ŞAİR SAFÎ VE ULAŞILAMAYAN BİYOGRAFİSİ

Yıl 2022, Sayı: 17 [GÜZ, 2022], 101 - 122, 31.10.2022

Mehmet Güler

https://doi.org/10.28981/hikmet.1123533

Öz

Doğum tarihi bilinmeyen Safî, 18. yüzyılın ilk çeyreğine kadar yaşamıştır. Asıl adı Mustafa olan şair, -kaynaklarda “Tavîle başı” ve “Tavîle-zâde” gibi değişik şekilleriyle de karşılaşılan- “Tavlabaşı-zâde” lakabıyla tanınmaktadır. Eserleri üzerine farklı araştırmacılar tarafından ansiklopedi/sözlük maddesi, makale, kitap ve yüksek lisans tezi gibi çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Fakat bu çalışmaların pek çoğunda, tezkire ve biyografik kaynakların Safî’den bahsetmediği yönünde ortak bir değerlendirme yer almaktadır. Bu sebeple ilgili çalışmalarda, şairin hayatı hakkında ya hiçbir bilgi verilmediği ya da eserlerinden ulaşılabildiği kadarıyla kısıtlı bilgilerin aktarıldığı görülmektedir. Bununla birlikte son zamanlarda yapılan birkaç çalışmada ise şairin biyografisine dair sıra dışı bir durumun olduğu ortaya çıkarılmış ve şairin, bazı kaynaklarda -hatalı şekilde- farklı bir mahlasla yer aldığı tespit edilerek bu hatalı bilginin günümüzde yazılan birçok biyografik eserde de mevcut olduğu ortaya konulmuştur.
Bu makalede ise şair hakkında bilinenlerin bir adım ötesine geçilmiş ve Safî’nin aslında öteden beri aşikâr olan ama bir türlü fark edil(e)meyen biyografisine ulaşılarak dikkatlere sunulmaya çalışılmıştır. Ayrıca Sâlim Efendi Tezkiresindeki Safî Mustafa Efendi’nin şiirleriyle ilgili olumsuz kanaat içeren bir değerlendirmenin eleştiriye açık oluşu, birçok açıdan tetkik edilerek ele alınmış ve haksız olduğu düşünülen bu değerlendirme ifadesinin güncel bazı biyografik kaynaklar tarafından da hiçbir incelemeye tabi tutulmadan tekrar edilmesi üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Safî, Tavlabaşı-zâde Mustafa Efendi, 18. yüzyıl divan şiiri, biyografi, eleştiri

POET SAFİ AND HİS INACCESSİBLE BİOGRAPHY

Öz

Safi, whose birth date is unknown, he lived until the first quarter of the 18th century. The poet, whose real name is Mustafa, is known by the nickname "Tavlabaşı-zâde", which is also encountered in different forms such as "Tavîlebaşı" and "Tavîle-zâde" in the sources. Different researchers have done various studies related to their work, including encyclopedia/dictionary articles, articles, books, and master's thesis. However, in most of these studies, there is a common assessment that the tazkira and biographical sources do not mention Safî. Therefore, related studies show that there is no information about the poet's life, or limited information from his works is transferred as far as it can be accessed. However, a few recent studies have found that there is an unusual situation in the biography of the poet, and it has been found that the poet is involved in some sources -in a wrong way- with a different pseudonym and that this error information is also available in many biographical works written today.
This article goes one step further than what is known about the poet and it was tried to draw attention by reaching the biography of the poet, which was present from the beginning but never noticed. In addition, a review of the poems of Safî Mustafa Efendi on Sâlim Efendi Tezkire has been considered to be open to criticism in many ways and it is emphasized that this evaluation statement, which is thought to be unfair, is repeated by some current biographical sources without being subjected to any examination.

Anahtar Kelimeler

Safi, Tavlabaşı-zade Mustafa Efendi, 18th century divan poetry, biography, criticism

