BİR HURÛF-I MUKATTA OLARAK TÂHÂ ÂYETİ, HZ. PEYGAMBER’İN ŞAHSINDA ÖNEMİ VE ALİ EMÎRÎ EFENDİ’NİN DİVAN’INDAKİ TÂHÂ REDİFLİ ŞİİRLERE DÂİR

Yıl 2024, Sayı: VEFATININ 100. YILI MÜNASEBETİYLE ALİ EMÎRÎ ÖZEL SAYISI, 196 - 209, 30.09.2024

Hacer Sağlam

https://doi.org/10.28981/hikmet.1506583

Öz

The verses in the Qur’an are described in two ways: Muhkam (clear) and Mutashabih (allegorical). Muhkam verses are considered to be those whose meanings are so clear that no other meaning can be assigned to them, while Mutashabih verses are those that cannot be understood by everyone. Al-Huruf al- Muqattaa among primary ones of some surahs are, by general belief, among the Mutashabih verses. Mutashabih verses, according to most exegetes and Islamic scholars, embody the secrets between Allah and His Prophet. Nevertheless, both exegetes and scholars have tried to interpret and make sense of al-Huruf al-Muqattaa in several ways. One of these verses is the “Taha” (ٰٰط ٰه ) letters at the beginning of the Surah Taha. Taha letters have been interpreted in several different ways, taking into account the verses that succeed them or based on the condition of the Prophet Muhammad. In addition, there has also been a hadith (collection of sayings and teachings of Prophet Muhammad) which claims that the verse “Taha” is the name of the Messenger of Allah. Referring to that hadith, researchers have observed that the name “Taha” appears in the Dîvâns of the classical Turkish literature and some Naat and Mawlid (observance of the birthday of Prophet Muhammad is reported to have been born) texts. However, in the search of around 1000 dîvân, researchers have not yet come across any use of “Taha” as a radif, except the dîvân by Ali Amiri Efendi. However, the dîvân by Ali Amiri Efendi, one of the representatives of the last period who was nourished by the tradition of classical Turkish poetry, contains two poems with “Taha” radif along with the couplets in which the name “Taha” appears independently. This article draws attention to the related couplets and poems by Ali Amiri and analyses the frameworks in which he discussed the name “Taha” along the lines of the tradition of classical Turkish poetry.

Anahtar Kelimeler

Qur’an, Mutashabih Verses, al-Huruf al-Muqattaa, Taha, Dîvân by Ali Amiri

BİR HURÛF-I MUKATTAA OLARAK TÂHÂ ÂYETİ, HZ. PEYGAMBER’İN ŞAHSINDA ÖNEMİ VE ALİ EMÎRÎ EFENDİ’NİN DİVAN’INDAKİ TÂHÂ REDİFLİ ŞİİRLERE DÂİR

Öz

Kur’ân-ı Kerîm’de âyetler, muhkem ve müteşâbih olmak üzere iki şekilde tavsif edilir. Muhkem âyetler, manasında tereddüt bulunmayan, açık âyetler olarak kabul edilirken müteşâbih âyetler, manası herkesçe anlaşılamayacak âyetler nevindendir. Bazı sûrelerin başında bulunan hurûf-ı mukattaalar, genel kanaate göre müteşâbih âyetler arasındadır. Müteşâbih âyetler, anlaşılması herkesçe mümkün olmayan, çoğu müfessir ve mutasavvıfa göre, Allah ve Resûl’ü arasındaki sırları ihtiva eder. Bununla birlikte, gerek müfessirler gerekse mutasavvıflar, hurûf-ı mukattaaları çeşitli şekillerde tevil etmiş, anlamlandırmaya çalışmışlardır. Bu âyetlerden biri, Tâhâ sûresinin başı olan “Tâhâ” harfleridir. Tâhâ harfleri, kendisinden sonra gelen âyetler dikkate alınarak veya Resulullah’ın durumuna istinaden birkaç farklı şekilde tevil edilmiştir. Bununla birlikte, “Tâhâ” âyetinin Resulullah’ın ismi olduğuna dâir bir hadisin varlığından da söz edilir. Var olduğu söylenen bu hadise istinaden, klasik Türk edebiyatı divanlarında, bazı na’t ve mevlid metinlerinde “Tâhâ” isminin kullanıldığı gözlemlenmiştir. Ancak, yapılan araştırmada, klasik Türk edebiyatı divanlarında, Tâhâ âyetinin redif olarak kullanıldığına şimdilik rastlanmamıştır. Klasik Türk şiiri geleneğinden beslenmiş, son dönem temsilcilerinden Ali Emîrî Efendi’nin divanında ise, Tâhâ isminin müstakil olarak yer aldığı beyitlere ilaveten Tâhâ redifli iki gazel görülmüştür. Bu yazıda, Ali Emîrî’nin ilgili beyit ve gazellerine dikkat çekilerek “Tâhâ” ismini gelenek çizgisinde ve hangi çerçevelerde ele aldığı incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân-ı Kerîm, müteşâbih âyetler, hurûf-ı mukatta, Tâhâ, Ali Emîrî Dîvânı

