III. MURAD’A SUNULMUŞ ÜÇ KASİDE: KÂMÎ, NÂLÎ VE MEHMED SUÛDÎ EFENDİ’NİN KASİDELERİ

Yıl 2021, Sayı: 14 [BAHAR 2021], 259 - 281, 30.04.2021

Uğur Öztürk

https://doi.org/10.28981/hikmet.857105

Öz

III. Murad 982/1574’te Osmanlı İmparatorluğu’nun 12. sultanı olarak tahta çıktığında kendisine birçok cülûsiye kasidesi ve farklı vesileler yazılmış şiirler sunulmuştur. Bu manzumelerden ikisi, Nâlî ve Kâmî’nin bu yazıda ilk kez incelenecek olan kasideleridir. Tahta çıktıktan sonra Haremeyn ve civarındaki tamiratların devam ettirilip sonlandırılması konusunda kendisine sunulan arza cevap veren III. Murad imar faaliyetlerinin bitirilmesini istemiştir. Bu faaliyetlerin bitirilmesi üzerine sultana mensur tebriknameler ve kasideler sunulmuştur. Sunulan bu kasidelerden biri de Mehmed Suûdî Efendi’ye ait Arapça kasidedir. Bu makalede öncelikle III. Murad’ın hayatına kısaca temas edilecektir. Ardından III. Murad’ın tahta çıkması dolayısıyla sunulan iki kasidenin ve babası II. Selim döneminde başlanıp belli bir süre akamete uğrayan Haremeyn-i Şerifeyn imarının bitirilmesi sebebiyle yazılan bir kasidenin yazarının hayatı incelenecektir. III. Murad devri şairlerinden Kâmî, Nâlî ve Mehmed Suûdî Efendi’ye ait üç kaside hâlihazırda Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi’nde (TSM. A.) yer almaktadır. Bu şiirlerden ilki Nâlî’nin 35 beyitlik Farsça, ikincisi Kâmî Efendi’nin 21 beyitlik Türkçe ve üçüncüsü Mehmed Suûdî Efendi’nin 12 beyitlik Arapça kasidesidir. Kâmî ve Nâlî’nin kasideleri sultanın cülusu Mehmed Suûdî Efendi’nin kasidesi Haremeyn tamiratları dolayısıyla kaleme alınmıştır. Mehmed Suûdî Efendi’nin kasidesi Haremeyn-i Şerifeyn’de yapılan tamiratlara dair olduğu için yazıda bu devirde Haremeyn’deki imar faaliyetlerine de değinilmiştir. Makalenin devamında her üç kasidenin metninin yanı sıra Farsça ve Arapça metinlerin tercümelerine de yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

III. Murad, cülûsiye, Haremeyn, Nâlî, Kâmî, Mehmed Suûdî

THREE QASİDA DEDİCATED TO MURAD III: THE QASİDA BY KÂMÎ, NÂLÎ AND MEHMED SUÛDÎ EFENDİ

Öz

When Murad III crowned as the 12th sultan of the Ottoman Empire in 982/1574, many qasida as well as poems written on different occasions were dedicated to him. The two of these qasida, which are examined for the first time in this paper, were written by Nâlî and Kâmî. When Murad III crowned he was asked to make complete the constructions in Haramain (Mecca and Medina). He ordered to fulfill this request and after the work finished numerous qasida were dedicated to him. One of these qasida was written in Arabic by Mehmed Suûdî Efendi. In this paper, first, the life of Murad III is presented briefly. Second, the lives of the writers of two qasida which were written when Murad III crowned, and of the writer of a qasida which was written after the constructions completed, are presented. The manuscripts of these three qasida by Kâmî, Nâlî and Mehmed Suûdî Efendî are in the Archive of the Topkapi Palace Museum at present. Nâli’s qasida consists of 35 couplets and was written in Persian, Kâmî’s qasida consists of 21 couplets and was written in Turkish and Mehmed Suûdi Efendi’s qasida consists of 12 couplets and was written in Arabic. Kâmî’s and Nâlî’s qasida were written for the ascension of the sultan, Mehmed Suûdî Efendi’s qasida was written for the sultan’s completing the constructions in Haramain. The constructions in question in Haramain are mentioned in the paper also. Finally the texts of the three qasida and their translations into Turkish are presented.

