eserleri Dîvânının Tenkidli Metni, TDK Yayınları, Ankara.
• Onay, Ahmet Talât. (1992), Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, (hzl. Cemal Kurnaz), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
• Özyıldırım, Ali Emre. (e-kitap), Hamdullah Hamdî Divanı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10615,girispdf.pdf?0.
• Parlatır, İsmail. (2008), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, Yargı Yayınları, Ankara.
• Şentürk, Ahmet Atilla (1995), Rakibe Dair (Klasik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden), Enderun Yayınları, İstanbul.
• Tanrıbuyurdı, Gülçin. (e-kitap), Kalkandelenli Mu’idî Dîvân, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/59883,kalkandelenli-mu39idi-divanipdf.pdf?0.
• Tanyeri, M. Ali. (1999), Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Tanyu, Hikmet. (1968), Türklerde Taşla İlgili İnançlar, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Tarlan, Ali Nihat. (1945), Hayâlî Bey Dîvânı, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Tarlan, Ali Nihat. (1992), Necatî Beg Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Tatcı, Mustafa. (e-kitap), Yunus Emre Divanı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10663,metinpdf.pdf?0.
• TDK. (1978), Derleme Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara.
• Tolasa ,Harun. (2001), Ahmed Paşa’nın Şiir Dünyası, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Tulum, Mertol, Tanyeri, M. Ali. (1977), Nevî Divan. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Tülbentçi, Feridun Fazıl. (1977), Türk Atasözleri ve Deyimleri, İnkılap ve Aka Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Yazar, İlyas. (2010), Kânî Dîvânı, Libra Kitap, İstanbul.
• Yekbaş, Hakan. (2010), Sehî Bey Divânı,: Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Yılmaz, Ozan. (2013), “Gelenekten Deyişe” Klasik Türk ve Fars Edebiyatlarının Ortak İfade Biçimlerinden “Başa Toprak Saçmak”, Türük Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi. S. 2. s. 336-350.
• Zülfe, Ömer. (e-kitap), Hecrî Dîvân, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10618,hecripdf.pdf?0.
• Zülfe, Ömer. (e-kitap), Yakînî Dîvân, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/.