Kaynakça

• Ahmedî. Dîvân. haz. Dr. Yaşar Akdoğan. Kültür Ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler Ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10591,ahmedidivaniyasarakdoganp df.pdf?0
• Akgül, Muhittin. “Mukattaa Harfleri ve Kur’ân İ’câzındaki Yeri”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 (2006), 49-65.
• Akpınar, Ali. “Kur’ân’da Hece Harfleri (Hurûf-i Mukattaa) ve Kuşeyrî’nin Hece Harfleri Yorumu”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 11 (2003) 55-73.
• Ali Emîrî Efendi. Ali Emîrî Dîvânı (İnceleme-Metin). haz. Sadık Yazar-Mustafa Uğurlu Arslan. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Apa, Enver. “Müteşabih Ayetler Kavramı Hakkında Tarihî ve Semantik Bir İnceleme. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi C. XLIII/2 (2002), 151-168.
• Feyzî. Ruhların Gıdası 15. Asır Şairi Feyzî’nin Kût-ı Rûhî İsimli Mevlidi. haz. Arzu Atik,- Güler Doğan Averbek. İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş., 2021.
• Cem Sultan. Cem Sultan’ın Türkçe Dîvân’ı. haz. İ. Halil Ersoylu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1989.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü (‘İlmu Usûli’t-Tefsir). Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1971.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. Hadislerle İslam. 6. Cilt. Dinî Yayınlar, 2013. https://hadislerleislam.diyanet.gov.tr/
• Duman, M. Zeki. “Müteşâbihâtın Te’vili”. Bilimname IX/3 (2005), 39-54.
• Duman, M. Zeki - Altundağ, Mustafa. “Hurûf-ı Mukattaa”. Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 18 (1998), 401-408.
• Güven, Mustafa. “Kur’ân’ın Anlaşılmasında Müteşâbihat Problemi ve Te’vil”. Hikmet Yurdu Dergisi 3/5 (2010), 291-321.
• Hayâlî-i Gülşenî. Hayâlî-i Gülşenî Dîvânı. haz. Türkân Alvan (Çınar). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• İbn Arabî. Fütûhât-ı Mekkiyye. çev. Ekrem Demirli. 1. Cilt. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2019.
• İbn Kesîr. Hadislerle Kur’an-ı Kerîm Tefsîri. C. 2. çev. Prof. Dr. Bekir Karlığa- Prof. Dr. Bedrettin Çetiner. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2009.
• İmam Kurtubî. El-Câmi’u li-Ahkam’il-Kur’ân. çev. M. Beşir Eryarsoy. 16. Cilt. İstanbul: Buruc Yayınları, 2000.
• Karamanlı Aynî. Karamanlı Aynî Dîvânı. haz. Ahmet Mermer. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2020. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR- 275960/karamanli-ayni-dîvâni.html
• Kemâl Ümmî. Kemâl Ümmî Dîvânı İnceleme-Metin. haz. Hayati Yavuzer. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmış Doktora Tezi, 1997.
• Murâdî. Murâdî Dîvânı. haz. Ahmet Kırkkılıç. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Maden, Gülhan. “İmam Mâtürîdî’ye Göre Hurûf-ı Mukattaa ve Tevili”. Rize İlahiyat Dergisi 26 (2024), 101-118.
• Önder, Abdullah. “Hurûf-u Mukatta’a”. İslami İlimler Araştırmaları Dergisi 1 (2019) 97-116.
• Revânî. Revânî Dîvânı. haz. Ziya Avşar. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2017. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196374/revani-dîvâni.html
• Şihâbî. Şihâbî Dîvanı ve Grameri. haz. Harun Yıldız. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1999.
• Tirmizî. Sünen-i Türmizî. Erişim 20.06.2024. Erişim Adresi http://www.kutubusitte.com/
• Türkçe Kur’an Mealleri. Diyanet İşleri Başkanlığı (Yeni). Erişim 15.06.2024. Erişim Adresi https://www.kuranmeali.com/
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. C. 4. haz. Asım Cüneyd Köksal, Murat Kaya. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Yıldız, Mustafa. Klasik Ve Modern Tefsirlerde Hurûf-i Mukattaa Algısı. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2016.