Kaynakça

• Abdulkadiroğlu, Abdulkerim. (1985), İsmail Beliğ Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdeti’l-Eşʻâr, Gazı Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• Altuner [Üzer], Nuran. (1989), Safâî ve Tezkiresi, İnceleme-Tenkitli Metin-İndeks, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Aynagöz [Çapan], Pervin. (1988), Mustafa Safayi Efendi Tezkire-i Safayi (Nuhbetü’l-asar min Feva'idi’l-eşʻar), Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Elazığ.
• Ayverdi, İlhan. (2010), Kubbealtı Lugati, -Asırlar boyu tarihi seyri içinde, Misalli Büyük Türkçe Sözlük-, İstanbul. (http://www.lugatim.com/)
• Canım, Rıdvan. (1995), Edirne Şairleri, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Çalka, Mehmet Sait. (2007), Mustafa Efendi ve Gülşen-i Pend Mesnevisi, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Manisa.
• Çalka, Mehmet Sait. (2008a), “Safî Mustafa Efendi’nin ‘Gülşen-i Pend’ Mesnevisinde Din Görevlilerine Nasihatleri”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C 3, S 1, s. 242-250.
• Çalka, Mehmet Sait. (2008b), “Safî Mustafa Efendi’nin ‘Gülşen-i Pend’ Mesnevisinde Din Görevlilerine Nasihatleri”, Diyanet İlmi Dergi, C 44, S 3, s. 111-128.
• Çalka, Mehmet Sait. (2011), “Safî Mustafa Efendi’nin Osmanlı Esnaf ve Sanatkarlarına Nasihatleri”, Ahilik, (Editörler: Baki Çakır, İskender Gümüş), Kırklareli Üniversitesi Yayınları, Kırklareli, s. 79-96.
• Çalka, Mehmet Sait. (2020a), “Gülşen-i Pend”. Ahilik Ansiklopedisi, C 1, Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Çalka, Mehmet Sait. (2020b), “Safî Mustafa Efendi”. Ahilik Ansiklopedisi, C 2, Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Çalka, Mehmet Sait. (2021), Gülşen-i Pend (Safî), Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü (TEES), http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/gulsen-i-pend-safi, (Erişim Tarihi: 06 Mayıs 2022).
• Çapan, Pervin. (2005), Mustafa Safayi Efendi -Tezkire-i Safayi-, AKM Yayınları, Ankara.
• Doğan, Ahmet. (2015a), “XVIII. Yüzyıl Şairlerinden Safî Mustafa ve Rubaileri”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C 10, S 4, s. 443-464.
• Doğan, Ahmet. (2015b), “Safî Mustafa’nın Gönlüyle Muhavere Niteliğinde Bir Manzumesi”, The Journal of Academic Social Science Studies, C 2, S 34, s. 103-121.
• Doğan, Ahmet. (2019), Safî Dîvânı, Kesit Yayınları, İstanbul.
• Doğan, Ahmet. (2022), "Dîvân (Safî)", Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü (TEES), http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-safi-tees-1333, (Erişim Tarihi: 06 Mayıs 2022).
• Erdoğan, Mehtap. (2014), “Safhî Tavlabaşı-zâde Mustafa”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS), http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/safhi-tavlabasizade-mustafa (madde yazım tarihi: 15.07.2014; Erişim Tarihi: 08 Mayıs 2022).
• Güler, Mehmet. (2019a), “Safî’nin Kaʻbe-nâme’si ve Bu Eser İçin Yazdığı Tarihler”, Prof. Dr. Mehmet Arslan’a Armağan Kitabı, (Editörler: H. İbrahim Delice, Mehtap Erdoğan Taş, Hakan Yekbaş), Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas, s. 373-392.
• Güler, Mehmet. (2019b), Kaʻbe-Nâme Safî, Kriter Yayınları, İstanbul.
• Güler, Mehmet. (2021), “Ka'be-nâme (Safî)”, Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü (TEES), http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/kabe-name-safi (Erişim Tarihi: 06 Mayıs 2022).
• İnce, Adnan. (2005), Tezkiretü’ş-Şuʻarâ Sâlim Efendi, AKM Yayınları, Ankara.
• İnce, Adnan. (2018), Mîrzâ-zâde Mehmed Sâlim Efendi, Tezkiretü’ş-Şuarâ, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-203805/mirza-zade-mehmed-salim-tezkiretu39s-su39ara.html (erişim tarihi: 08.05.2022).
• İpekten Haluk, İsen Mustafa, Toparlı Recep, Okçu Naci, Karabey Turgut. (1988), Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Özcan, Abdulkadir (1989), Şeyhî Mehmed Efendi Şakaik-ı Nu’mâniye ve Zeyilleri-Vekâyiü’l-Fudalâ II-III, Çağrı Yayınları, İstanbul.
• Pakalın, Mehmet Zeki. (1983), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (III cilt takım), MEB Yayınları, İstanbul.
• Tavukçu, Orhan Kemal. (2020), “Mustafa Safî Efendi ve Gülşen-i Pend Mesnevisi”. Ahilik Ansiklopedisi, C 2, Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Tuman, Mehmet Nail. (2001), Tuhfe-i Naili -Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri- (II cilt takım), (Haz: Cemal Kurnaz, Mustafa Tatcı), Bizim Büro Yayınları, Ankara.
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1990), (VIII cilt takım), C 7, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi (2007), (VIII cilt takım), C 7, AKM Yayınları, Ankara.
• Yeniterzi, Emine. (2013), “Nasîhat-Nâme-i Safî”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S 10, s. 425-446.
• Yılmaz, Fehmi. (2010), Osmanlı Tarih Sözlüğü, Gökkubbe Yayınları, İstanbul.