AZMÎ-ZÂDE HÂLETÎ, NEF’Î VE ZİYA PAŞA ÖRNEKLEMİNDE ŞAİRLERİN HİCVETMEDE KULLANDIĞI YÖNTEMLER

Yıl 2019, Sayı: 10, 236 - 258, 30.04.2019

Tuğçe Yaşa

https://doi.org/10.28981/hikmet.540978

Öz

Biriyle şiir
yoluyla alay etme, onu gülünç hâle getirme, yerme mânâsına gelen hicvin amacı,
toplumdaki aksak yönlere dikkat çekmek ve onların düzeltilmesini sağlamaktır. Bu
amaçla kaleme alınan hiciv tarzı eserlerde şairler yergide bulunurken tahkir,
hayvanlara benzetme, abartılı övgü gibi bazı yöntemlerden istifade etmiştir. Araştırmacıların
daha önce ortaya koyduğu bu yöntemlere ek olarak makalede “mukayese, çarpıtma,
çağrışım, şaka ve alay” da hicvetmede bir yöntem olarak değerlendirilmiştir. Bu
çalışmada Klâsik Türk şiirinin hiciv üstâdı olarak kabul edilen Nef’î, onu
etkileyen ve hazırlayıcısı olan Azmî-zâde Hâletî ve hicvin üslûbuna bir
farklılık kazandıran Ziya Paşa örnekleminde Klâsik Türk şiirinde şairlerin
neyi, kimi, nasıl, ne yolla hicvettiği gözler önüne serilecektir. 

Anahtar Kelimeler

Azmî-zâde Hâletî, Nef’î, Ziya Paşa, hiciv, hezl

Kaynakça

• Akkuş, Metin, Pala, İskender. (1998), “Hiciv”, DİA, C.17, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Akkuş, Metin. (1998), Hicvin Ankâları Nef’î ve Sihâm-ı Kazâ, Akçağ Yay., Ankara.
• Apaydın, Mustafa. (2001), Türk Hiciv Edebiyatında Ziya Paşa, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Aytaç, Pakize. (2004), “Hiciv” Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü, C.3, s.287-291, AKM Yayınları, Ankara.
• Başdaş, Cahit. (2018), Nef’î, Sihâm-ı Kazâ (Dil Özellikleri-Metin-Dizin), Kriter Yayınları, İstanbul.
• Canım, Rıdvan. (2016), Dîvân Edebiyatında Türler, Grafiker Yayınları, Ankara.
• Çapan, Pervin. (2012), “XVIII. Yüzyıl Tezkirelerinde Şaka, Takılma ve Alay Düşkünlüğü Üzerine”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, S.5, Kış 2012.
• Çiftçi Hasan. (1999), “Klâsik İslâm Edebiyatında Hiciv ve Mizahın Yöntemleri”, AÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 11, s.173-182.
• Devellioğlu, Ferit. (2010), Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, İstanbul.
• Eren, Abdullah. (2009), “Sihâm-ı Kazâ” da Hakaret Unsuru Olarak Hayvanlar”, Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, Yıl:1, S. 2/1, s.28-44.
• Gedik, Nusret. (2015), “Azmî-zâde Hâletî’nin Derviş Paşa Hicviyyesi: Hadd-i Mestân”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S.15, İstanbul, s.133-166.
• Göçgün, Önder. (1986), “Tanzimat Devri’nin Bir Hiciv Abidesi: Ziyâ Paşa’nın Zafer-Nâme’si”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (Sefad)/Selçuk University Journal Of Faculty Of Letters, s.1-27.
• __________. (2001), Ziya Paşa’nın Hayatı, Edebî Kişiliği, Bütün Şiirleri ve Eserlerinden, Açıklamalı Seçmeler, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Güven, Feridun Hikmet. (2018), “Hiciv Söyleme Amaçları ve Bu Amacın Hiciv Dili ve Söyleme Tarzını Belirlemedeki Rolü”, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları XIII, Hicve Reva Mizaha Mâyil: Güldürücü Metinleri Anlamak, s.24-51, Klâsik Yayınları, İstanbul.
• İpekten, Haluk. (1991), “Azmî-zâde Mustafa Hâletî”, DİA, C.4, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• ____________.(2016), Nef’î, Hayatı-Eserleri-Sanatı-Bazı Şiirlerinin Açıklamaları. Akçağ Yayınları, Ankara.
• Levend, Agâh Sırrı. (1988), Türk Edebiyatı Tarihi, TTK Yayınları, Ankara.
• Uçman, Abdullah. (2013), “Ziyâ Paşa”, DİA, C.4, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Ünver, İsmail. (1991), “Övgü ve Yergi Şairi Nef’î” Ölümünün Üçyüzellinci Yılında Nef’î, AKM Yayınları, Ankara.
• Ocak, Fatma Tulga. (1991). “Nef’î ve Eski Türk Edebiyatımızdaki Yeri”, Ölümünün Üçyüzellinci Yılında Nef’î, AKM Yayınları, Ankara.
• Pala, İskender. (2009). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı Yayınları, İstanbul.
• Toparlı, Recep. (1985). “Kaside Şairi Nef’î”, Türk Edebiyatı Dergisi, ‘Doğumunun Üçyüzellinci Yılında Nef’î’ Haziran, S.140, s.28-29.
• Tökel, Dursun Ali. (2016). Divan Şiirinde Şahıslar Mitolojisi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Yıldız, Murat. (2012). “Osmanlı Devleti'nde Bir Saray Hapishanesi: 18.-19. Yüzyıllarda Bostancıbası Mahbesi” Türkiyat Mecmuası, S.22, C.1, s.239-275