Anahtar Kelimeler

Murad III, cülûsiye, Haramain, Nâlî, Kâmî, Mehmed Suûdî

Kaynakça

• Atâyî, Nevizâde. (2017), Hadâ’iku’l-Hakâ’ik fi Tekmileti’ş-Şakâyık, haz. Suat Donuk, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul.
• Aycibin, Zeynep. (2016), ‘Çöküş Edebiyatı’nın Merkezinde Bir Padişah: Manevi Dünyası ile Sultan III. Murad, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Aydeniz, Tuğba. (2010), Osmanlı Devleti'nde Mekke’nin yönetimi (1517-1617), Marmara Üniversitesi, Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Buzpınar, Ş. Tufan – Küçükaşçı, Mustafa Sabri. (1997), “Haremeyn”, DİA, İstanbul, C 16, s. 153-157.
• Domenico Herosolimitano. (2018), Bir Yahudi Doktorun Harem Saray ve İstanbul Hatıraları, Çeviren: Esma Selçuk Demir, İstanbul, Yeditepe Yayınevi.
• Kayhan Elbirlik, Leyla. (2013), “Dialogue Beyond Margins: Patronage of Chief Eunuchs in the late 16th Century Ottoman Court”, Sanat Tarihi Yıllığı, s. 63-99.
• Elmastaş, Deniz. (2019), Paris Milli Kütüphane'de bulunan ve minyatürleri Nakkaş Osman'a ait olan Metali'ü's Saade adlı eserde yer alan astrolojik konulu minyatürlerin incelenmesi ve özgün asarımlar, Dokuz Eylül Üniversitesi Geleneksel Türk El Sanatları Ana sanat Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Emecen, Feridun. M. (2011), İmparatorluk Çağı’nın Osmanlı Sultanları. İslâm Araştırmaları Merkezi, s. 41–89.
• Eraslan, Sadık. (1999), “Osmanlıların Haremeyn-i Şerifeyn Hizmetleri”, Diyanet İlmi Dergi [Diyanet İşleri Reisliği Yıllığı], C XXXV, S.1, s. 249-251.
• Ersoy, Ersen. (2013), Azîzî Dîvân, Akademi Titiz Yay.
• Eyüb Sabri Paşa. (2018), Mir’atü’l-Haremeyn, Hazırlayanlar: Ömer Faruk Can -F. Zehra Can, Ed. Göker İnan, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul: 2018.
• Faroqhi, Suraiya. (1995), Hacılar ve Sultanlar Osmanlı Döneminde Hac (1517-1638), çev. Gül Çağalı Güven, İstanbul.
• Felek, Özgen. (2014), Kitābü'l-menāmāt: Sultan III. Murad'ın rüya mektupları. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Fetvacı, Emine. (2013), Sarayın İmgeleri, Osmanlı Sarayının Gözüyle Resimli Tarih, çev. Nurettin Elhüseyni, İstanbul, YKY.
• Gürbüz Atik, İnci. (2011), Mecmua-i Letaif, Gazi Üniversitesi Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Hathaway, Jane. (2011), “Ḥabeşī Meḥmed Agha: The First Chief Harem Eunuch (Darüssaade Ağası) Of The Ottoman Empire”, In The Islamic Scholarly Tradition (pp. 179-196). Brill.
• Hathaway, Jane. (2018), The Chief Eunuch of the Ottoman Harem: From African Slave to Power-Broker. Cambridge University Press.
• Köksal, Mehmet Fatih. (e-makale), “Kâmî-Edirneli”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS), http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/kami-edirneli (Erişim Tarihi: 23.10.2020).
• Ibarra, Miguel Ángel de Bunes - Türkçelik, Evrim. (2007), Book of Felicity, Libro de Felicidad, Barcelona: Moleiro.
• Kınalızâde Hasan Çelebi. (2017), Tezkiretü’ş-şu’arâ, Hazırlayan: Aysun Sungurhan, Kültür ve Turizm Bakanlığı, E-Kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55834,kinalizade-hasan-celebipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 23.10.2020).
• Kurşun, Zekeriya. (2017), “Hac ve İktidar: Haremeyn’de Erken Dönem Osmanlı İmar Faaliyetleri” FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (9), s. 281-311.
• Kütükoğlu, Bekir. (2006), “Murad III”, DİA, İstanbul, C 31, s. 172–176.
• Meriç, Rıfkı Melul. (1953), Türk nakış san‘atı tarihi araştırmaları (Vol. 1). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Türk ve İslam San’atları Tarihi Enstitüsü yayınları. Ankara.
• Muhammed, Seyyid. (1994), “Deşîşe”, DİA, 1994, C IX, s. 214-15.
• Necipoğlu, Gülru. (2013), Sinan Çağı: Osmanlı İmparatorluğu'nda mimarî kültür. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Öztürk, Uğur - Arı, Osman Sacid. (2020), “Şiire Anlam Katmak: Sultan III. Murad’ın şiirlerine yapılan şerhler ve Derviş Mehmed’in tasavvufi şerhi”, Cemal Aksu Armağanı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, s. 847-930.
• Pervâne b. Abdullah. (2017), Pervâne Bey Mecmuası, Hazırlayan: Kamil Ali Gıynaş, Kültür ve Turizm Bakanlığı, E-Kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55832,pervane-bey-mecmuasi-pdf.pdf?0 (Erişim Tarihi:02.11.2020)
• Selânikî Mustafa Efendi. (1999), Târîh-i Selânikî, Hazırlayan: Mehmet İpşirli, TTK. Yay., Ankara.
• Seyyid Lokman, Şehinşâhnâme-i Murâd-ı Sâlis, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Ktp. Farsça Yazmalar 1404.
• Yiğit, Osman. (2018), Topkapı Sarayı Müzesi arşivi 34 numaralı Filori Defteri (Değerlendirme-Transkripsiyon), Marmara Üniversitesi Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• İzgi, Cevat. (2003), “Mehmed Suûdî Efendi”, DİA, Ankara, C 2, s. 526-527.