OSMANLI NESRİNDE EKLEME ŞİİRLER: SADECE SÜSLEME VE DEKORASYON MU?

Yıl 2021, Sayı: YÛNUS EMRE'DEN MEHMED ÂKİF'E ŞİİR ÖZEL SAYISI, 382 - 396, 31.12.2021

Gisela Prochazka-eisl Çevirmen: Abdullah Karakaş

Öz

Mensur metinlerde şiire yer verme Osmanlı edebiyatının ilk dönemlerinden itibaren yaygın bir gelenektir. Nasirler, mensur metinlerdeki monotonluğu kırmak, düşünceyi ispat etmek, duygu durumunu aktarmak, konuyu özetlemek gibi amaçlarla mensur metinlerde şiire sıkça başvurmuşlardır. Bu sadece tahkiye içerikli metinlerde değil tezkirelerde, tarih kitaplarında, halk anlatılarında ve başka türdeki mensur eserlerde de karşımıza çıkmaktadır. Nesirden ziyade şiirin önemsendiği Osmanlı edebiyatı bağlamında nasirlerin bu tavrı önemli bir meseledir. Mensur metinlere yerleştirilen şiirler Richard Kreutl, Hans-Joachim Kissling, Fuad Köprülü ve Nihal Atsız gibi araştırmacılar tarafından gereksiz, kusurlu, zevksiz, zayıf ve değersiz görülerek göz ardı edilmiştir. Belki de bu yüzden uzun süre bu konuda çalışma yapılmamıştır. Son zamanlarda ise kimi araştırmacılar, Osmanlı sahasında kaleme alınan mensur metinlerdeki şiirler üzerine farklı çalışmalar ortaya koymuşlardır. Örnek vermek gerekirse, Barbara Flemming, Jan Schmidt, Robert Dankoff ve Murat Efe Balıkçıoğlu farklı mensur metinlerdeki şiirleri incelemişlerdir. Bu makalede öncelikle şimdiye kadar mensur etinler üzerine yapılan çalışmaların bulguları incelenecektir. Ardından, Malkaralı Nevʻî’nin (ö. 1599) Netâyicü’l-fünûn’u, Mustafa Âlî'nin Mevâidü’n-nefâis fî Kavâidü’l-mecâlis’i ve Kemâlî’nin kaleme aldığı mecmûa üzerinden mensur metinlerdeki şiirlerin işlevleri hakkında değerlendirme yapılacaktır. Bu minvalde, mensur metinlere yerleştirilen şiirlerin dört işlevi üzerinde durulacaktır: kültürel atıflar, duygular, mensur metni yapılandırma, konuşturma

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Edebiyatı, Mensur, Nesirde Şiir Kullanımı, Ekleme Şiir

Teşekkür

Şimdiden teşekkür ederim.

