MEÇHUL BİR HURÛFÎ MÜELLİFİN RİSÂLE-İ FAZÎLET-İ SÛRETİ’L-FÂTİHA ADLI ESERİ

Yıl 2024, Sayı: VEFATININ 100. YILI MÜNASEBETİYLE ALİ EMÎRÎ ÖZEL SAYISI, 838 - 858, 30.09.2024

Murat Aslan

https://doi.org/10.28981/hikmet.1474442

Öz

Hurufiler, İmadüddin Nesîmî’den başlayarak Hurufilik düşüncesini Farsça’nın yanında Türkçe eserlerle de anlatmaya gayret etmişlerdir. Bunun için pek çok hacimli eser vücuda getiren Hurufiler, küçük hacimli bazı risaleler de kaleme almışlardır. Bunlardan biri Risâle-i Fazîlet-i Sûreti’l-Fâtiha adlı eserdir. Söz konusu eser İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Osman Ergin Yazmaları arasında 880 numarayla kayıtlı olan 59 varaklık yazmanın 42a-45b sayfaları arasında bulunup 4 varaktan oluşmaktadır. Nesih hattıyla ve nesir olarak yazılmış metnin müellifi ve telif tarihi belirtilmemiştir. Bu eser Fatiha’nın önemini göstermek, bu sureyi okuyanların cehennem ile sayısız tehlikelerden korunacağını ve pek çok sevap kazanacağını belirtmek üzere kaleme alınmıştır. Müellifin Fatiha suresine yaklaşımı Hurufilik anlayışına, sureyi tefsir etme metodu ise Hurufilerin kullandığı tevil metoduna benzemektedir. Bu çalışmada öncelikle Hurufiliğin kısa tarihine, tanımına ve Türkçe Hurufilik metinlerinin gelişimine değinilecektir. Ardından Hurufilerin Fatiha suresini nasıl yorumladıkları, birincil kaynaklardan örnekler eşliğinde gösterilecektir. Üçüncü olarak Risâle-i Fazîlet-i Sûreti’l-Fâtiha adlı risalenin içeriğinden bahsedilecek, metin yorumlanacaktır. Risalenin diğer Hurufi eserleriyle ortak ve farklı yönlerinden bahsedilecek, böylece bu metnin Hurufilik literatürü açısından nasıl bir yer işgal ettiği belirlenmeye çalışılacaktır. Son olarak metnin transkripsiyon alfabesine çevirisi ve orijinal hâli makalenin sonuna eklenecektir.

Anahtar Kelimeler

Hurufilik, Kur'an, tevil, tefsir, Osmanlı Edebiyatı, İslam Düşüncesi

THE WORK CALLED RISALE-I FAZILET-I SURETI'L-FATIHA BY AN UNKNOWN HURUFI AUTHOR

Öz

Starting from Imaduddin Nesimi, Hurufis have tried to explain the thought of Hurufism through Turkish works as well as Persian. For this reason, the Hurufis, who created many works, also wrote some treatises. One of these is the work called Risâle-i Fazîlet-i Sûreti'l-Fâtiha. The work in question is found between pages 42a-45b of the 59-leaf manuscript registered under number 880 among the Osman Ergin Manuscripts of the Istanbul Metropolitan Municipality Atatürk Library and consists of 8 pages. The author and copyright date of the text, written in prose and in naskh script, are not specified. This work was written to show the importance of Fatiha and to indicate that those who read this surah will be protected from hell and countless dangers and will gain many rewards. The author's approach to Fatiha is similar to the understanding of Hurufism, and his method of interpreting the Fatiha is similar to the tevil method used by Hurufis. In this study, first of all, the short history of Hurufism, its definition and the development of Turkish Hurufism texts will be discussed. Then, how the Hurufis interpreted the Fatiha will be shown, accompanied by examples from primary sources. Thirdly, the content of the treatise called Risâle-i Fazîlet-i Sûreti'l-Fâtiha will be mentioned and the text will be interpreted. The common and different aspects of the treatise with other Hurufi works will be mentioned, thus it will be tried to determine what place this text occupies in terms of Hurufi literature. Finally, the translation of the text into transcription alphabet and its original version will be added at the end of the article.

Anahtar Kelimeler

Hurufism, Quran, Tevil, Tafsir, Ottoman Literature, Islamic Thought

Kaynakça

• Aksu, Hüsamettin. “Hurûfîlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/408-412. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
• Âmiloğlu. Arş-nâme Tercümesi. haz. Fatih Usluer. İstanbul: Türkiye Yazma ve Basma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Arıkoğlu, İsmail. Ferişteoğlu’nun Cavidân-nâme Tercümesi: ‘Işk-nâme (İnceleme-Metin) Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Ayan, Hüseyin. Nesîmî, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2020.
• Ballı, Hasan Hüseyin. Fazlullah Hurûfî ve Hurûfîlik. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Ballı, Hasan Hüseyin. (2011). “Hurufilik Nedir?”. e-makâlât Mezhep Araştırmaları. 4/2 (Aralık 2011), 31-44.
• Değirmençay, Veyis. İmâdüddin Nesîmî ve Farsça Divanı’nın Türkçe Çevirisi. İstanbul: Kurtuba Kitap, 2013.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 2016.
• Duman, Zeki, Mustafa Altundağ. “Hurûf-ı Mukattaa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/401-408. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
• Fazlullah Esterâbâdî. Câvidân-nâme, Dürr-i Yetîm İsimli Tercümesi. çev. Derviş Murazâ. haz. Fatih Usluer. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2012.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. Hurûfîlik Metinleri Kataloğu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1989.
• Karaman, Hayreddin - Çağrıcı, Mustafa - Dönmez, İbrahim Kâfi - Gümüş, Sadreddin. Kur’an Yolu, Türkçe Meal ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Misâlî. “Feyznâme”. Hurufi Şiirler III. haz. Fatih Usluer. 231-320. İstanbul: Türkiye Yazma ve Basma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Muhîtî. “Keşf-nâme”. Hurufi Metinleri I. haz. Fatih Usluer. 246-319. Ankara: Birleşik Yayınları, 2014.
• Nûreddîn el-Heysemî. Mecmau’z-Zevâid ve Menbau’l-Fevâid. çev. İlker Mermer. Cilt: XII. Ocak Yayıncılık, 2015.
• Penâhî. “Şehriyarname”. Hurufi Şiirler III. haz. Fatih Usluer. 193-229. İstanbul: Türkiye Yazma ve Basma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Refîî. “Beşaretname”. Hurufi Şiirler III. haz. Fatih Usluer. 35-176. İstanbul: Türkiye Yazma ve Basma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019a.
• Refîî. “Gencname”. Hurufi Şiirler III. haz. Fatih Usluer. 177-192. İstanbul: Türkiye Yazma ve Basma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019b.
• Seyyid Nesîmî. Mukaddimetü’l-Hakâyık (Hakikatlere Giriş). haz. Fatih Usluer. İstanbul: Revak Yayınları, 2017.
• Usluer, Fatih. Hurufilik. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2009.
• Vîrânî Abdal. Fakrnâme. haz. Fatih Usluer. İstanbul: Revak Kitabevi, 2015.