HAYÂLÎ BEY’İN MÜYESSİRETÜ'L-ULÛM'DA ŞERH EDİLEN GAZELİ

Yıl 2018, Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan Özel Sayısı, 172 - 186, 31.12.2018

Mücahit Kaçar

https://doi.org/10.28981/hikmet.499381

Öz

Türkiye’de, Divan şiiri metinlerinin nasıl
şerh edilmesi gerektiği üzerinde henüz bir fikir birliği bulunmamaktadır. Osmanlı
döneminde yapılan şerh çalışmalarının da neredeyse tamamına yakını tasavvufî
şiirlere ait şerh örnekleridir. Birkaç örnek dışında, elimizde Divan şiiri
metinlerini sahip oldukları söz sanatları ve anlamlar yönünden ele alan ve
Osmanlı döneminde yazılan çalışmalar bulunmamaktadır. Türk
dilinin Batı Türkçesiyle yazılan ilk gramer kitabı olan Müyessiretü’l-Ulûm’da, Hayâlî Bey’in bir gazeli gramer, belagat ve
anlam bakımından ele alınarak şerh edilmektedir. Bergamalı Kadri, bu eserinde
Türkçenin gramer kurallarını açıklamakta, kitabın sonunda da Hayali Bey’in bir
gazelini şerh etmektedir. Bu şerh, günümüzde takip edilen klasik şerh
usullerine benzerlik göstermesi açısından da dikkat çekicidir.  Hakkında hususî herhangi bir çalışma
yapılmayan bu gazelin ayrı bir makaleye konu edilmesinin şerh çalışmaları
açısından faydalı olacağını düşünüyoruz.

Bu çalışmada, öncelikle
Bergamalı Kadrî ve Müyessiretü’l-Ulûm
isimli eseri hakkında bilgi verilecek, ardından da eserde yer alan bu gazel
şerhinin tarafımızca yeniden okunarak düzenlenen metni araştırmacıların
istifadesine sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Bergamalı Kadri, Müyessiretü’l-Ulûm, Hayâlî Bey, gazel, şerh

Kaynakça

• Atalay, Besim (1946), Müyessiretü’l-Ulûm. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Avşar, Uğur (1996), Müyessiretü’l-Ulûm (Bergamalı Kadri). Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana.
• Bursalı Mehmed Tahir (1914), Müyessiretü’l-Ulûm. Bilgi Mecmuası, S. 6, 658-660.
• Bursalı Mehmet Tahir (1914), “Müyessiretü’l-Ulûm”, Bilgi Mecmuası, S 6, s. 658-660.
• Bursalı Mehmet Tahir (2000), Osmanlı Müellifleri, Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• Çavuşoğlu, Mehmed (1984), “Divan Edebiyatında Şiir Kavramı”, Çevren, C. 11, S. 35.
• Ensar, Ferhat; Baş, Bayram; Tiryakiol Selim (2014), “Türkçe Öğretiminin Tarihî Kaynakları”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. C. 11, S. 25, s. 215-228.
• Ertürk, Halil İbrahim (2015), “Müyessiretü’l-Ulûm Üzerine Bir İnceleme ve Değerlendirme Çalışması”, Turkish Studies. C. 10, S. 8, s. 1059-1086.
• Erünsal, İsmail E. (1984), “Kanunî Sultan Süleyman Devrine Ait Bir İn’âmât Defteri”, Osmanlı Araştırmaları, S. 4.
• Gülsevin, Gürer (1990), “Bergamalı Kadri ve Eseri Üzerine”, Türk Dili, S. 461, s. 211-214.
• Güner, Galip (2003), “İlk Türkçe Gramer: Müyessiretü’l-Ulûm”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 15, s. 151-166.
• İsen, Mustafa (1998), Sehî Bey Tezkiresi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karabacak, Esra (2002), Bergamalı Kadrî, Müyessiretü’l-Ulûm. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karahan, Leyla (2010), 19-25 Nisan 2010 tarihleri arasında İzmir-Çeşme’de düzenlenen II. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi’nde sunulan bildiri metni. http://turkoloji.cu.edu.tr/pdf/leyla_karahan_edebi_kultur_gramer_kitaplari.pdf (E.T.: 06.12.2017)
• Kazım Nâmî (1912), “Türkçe Sarfın Mûcidi”, Türk Yurdu, (Nuruosmaniye: 18 Temmuz 1328), S. 24, s. 748-754.
• Kırbıyık, Mehmet (2000), “Ferrî Mehmed’in Bir Gazelinin Şerhine Dâir”, SÜ Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 7, s. 343-360.
• Köprülü, Mehmed Fuad (27 Mart 1933), “On Altıncı Asırda Yazılmış Türkçe Türk Grameri”, Cumhuriyet Gazetesi.
• Kurnaz, Cemal (2011), “Kanunî’nin En Sevdiği Şairdi: Hayâlî Bey”, Dil ve Edebiyat. Haziran sayısı, s. 16-33.
• Özyıldırım, Ali Emre (2002), "Nedim'in Meşhur Beytine Vakanüvis Esad Efendi'nin Şerhi", Türkoloji Dergisi, C. XV, S. 1, s. 139-143.
• Tarlan, Ali Nihat (1992), Hayâlî Divânı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yazar, Sadık (2011), Anadolu Sahası Klasik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.