SABÛHÎ AHMED DEDE’NİN İHTİYÂRÂT-I SABÛHÎ’SİNDEKİ REDDİYE KULLANIMLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2021, Sayı: YÛNUS EMRE'DEN MEHMED ÂKİF'E ŞİİR ÖZEL SAYISI, 193 - 214, 31.12.2021

Emre Töre

https://doi.org/10.28981/hikmet.1013426

Öz

Şârihler, bir konuyu iyi bildiği iddiası ile şerhlerini yazmış ve eserlerinde kendilerinden önce yazılmış şerhleri veya konu ile ilgili yorum ve tespitlerde bulunan âlimlerin görüşlerini eksik ya da yanlış bulmuş ve kendi doğrularını ispatlama gayreti içerisini girmişlerdir. Sabûhî Ahmed Dede de 17. yüzyılda yaşamış, Şâm ve Yenikapı Mevlevîhânelerinde şeyhlik görevini üstlenmiş bir şârihtir. İhtiyârât-ı Sabûhî adlı Mesnevî şerhinde diğer şârih ve âlimlerin bazı görüşlerini beğenmeyip kendi görüşlerini ispatlama çabasına girmiştir.
Sabûhî Dede reddiyelerinin üslup açısından ön önemli özelliği eleştirilerini isim vermeden yapması, kişilerden ziyade düşüncelere önem vermesidir. Sabûhî Dede, diğer şârih ve âlimlerin görüşlerinden doğru bulmadıklarını, nazik ama kesin ve net bir şekilde çürütme yoluna gitmiştir.
İhtiyârât-ı Sabûhî’den önce Türkçe on dört Mesnevî şerhi yazılmıştır. Bu çalışmada bu şerhlerden İhtiyârât-ı Sabûhî’de isimleri geçen İsmail Rusûhî Dede ve Şem`î Dedenin eserleri ve eserine nazire yazıldığı iddia edilen İlmî Dede’nin Şerh-i Cezîre-i Mesnevî’si ile reddiyeler konusu açısından karşılaştırma yapılmıştır. Bu konunun incelenmesi şârihin kendisinden önce gelen şârih ve âlimlerin düşüncelerine hâkimiyetini ve onlara eleştirel yaklaşımlarını tespit edebilmek açısından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Mesnevî, Sabûhî Ahmed Dede, İhtiyârât-ı Sabûhî, şerh, reddiye

AN INVESTIGATION ON THE USES OF REJECTION IN SABUHİ AHMED DEDE'S IHTIYARAT-I SABUHI

Öz

The commentators wrote their commentaries with the claim that they knew a subject well, and they found the commentaries written before them in their works or the opinions of the scholars who made comments and determinations on the subject incomplete or wrong, and they tried to prove their own truth. Sabûhi Ahmed Dede is also a commentator who lived in the 17th century and assumed the duty of sheikh in Damascus and Yenikapı Mevlevi Lodges. In his commentary on Mesnevî named İhtiyarat-ı Sabuhi, he did not like some of the views of other commentators and scholars and tried to prove his own views.
The most important feature of Sabuhi Dede refutations in terms of style is that they make their criticism anonymously and give importance to thoughts rather than people. Sabuhi Dede tried to refute the opinions of other commentators and scholars, in a gentle but definite and clear way, that he did not find correct.
Before İhtiyarat-ı Sabuhi, fourteen Mesnevi commentaries were written in Turkish. In this study, the works of İsmail Rusuhi Dede and Şem`i Dede, which are somehow included in İhtiyarat-ı Sabuhi, and the Şerh-i Cezire-i Mesnevi of İlmi Dede, which is claimed to have been written in a way, are compared in terms of the subject of refusals. The examination of this subject is important in terms of determining the dominance of the commentators and scholars who came before him and their critical approaches to them.

Anahtar Kelimeler

Masnevi, Sabuhi Ahmed Dede, İhtiyarat-ı Sabuhi, commentary, refutation

Kaynakça

• Bahâeddin, Mehmed. (1997). Yeni Türkçe Lügat, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Başçetin, Mustafa Yasin. (2019). “Klasik Şerhlerin Metodolojisi”, Prof. Dr. A. Halûk Dursun Anısına Uluslararası Türk Kültürü Sempozyumu Dil, Tarih, Coğrafya 6-8- Aralık 2019 Tam Metin Kitabı, s. 197-224, Ankara.
• Ceyhan, Semih. (2005). İsmail Ankaravî ve Mesnevî Şerhi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Bursa.
• Dağlar, Abdülkadir. (2009). Şem'î Şem'ullâh Şerh-i Mesnevî (I. Cilt) (İnceleme- Tenkitli Metin- Sözlük), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kayseri.
• Demirel, Şener. (2007). “Mevlânâ’nın Mesnevî Şerhleri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 10:469-504.
• Erdoğan, Mustafa. (1997). Edebiyatımızda Şerh Geleneğine Genel Bir Bakış, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.1, s.286-293.
• Esrar Dede. (2000). Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye, Haz. İlhan Genç, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. (1983), Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik, İnkılap Yayınevi, İstanbul.
• Güleç, İsmail (2008). Türk Edebiyatında Mesnevî Tercüme ve Şerhleri, Pan Yayıncılık, İstanbul.
• Kaya, Bayram Ali, Küçük, Sezai. (2011). Defter-i Dervişân Yenikapı Mevlevîhânesi Günlükleri, Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul.
• Kızılkaya, Müzekkir. (2019). Sabûhî Ahmed Dede’nin Hayatı, Eserleri ve Tasavvufi Görüşleri, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sivas.
• Mengüç, Hilal Tuğba. (2005). İlmi Dede’nin Cezire-i Mesnevi Şerhi, Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Mevlânâ. (2016). Mesnevî Tam Metin, Çev. Adnan Karaismailoğlu, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Tanyıldız, Ahmet. (2010). İsmail Rusûhî-yi Ankaravî Şerh-i Mesnevî (Mecmû’atu’l-Letâyif ve Matmûratu’l-Ma’ârif) (I. Cilt) (İnceleme-Metin-Sözlük), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kayseri.
• Sabûhî Ahmed Dede. İhtiyârât-ı Sabûhî, Konya Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi, No: 2085.
• Sabûhî Ahmed Dede. İhtiyârât-ı Sabûhî, Konya Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi, No: 2086.
• Sahih Ahmed Dede. (2003), Mevlevîlerin Tarihi, Haz. Cem Zorlu, İnsan Yayınları, İstanbul.
• Sarı, Mehmet. (1992). Sabûhî Şeyh Ahmed Dede Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Dîvânı’nın Tenkitli Metni, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Şemseddin Sami (h.1317). Kâmûs-ı Türkî, İkdâm Matbaası, İstanbul.
• Yılmaz, Ozan. (2011). “Bir Münekkit Var Şarihten İçeri” Türk Şerh Edebiyatı’nda “Reddiye” Geleneği ve Sudî-i Bosnevî Örneği, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi s.7, s. 107-154.