Kaynakça

• Atsız, Hüseyin Nihal. (1985), Âşıkpaşaoğlu Tarihi Osmanlı Tarihleri I, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara.
• Abik, Ayşehan Deniz. (2006), ʿAlī Şīr Nevāyī: Ḫamsetü’l-Müteġayyirīn (Metin Çeviri-Açıklamalar-Dizin), Seçkin, Ankara.
• Akün, Ömer Faruk. (1989), “Âlî Mustafa Efendi”, TDVİA, C 2, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Balıkçıoğlu, Efe Murat. (2013), “Poetry in the text: the use and function of poetry in Rāwandī's Rāḫat al-ṣudūr and Yazıcızāde ʿAlī's translation of the same work in Tevārīkh-i Āl-i Selçuk”, Osmanlı Araştırmaları, C 42, s. 349-371.
• Bombaci, Alessio. (1969), La letteratura turca: con un profilo della letteratura mongola, Sansoni, Firenze.
• Brookes, S. Douglas. (2003), The Ottoman Gentlemen of the Sixteenth Century: Mustafa Âli's Mevâʼidüʼn-nefâʼis Fî Kavâʻidiʼl-mecâlis, “Tables of delicacies concerning the rules of social gatherings.”, (Editörler: Şinasi Tekin, Gönül Alpay Tekin), Harvard University Press, Cambridge.
• Burian, Orhan. (1950), “Bozuk İdareden Şikâyetçi İki Şair”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C 8, S 4, s. 675–681.
• Dankoff, Robert. (1984), “The Lyric in the Romance: The Use of Ghazals in Persian and Turkish Masnavīs” In Journal of Near Eastern Studies, C 43, S 1, s. 9-25.
• Flemming, Barbara. (2002), "ʿĀşıkpaşazādes Blick auf Frauen”, In Frauen, Bilder und Gelehrte. Studien zu Gesellschaft und Künsten im Osmanischen Reich Festschrift Hand Georg Majer, (Editörler: Sabine Prätor, Christoph K. Neumann), Simurg Yayınları, İstanbul, s. 69-96.
• Flemming, Barbara. (2003), “The Poem in the Chronicle: The Use of Poetry in Early Ottoman Historiography”, In Turcica et Islamica, (Editör: Marazzi), Dipt di Studi Asiatici, Napoli, s. 175-184.
• Gelibolulu Mustafa Âlî. (1956), Mevâ’idü’n-nefâ’is fî kavâʿidi’l-mecâlis, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Giese, Friedrich. (1929), Die altosmanische Chronik des ʿĀşıķpaşazāde: Auf Grund mehrerer neuentdeckter Handschriften von Neuem herausgegeben, Harrassowitz, Leipzig.
• Haunolth, Nicolas. (1590), "Particular Verzeichnu", Neuwe Chronika Türckischer Nation, Franckfurt, s. 468-514.
• İpşirli, Mehmet. (1989), Selânikî Mustafa Efendi: Tarih-i Selânikî, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Kissling, Hans-Joachim. (1936), Die Sprache des ʿĀşıķpaşazāde, Straub, Breslau.
• Köprülü, Fuad M. (1940), "Āşıķ Paşa-Zāde", İslam Ansiklopedisi, C 1, s. 706–709.
• Kortantamer, Tunca. (1973), Leben und Weltbild des altosmanischen Dichters Ahmedi unter besonderer Berücksichtigung seines Divans, Freiburg im Schwarz, Breisgau.
• Kreutel, F. Richard. (1959), Vom Hirtenzelt zur Hohen Pforte: Frühzeit und Aufstieg des Osmanenreiches nach der Chronik "Denkwürdigkeiten und Zeitläufte des Hauses ʿOsman" vom Derwisch Ahmed, genannt Aşık-Paşa Sohn (Osmanische Geschichtsschreiber 3), Styria, Graz.
• Lindner, Rudi Paul. (1983), Nomads and Ottomans in Medieval Anatolia, Indiana University, Bloomingon.
• Procházka-Eisl, Gisela, (1995). “Die lyrischen Einschübe in der altosmanischen Chronik des ʿĀşıqpaşazāde.” Osmanlı Araştırmaları, C 15, s. 93-122.
• Procházka-Eisl, Gisela. (1995), Das Sūrnāme-i Hümāyūn. Die Wiener Handschrift in Transkription, mit Kommentar und Indices versehen, İSİS, İstanbul.
• Procházka-Eisl, Gisela. (2010), “Blumen und Musik: İntiẓāmī als Dichter.” WZKM 100, s. 137-157.
• Procházka-Eisl, Gisela, Çelik, Hülya. (2015a), Texts on Popular Learning in Early Modern Ottoman Times. Hidden Treasures: Selected Texts from Ottoman Mecmūʿas, C 1, Harvard University Press, Cambridge.
• Procházka-Eisl, Gisela, Çelik, Hülya. (2015b), Texts on Popular Learning in Early Modern Ottoman Times, C 2, "The Yield of the Disciplines and the Merits of the Texts: Nevʻī Efendi's Encyclopaedia Netāyic el-Fünūn", Harvard University Press, Cambridge.
• Ritt-Benmimoun, Veronika. (2007), “The Gap Between Tradition and Modernity as Mirrored in the Bedouin Poetry of Southern Tunisia”, In Quaderni di Studi Arabi, C 2, s. 53-70.
• Schmidt, Jan. (1991), Pure Water for Thirsty Muslims: A study of Mustafa Ali of Gallipoli’s Künhü’l-Ahbar, Het Oosters Instituut, Leiden.
• Tolgay, Ömer. (1995), İlimlerin Özü: Netayic el-Fünûn, İnsan Yayınları, İstanbul.
• Topkapı Sarayı Kütüphanesi, Ms. H. 1344, 191-192.