HURÛFÎ ŞAİR ARŞÎ’NİN NESÎMÎ’NİN GAZELLERİNE NAZÎRELERİ

Yıl 2020, Sayı: 12 [BAHAR 2020], 200 - 219, 01.04.2020

Murat Aslan

https://doi.org/10.28981/hikmet.650726

Öz

Bu çalışmada, XVI. yüzyıl Osmanlı sahası divan şairlerinden Hurûfî
Arşî’nin şiirlerinde Nesîmî etkisi biçim ve içerik açısından incelenecektir.
Bunun için, Arşî’nin Nesîmî’ye yazdığı nazire gazeller tespit edilmiş ve
inceleme bu şiirler üzerinden yapılmıştır. Araştırma yöntemi olarak literatür
taraması ve şerh yöntemi kullanılmıştır.

Nesîmî, gerek samimi üslûbu ve gerek şiirindeki yetkinlik sebebiyle
divan şairlerini etkilemiştir. Bununla beraber, Nesîmî’den en çok etkilenenler,
onunla aynı inancı ve düşünceyi paylaşanlar olmalıdır.

Nesîmî, XIV. yüzyıl divan şairidir. I. Murad döneminde Bursa’ya
kadar gelmiş, propagandalara başlamıştır; ancak o, Hurûfî olmasından dolayı
Anadolu’da benimsenmemiştir. Bu yüzden çok geçmeden Halep’e gitmiş  ve faaliyetlerini burada sürdürmüştür.

Hurûfîlik, XIV. yüzyılın İran’ında ortaya çıkan İslam temelli
mistik bir akımdır. Bu akım, kurucusu Fazlullah Esterâbâdî’nin Timurlular tarafından
idam edilmesinden ve takipçilerine baskı yapılmasından sonra Hindistan, Suriye,
Irak, Mısır ve Anadolu’ya yayılmıştır. Hayatını kurtarmak ve Hurûfîlik
düşüncesini yaymak üzere Anadolu’ya gelen Hurûfîlerin en önemlilerinden biri,
Fazlullah Esterâbâdî’nin halifelerinden Nesîmî’dir.

Anahtar Kelimeler

Arşî, Nesîmî, Hurûfîlik, divan

Kaynakça

• Aksu, Hüsamettin. (1995). Fazlullah-ı Hurûfî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt: 12, s. 277-279.
• Âmiloğlu. (2014). Arş-nâme Tercümesi. (1. Baskı). haz. Fatih Usluer, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Aslan, Murat. (2019). Arşî Divanı’nda Hurûfîlik, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Ayan, Hüseyin. (1990). “Önsöz”, Nesîmî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ballı, Hasan Hüseyin. (2010). Fazlullah Hurûfî ve Hurûfîlik. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi, İzmir.
• Ballı, Hasan Hüseyin. (2012). Çağdaş Hurufilik ya da Şifrecilik Adlı Tebliğin Müzakeresi. Gnostik Akımlar ve Okültizm (XVII. Kelam Anabilim Dalları Koordinasyon Toplantısı). Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınları, 381-383.
• Bashir, Shahzad. (2013). Fazlullah Esterâbâdî ve Hurufilik. (1. Baskı). çev. Ahmet Tunç Şen. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Bilgin, Azmi. (2007). Nesîmî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 33. Cilt. s. 3-5.
• Çiftçi, Ş. (2014). ‘Allah Âdem’i Kendi Suretinde Yaratmıştır’ Hadisinin Tahric ve Değerlendirmesi. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Yıl: 1. Sayı: 1. s. 1-20.
• Fazlullah Esterâbâdî. (2012). Câvidân-nâme - Dürr-i Yetîm İsimli Tercümesi. (1. Baskı). çev. Derviş Murazâ, haz. Fatih Usluer, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. (1989). Hurûfîlik Metinleri Kataloğu. (2. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kahraman, Bahattin. (1989). Arşi Divânı’nın Tenkidli Metni I-II. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Kur’an-ı Kerim Meâli. (2010). (6. Baskı). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Nesîmî. (1990). Nesîmî Divanı. (haz. Hüseyin Ayan). Akçağ Yayınları: Ankara.
• Seyyid Nesîmî. (2017). Hakikatlere Giriş – Mukaddimetü’l-Hakâyık. (2. Baskı). haz. Fatih Usluer, İstanbul: Revak Kitabevi.
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1977). Arşî (Hurûfî) maddesi. (1. Cilt). İstanbul, Dergâh Yayınları. s. 163.
• Usluer, Fatih. (2009). Hurufilik. (1. Baskı). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.