MEVLÂNÂ’YA İZAFE EDİLEN BİR ŞİİR ŞERHİ: ABDÜLMECİD ŞİRVÂNÎ’NİN HİTÂB-I SİHRÎ ADLI ESERİ

Yıl 2022, Sayı: 17 [GÜZ, 2022], 149 - 187, 31.10.2022

Emrah Gündüz

https://doi.org/10.28981/hikmet.1132831

Öz

Bu makalede hayatının bir bölümünü İstanbul’da geçirmiş Azeri kökenli Abdülmecid Şirvânî’nin (d. 18??- ö. 19??) Türkçe tek eseri olan Hitâb-ı Sihrî”nin tanıtımı ve muhteva incelemesi yapılmıştır. Eserin müellif hattı el yazması, tek nüsha hâlinde Vatikan Kütüphanesi Türkçe Yazmaları Kataloğu vat.turco.135 numarada tespit edilmiştir. Eserde Mevlânâ Celâleddîn Rûmî’ye nispet edilen bir Farsça şiirin şerh ve tercümesi yapılmıştır. Sabah erken kalkmanın fazileti üzerine yazılan ve dönemin padişahı Mehmet Reşat’a takdim edilen eser, dinî-tasavvufi türde olup süslü nesir özellikleri taşımaktadır. Üç dilde yazılmış eserde şerh edilen manzumeyle ilgili tercümelerde Türkçe, dinî alıntılarda Arapça, şiir alıntılarında Farsça kullanılmıştır. Eserin içeriğiyle ilgili olarak, Şirvânî tarafından Mevlânâ’ya izafe edilen “Berhîz vakt-i subh-dem” redifli 16 beyitlik Farsça şiirin, muteber Mevlânâ kaynaklarında geçmediği tespit edilmiştir. Bu çalışmayla söz konusu şiirin Mevlânâ’ya aidiyeti irdelenmiş ve bu konu tartışmaya açılmıştır. Bununla birlikte Türk edebiyatı şerh ve tercüme geleneğine katkı sunacak olan Hitâb-ı Sihrî adlı eserin ilim âlemine sunulması hedeflenmiştir. Eserde şerhi yapılan manzumenin Mevlânâ’ya aidiyeti konusunda şüpheler dile getirilmiş ve bu konuda ihtiyatlı olunması gerektiği vurgulanmıştır.Bu çalışmayla, şerh ve tercüme etkinliğine katkı sunacak olan Hitâb-ı Sihrî adlı eserin ilim âlemine sunulması hedeflenmiştir. Eserde şerhi yapılan manzumenin Mevlana’ya aidiyeti konusunda şüphelerimiz dile getirilmiş ve bu konuda ihtiyatlı olunması gerektiği vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Farsça, Mevlana Celalettin Rumi, şerh, şiir, tercüme.

COMMENTARY ON A POEM ATTRIBUTED TO RUMI: ABDULMECID SHIRVANI’S WORK “HITAB-I SIHRI”

Öz

This study identifies and analyzes the content of Hitâb-ı Sihrî, the only work written in Turkish by Abdülmecid Şirvânî (b. 18?? - d. 19??), who spent a part of his life in Istanbul. The manuscript of the work written by the author himself was found in a single copy in the Vatican Library Turkish Manuscripts Catalogue numbered vat.turco.135. In the work, a Persian poem attributed to Mawlana Jalaladdin Rumi was commented and translated. The work, which was written on the virtue of waking up early in the morning and presented to the sultan of the period, Mehmet Reşat, is in the religious-mystical genre and has the characteristics of ornamented prose. In the work written in three languages, Turkish was used in the translations related to the verse annotated, Arabic in religious quotations and Persian in poetic quotations. Regarding the content of the work, it has been determined that the Persian poem of 16 couplets with the redif “Berhîz vakt-i subh-dem” attributed by Şirvânî to Mawlana was not mentioned in the respected Mawlana sources. Through this study, the belonging of the poem in question to Mawlana is examined, and this issue was brought into discussion. In addition, this study aims to present the work called Hitâb-ı Sihrî, which will contribute to the tradition of commentary and translation of Turkish literature, to the world of science. Some doubts are expressed about the belonging of the verse commented in the work to Rumi, and it is emphasized that one should be attentive in this regard.

