ORTAK MAHLAS SORUNUNA ÇARPICI BİR ÖRNEK: EŞREFZÂDE ABDÜLKÂDİR EFENDİ'NİN (NECÎB) ŞİİRLERİNİN ALİ EMÎRÎ TARAFINDAN SULTAN III. AHMED'E (NECÎB) MAL EDİLMESİ

Yıl 2024, Sayı: VEFATININ 100. YILI MÜNASEBETİYLE ALİ EMÎRÎ ÖZEL SAYISI, 230 - 264, 30.09.2024

Gökhan Coşgun

https://doi.org/10.28981/hikmet.1500257

Öz

Edebî bir muhitte şairin kimliğini gösteren ve bir şairin diğer şairlerden tefrik edilmesini sağlayan mahlasın, Türk edebiyatındaki uzun serüveninde pek çok aşamalardan geçtiği, farklı kullanım alanları oluştuğu görülmektedir. Bir şairi diğerinden ayıran mahlasın birden fazla şair tarafından kullanılması ve bunların sayılarının zamanla artmasıyla şairlerin hayatının, eserlerinin ve en önemlisi de şiirlerinin birbirine karışmasına neden olmuştur. Bu çalışmada konu olan Eşrefzâde Abdülkâdir Efendi ve Sultan III. Ahmed’in eserleri de bu karışıklıktan nasibini almış, ortak mahlas kullanmaları nedeniyle Eşrefzâde Abdülkâdir Efendi’ye ait şiirler Sultan III. Ahmed’e atfedilmiştir. İki şairin de “Necîb” ortak mahlasını kullanmasından kaynaklı karışıklığın müsebbibinin önemli bir hâfız-ı kütüp olan, ömrünü değerli kitapların toplanmasına ve korunmasına vakfeden müdekkik bir âlimin yani Ali Emîrî Efendi’nin kalemiyle gerçekleşmiş olması ayrıca dikkate değerdir. Çalışmada Ali Emîrî’nin sebep olduğu düşünülen karışıklık nedeniyle Eşrefzâde Abdülkâdir Efendi’ye ait en az 39 manzumenin Sultan III. Ahmed’e atfedilmesi meselesi etraflıca ele alınacak, Ali Emîrî’yi bu karışıklığa sevk eden âmiller irdelenecektir. Söz konusu ortak şiirlerin neden Sultan III. Ahmed’e ait olamayacağı meselesi ortaya konulmaya çalışılacaktır. Böylece hem edebiyat tarihimizdeki bir yanlışlık düzeltilecek hem de Eşrefzâde Abdülkâdir Efendi’nin edebî hakkı teslim edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, Ortak Mahlas, Necîb, Sultan III. Ahmed, Eşrefzâde Abdülkâdir Efendi, Ali Emîrî

A STRIKING EXAMPLE OF THE PROBLEM OF COMMON PSEUDONYMS: ATTRIBUTION OF EŞREFZÂDE ABDÜLKÂDIR EFENDI'S (NECÎB) POEMS TO SULTAN AHMED III (NECÎB) BY ALİ EMÎRÎ

Öz

It is seen that the pseudonym, which shows the identity of a poet in a literary circle and enables a poet to be distinguished from other poets, has gone through many stages in its long adventure in Turkish literature and has different areas of use. The pseudonyms used to distinguish poets from each other did not always fulfill this function, and due to the fact that many poets used common pseudonyms over the centuries, some poets' lives, works and, most importantly, poems were confused with each other. The works of Eşrefzâde Abdülkâdir Efendi and Sultan Ahmed III, the subject of our study, were also subjected to this confusion, and poems belonging to Eşrefzâde Abdülkâdir Efendi were attributed to Sultan Ahmed III due to their common pseudonym. It is also noteworthy that the cause of the confusion, due to both poets' use of the common pseudonym "Necîb", was the pen of Ali Emîrî Efendi, an important Hâfız-ı kütüp, a scholar who devoted his life to the collection and preservation of valuable books. In this study, the issue of attributing at least 39 poems by Eşrefzâde Abdülkâdir Efendi to Sultan Ahmed III due to the confusion caused by Ali Emîrî will be discussed in detail, and the factors that led Ali Emîrî to this confusion will be analyzed. The issue of why the common poems in question cannot belong to Sultan Ahmed III will be tried to be revealed with evidence. In this way, both a mistake in our literary history will be corrected and Eşrefzâde Abdülkâdir Efendi's literary right will be delivered to him.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Literature, Common Pseudonym, Necîb, Sultan Ahmed III, Eşrefzâde Abdülkâdir Efendi, Ali Emîrî