Anahtar Kelimeler

Persian, Mawlana Jalaladdin Rumi, Şirvânî, scholium, poem, translation

Kaynakça

• Abbas Efendi-zâde Mehmet. (2018), Haşmet Dîvânı (Haz. İ.Hakkı Aksoyak ve Mehmet Arslan), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara. Erişim T.: 26.05.2022. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-204116/hasmet-divani.html
• Açıkgöz, Namık. (2019), “Mevlânâ’ya Atfedilen Mülemma Bir Gazel Üzerine”, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 15, 242-252.
• Ankaravî, İsmail. (2011), Minhâcu’l-Fukarâ (Fakirlerin Yolu) (Haz.: Saadettin Ekici-Meral Kuzu), İnsan Yayınları, İstanbul.
• Arıcı, Resul. (2006), Salâhî’nin Tasavvufî Şiir Şerhleri, Marmara Üniversitesi, SBE, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Aydemir (Tunç), Semra. (1990), Dede Ömer Rûşenî (Hayatı, Eserleri Divânı’nın Tenkidli Metni), Selçuk Ünv., SBE, Yüksek Lisans Tezi, Konya.
• Aydın, Mustafa. (2010), “Şirvan”, DİA, C. 39, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Can, Şefik. (1991), Hz. Mevlânâ’nın Rubaileri (I-II), Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.
• Can, Şefik. (2000), Divân-ı Kebîr Seçmeler (I-IV), Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Ceylan, Ömür. (2000), Tasavvufî Şiir Şerhleri, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Çaldak, Süleyman. (2006), “Eski Türk Edebiyatında Nesir (Düzyazı)”, Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi, Yıl: 7, S. 77-78, 74-90.
• Çapan, Pervin. (2013), “Şefîk, Recâîzâde İbrâhîm”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim T.: 25.05.2022. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sefik-recaizade-ibrahim
• Çelebioğlu, Âmil. (1998), Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, MEB Yay., İstanbul.
• Elekberli, Ferid. (2014), Vatikan Arşivlerinde Saklanan Azerbaycan’a Ait Yazmalar, Azerbaycan Milli İlimler Akademiyasının M. Fuzuli Adına El Yazmaları Enstitüsü, Elm ve Tahsil Neşriyat, Bakü.
• Ece, Selami. (2015), Klasik Türk Edebiyatı Araştırma Yöntemleri (I-II), Eser Basım Yayınları, Erzurum.
• Enûşe, Hasan. (1375), Dânişnâme-i Edeb-i Fârisî: Edeb-i Fârisî Der Anatoli ve Balkan, Sâzmân-i Çâp u İntişârât: Vezâret-i Ferheng ve İrşâd-ı İslâmî, Tahran.
• Fürûzanfer, Bediüzzaman. (2005), Mevlâna Celâleddin (Çev. Feridun Nafiz Uzluk), T.C. Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Konya.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. (1985), Mevlânâ Celâleddîn, İnkılap Kitabevi, İstanbul.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. (1992), Dîvân-ı Kebîr (I-VII), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. (2006), Mevlevî Âdâb ve Erkânı, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. (2008), Mevlânâ’dan Sonra Mevlevilik, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• Gündoğdu, Cengiz. (2002), “Abdülmecîd Sivâsî’nin Mevlânâ’nın Şathiyye Türünde Yazdığı Bir Gazeli’ne Yaptığı Şerh: Şerh-i Ebyât-ı Celâleddîn-i Rûmî”, Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, C. 3, 27-46.
• Güngör, Özlem. (2015), Mecmû‘a-i Eş‘âr ve Fevâid (03 Gedik 18228) İnceleme Tıpkıbasım, Niğde Ünv., SBE, Yüksek Lisans Tezi, Niğde.
• Horata, Osman. (1999), “Mevlânâ ve Divan Şairleri”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşunun 700. Yılı Özel Sayısı I, 43-56.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. (2017), Osmanlı Bilim Mirası (Mirasın Oluşumu, Gelişimi ve Meseleleri I-II), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Kadri, Hüseyin Kâzım. (1943), Büyük Türk Lügati (I-III), Maarif Matbaası, İstanbul.
• Karatay, Fehmi Edhem. (1961), Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Farsça Yazmalar Kataloğu, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Yayınları, İstanbul.
• Köprülü, M. Fuad. (2003), Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Akçağ Yay., Ankara.
• Mazıoğlu, Hasibe. (2017), Eski Türk Edebiyatı Makaleleri, TDK Yayınları, Ankara.
• Mevlânâ Celâleddîn Muhammed Meşhûr Be-Mevlevî. (1378), Külliyât-ı Şems yâ Divân-ı Kebîr (I-IX) (Haz. Bediüzzaman Fürûzanfer), Çaphane-i Seperh, Tahran.
• Mevlânâ Celâleddîn Rûmî. (2015), Mesnevî-i Maꜥnevî (Çev. Prof. Dr. Derya Örs ve Prof. Dr. Hicabi Kırlangıç), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları: 55, İstanbul.
• Ördek, Şerife. (2012), Nâbî’nin Farsça Divânçesi (İnceleme-Türkçeye Çeviri-Tenkitli Metin), Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, SBE, Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir.
• Öztürk, Şeyda. (2017), Şem‘î’nin (15.-16. yy.) Mesnevî Şerhi (İlk Türkçe Tam Mesnevî Şerhi), Marmara Ünv., SBE, Doktora Tezi, İstanbul.
• Parlatır, İsmail. (2017), Açıklamalı İslâmî Terimler Sözlüğü, Akçağ Yay., Ankara.
• Riyâhî, Muhammed Emîn. (1995), Osmanlı Topraklarında Fars Dili ve Edebiyatı (Çev. Mehmet Kanar), İnsan Yayınları, İstanbul.
• Saraç, M. A. Yekta. (2010), Klâsik Edebiyat Bilgisi-Belâgat, Gökkubbe Yay., İstanbul.
• Seyyid Fâzıl Mehmed Paşa. (2010), Şerh-i Evrad-ı Mevleviyye (Haz. Tahir Galip Seratlı), Rûmî Yayınları, Konya.
• Şafak, Yakup. (2009), “Mevlânâ’ya Atfedilen ‘Yine Gel...’ Rubâîsine Dair”, Tasavvuf-İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 24, 75-80.
• Tavukçu, O. Kemâl. (2005), Dede Ömer Rûşenî Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Dîvânı’nın Tenkitli Metni, Suna Yayınevi, Erzurum.
• Tulum, Mertol. (2017), Tarihî Metin Çalışmalarında Usul (Nâme-i Kudsî’nin Yayımlanmış Metninden Derlenen Verilerle), Çizgi Kitabevi, Konya.
• Yazar, Sadık. (2020), “Bakir Bir Araştırma Sahası Olarak Osmanlı Tercüme Geleneği”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. 60, S. 1, 153-178.