Kaynakça

• Ali Emîrî. Ali Emîrî Dîvânı. ed. Günay Kut. thk. Sadık Yazar - Mustafa Uğurlu Aslan. İstanbul: Yazma Eserler Kurumu, 2020.
• Ali Emîrî. Cevâhirü’l-mülük. 2 Cilt. İstanbul: Asr Matbaası, 1319.
• Ali Emîrî. Cevâhirü’l-mülük. thk. İdris Kadıoğlu vd. Diyarbakır: Diyarbakır Valiliği, 2013.
• Ali Emîrî. Tahmîs-i Sultan Ahmed-i Sâlîs, İstanbul: Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Manzum 529/2.
• Ali Nureddîn. Kelâmü’l-mülûk Mülûkü’l-kelâm. İstanbul: Âlem Matbaası, 1311.
• Ak, Coşkun. Şair Padişahlar. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Başbakanlık Basımevi, 2001.
• Avcı, İsmail. “Şair Osmanlı Padişahlarına Dair Bir Eser: Kelâmü’l-mülûk Mülûkü’l-kelâm”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 13/35 (2016), 427-438.
• Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn Esmâü’l-müellifîn ve Âsâru’l-musannifîn. thk. Kilisli Rıfat Bilge. 2 Cilt. İstanbul: MEB Yayınları, 1951.
• Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. 3 Cilt. İstanbul: Meral Yayınevi, 1971.
• Çakır, Adalet. Mehmet Rif‘at Efendi’nin Nefhatü’r-Riyâzi’l-Âliye Adlı Eserinin Işığında Anadolu’da Kâdirîlik. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Çelik, Yüksel. “Tulumbacı”. İslam Ansiklopedisi. 41/369-371. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Çabuk, Vahid. Saraydan Şiirler. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2016.
• Dere, Ömer Faruk. Hat Sanatında Hafız Osman Efendi ve Ekolü. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Emîr Buhârî, Emîniye, Baba Efendi, Eşrefzâde, Moralı, İsmaîl Hakkı Dergâhı Kütüphaneleri Demirbaş Defteri. Bursa: İnebey Yazma Eserler Kütüphanesi, Genel, 5294.
• Emîr Buhârî, Emîniye, Baba Efendi, Eşrefzâde, Moralı, İsmaîl Hakkı Dergâhı Kütüphaneleri Demirbaş Defteri. Bursa: İnebey Yazma Eserler Kütüphanesi, Genel, 5291.
• Erdem, Sümeyra. Sultan III. Ahmed’in Bazı Eserlerinin Hat Sanatı Bakımından Tahlili. Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Sanatta Yeterlik Tezi, 2019.
• Erdoğan, Mustafa. “Divan Şiirinde Ortak Mahlas Sorunu ve Kabûlî Örneği”. Erdem: Atatürk Kültür Merkezi Dergisi 53 (2009), 55-82.
• Ersoy, Ersen. “Şehrîzâde Muhammed Saîd Vahdetî’nin (ö.1764/65) Şairler Tezkiresi Mahzenü’s-Safâ Kenz-i Dürer-i Zikr-i Şu‘arâ Üzerine”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 7 (2011), 45-56.
• Eşrefzâde Abdülkâdir Efendi. Zübdetü’l-beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân. Bursa: İnebey Yazma Eserler Kütüphanesi, Genel 994.
• Eşrefzâde Abdülkâdir Efendi. Zübdetü’l-beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân. Bursa: İnebey Yazma Eserler Kütüphanesi, Orhan 217/2-218.
• Eşrefzâde Abdülkâdir Efendi. Zübdetü’l-beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân. Bursa: İnebey Yazma Eserler Kütüphanesi, Genel 2110.
• Ergun, Sadettin Nüzhet. Türk Musikisi Antolojisi: Dini Eserler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1942.
• Gazzîzâde, Abdüllatîf. Ravzâtü’l-muflihûn. Bursa: İnebey Yazma Eserler Kütüphanesi, Orhan 1041.
• İçli, Ahmed. “Ah Fasîh Vah Fasîh: Beheştâbâd’ı Kim Yazdı?”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 31 (2023), 296-322.
• İlhan, Enes. Lale Devrinde Gül Aşığı: III. Ahmed (Necîb) -Hayatı, Sanatı ve Divançesi-. İstanbul: Gece Kitaplığı, 2016.
• İsen, Mustafa. “Divan Edebiyatında Mahlasdaş Şairler”. Tezkireden Biyografiye. 206-219. İstanbul: Kapı Yayınları, 2010.
• İsen, Mustafa. Latîfî Tezkiresi. Ankara: Akçağ Yayınevi, 1999.
• İsen, Mustafa - Bilkan, Ali Fuat. Sultan Şairler. Ankara: Akçağ Yayınevi, 1997.
• Güngör, Zülfikar. Osmanlı Padişahlarından Hz. Muhammed’e Na’tlar (Metin Şerhi). Ankara: Araştırma Yayınları 2009, 82-91.
• Kaplanoğlu, Raif. Bursalı Şair Yazar ve Ünlüler Ansiklopedisi. Bursa: Avrasya Etnografya Vakfı Yayınları, 1998.
• Kara, Abdullah. İzzî Dîvânı (Tenkitli Metin-İnceleme). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Kara, Mustafa. “Abdülkâdir Necîb Efendi ve Mevlid’i”. Uluslararası Bursa Tasavvuf Kültürü Sempozyumu 4. 269-297. Bursa: Bursa Kültür Sanat ve Turizm Vakfı, 2005.
• Karakurt, Emine. Mi̇llet Kütüphanesi̇ Ali̇ Emîri̇ Manzum Koleksi̇yonu 632 No’lu Şi̇i̇r Mecmuası (İnceleme-Meti̇n) ve Mestap’a Göre Tasni̇fi̇. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Karavelioğlu, Murat A. “Millet Kütüphanesi AE Manzum Koleksiyonunda Bulunan Bazı Türkçe Şiir Mecmuaları”. Dîvânu Lügâti’t-Türk’ten Senglâh’a Türkçe -Doğumunun 60. Yılında Mustafa Kaçalin Armağanı-. ed. Mehmet Ölmez vd. 427-465. İstanbul: Kesit Yayınları, 2017.
• Koç Keskin, Neslihan. Osmanlı Lale Şenlikleri: Çerâğân. Ankara: Semih Yayıncılık, 2014.
• Koz, M. Sabri. “Aşık Edebiyatında Ortak Mahlas Sorunu”. I. Uluslararası Türk Halk Edebiyatı Semineri Bildirileri. 169-179. Eskişehir: Yunus Emre Kültür, Sanat ve Turizm Vakfı Yayınları, 1987.
• Kufacı, Osman. “Divan Şiirinde Ortak Mahlas Kullanımının Yol Açtığı Sorunlar ve Nâtıkî Dîvân’ı Örneği”. Vakıf İnsan Prof. Dr. Hikmet Özdemir. 551-581. İstanbul: Kriter Yayınları, 2019.
• Kumbar, Özlem. “Lale Çırağanı Nedir?” Lale Devrinde Osmanlı Devleti ve Nevşehir. ed. İlyas Gökhan vd. 699-730. Konya: Laçin Yayıncılık, 2018.
• Mehmed Sirâceddîn. Mecma‘-i Şu‘arâ ve Tezkire-i Üdebâ. thk. Mehmet Arslan. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayınlar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2018.
• Mehmed Şemseddîn. Yâdigâr-ı Şemsî. Bursa: Matbaa-i Vilâyet, 1332.
• Mîrzâ-zâde Mehmed Sâlim Efendi. Tezkîretü’ş-şuarâ. Haz. Adnan İnce. Ankara: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018.
• Onay, Ebru. III. Ahmed Devri̇ Osmanlı Şi̇i̇ri̇nde Sosyal Ağlar ve Edebî Presti̇j. Ankara: İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi, Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Özel, Öznur. İlâhiyât (Necîb/Necîbâ). Türk Edebiyatında Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/ilahiyat-neciba-necib. [Erişim Tarihi: 13 Mayıs 2024].
• Râşid Mehmed Efendi - Çelebizâde İsmaîl Âsım Efendi. Târîh-i Râşid ve Zeyli. thk. Abdülkadir Özcan vd. 3 Cilt. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• Serin, Muhittin. Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 2010.
• Şehrîzâde Vahdetî. Mahzenü’s-safâ Kenz-i Dürer-i Zikr-i Şuarâ. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Mc. O. 00074/1.
• Tanyıldız, Ahmet. “Nesîmî’ye Atfedilen Bazı Yeni Şiirler Üzerine Bir Değerlendirme”. Nesîmî Kitabı. 147-175. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Tennûrîzâde, Mustafa. Hediyyetü’l-fukarâ. İstanbul: Millet Kütüphanesi, Şer’iyye, 1129.
• Tolasa, Harun. 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi -Sehî, Latîfî ve Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre-. Ankara: Akçağ Yayınevi, 2002.
• Tuncer, Şaduman. Sultan III. Ahmed. İstanbul: Timaş Akademi Yayınları, 2023.
• Üzer Altuner, Nuran. Safâyî ve Tezkiresi İnceleme-Tenkitli Metin-İndeks. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1989.
• Vassâf, Osmanzâde Hüseyin. Sefîne-i Evliyâ I-V, thk. Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz. İstanbul: Kitabevi, 2015.
• Yazar, Sadık. “Eylemişler Râsih’e Bühtân Bühtân Üstüne: Balıkesirli Râsih’in Eserlerine Dair Bilgilerin Tashihi”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 24 (İstanbul 2020), 637-673.
• Yıldırım, Ali. Divan Edebiyatında Mahlas ve Mahlas-nâmeler. Ankara: Akçağ Yayınevi, 2006.
• Yıldırım, Metin. Gazzîzâde Abdüllatif Efendi ve Ravzâtü’l-muflihûn Adlı Eseri (İnceleme-Metin-Sözlük). Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Yıldız, Alim. “Hz. Muhammed (S.A.S.) İle İlgili Edebi Türler”. Türk-İslam Edebiyatı El Kitabı. ed. Ali Yılmaz. Ankara: Grafiker Yayınları, 2017.
• Yılmaz, Ozan. "Necîb: Sultan III. Ahmed". Osmanlı Hanedan Şairleri: Osman Bey'den Vaahdettin'e. ed. Nihat Öztoprak. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2021.
• Yücebaş Hilmi. Şair Padişahlar. İstanbul: Ahmed Halid Yaşaroğlu Kağıtçılık ve Kitapçılık, 1960.