16TH CENTURY POET EMÂNÎ'S MASNAVI TITLED ZİYÂFETNÂME AND ITS ANALYSIS IN TERMS OF THE TRADITION OF PATRONAGE

Yıl 2024, Sayı: VEFATININ 100. YILI MÜNASEBETİYLE ALİ EMÎRÎ ÖZEL SAYISI, 458 - 519, 30.09.2024

Sadık Yazar , Şeyma Nur Ata

https://doi.org/10.28981/hikmet.1509451

Öz

The Turkish work Ziyâfetnâme, written in the second half of the 16th century by a poet who used the pseudonym Emânî, is written in the form of a masnavi and consists of 281 couplets. This work, which describes a feast held during the month of Ramadan by Ferîdûn Ahmed Bey, who was appointed as the engagement officer with the strong support of the Grand Vizier Sokullu Mehmed Pasha, a prominent statesman of the era, represents a literary genre with few precedents in the Ottoman literary tradition. It also provides an opportunity to examine the structure of the Ottoman patronage tradition. As a consequence of the research, his masnavi Ziyâfetname, which has not been referenced in biographical sources, in general studies on the history of masnavi literature and Ottoman literature, or in the literature on Ferîdûn Ahmed Bey, and therefore has not been the subject of an independent study previously, is the focus of this study. In the article, the edition critic of the masnavi in question and its intralingual translation have been prepared. In addition, based on primary sources such as classical biographical and bibliographical sources as well as secondary sources, the relationship between the author and the work is analyzed and the identity of Emânî, who appears as the author in the text, is discussed. Subsequently, after describing the order and content of the masnavi in detail with the content analysis method, the text was subjected to content analysis within the scope of the patronage tradition and analysed mostly in terms of sound and harmony.

Anahtar Kelimeler

Amânî of Rusçuk, Farîdûn Ahmed Bey, Ziyâfet- Nâmah, 16th Century Classical Turkish Literature, Patronage

16. YÜZYIL ŞAİRLERİNDEN EMÂNÎ’NİN ZİYÂFETNÂME İSİMLİ MESNEVİSİ VE HİMAYE GELENEĞİ AÇISINDAN İNCELENMESİ

Öz

Yazılı kültüre dayalı modern öncesi birçok toplumda olduğu gibi Osmanlı toplumunda da ilim ve sanat üretimi büyük oranda himaye geleneği etrafında şekillenmekteydi. Hami ve sanatçı/âlimin karşılıklı menfaatine dayanan bu gelenek, sanatçı veya âlimleri, bir hami arayışına zorlamaktadır. Sanatçılar sağladıkları himaye sayesinde üretimlerini rahatlıkla yaptıkları gibi çoğu zaman da sanatsal ve ilmî üretimlerini hami arayışının bir yöntemi olarak da kullanabilmektedirler. Başka bir ifade ile bir eser kaleme alıp bunu bir hamiye sunarak onun himayesine girmeyi amaçlayan birçok sanatçı ya da âlim de bulunmaktadır. Hayli farklı biçim ve içeriklerle tezahür eden Osmanlı dönemi sanatsal himaye geleneğine dair literatür görece sınırlıdır.
16. yüzyılın ikinci yarısında, Sadrazam Sokullu Mehmed Paşa’nın güçlü himayesi ile nişancılık görevine kadar yükselen Ferîdûn Ahmed Bey’in Ramazan ayı boyunca verdiği ziyafeti konu alan belki de araç edinen Emânî’nin Ziyâfetnâme isimli mesnevisi de Osmanlı himaye geleneği üzerinde konuşmak için farklı bir zemin oluşturmaktadır. Yapılan araştırma neticesinde, gerek biyografik kaynaklar gerek mesnevi edebiyatı gerekse Osmanlı edebiyatı tarihine dair umumi çalışmalarda söz konusu eserden bahis yoktur. Öte taraftan Ferîdûn Ahmed Bey’e dair literatürde de böyle bir eserin varlığına dair bilgi yoktur. Dolayısıyla bu çalışmada, 16. yüzyıl şairlerinden Emânî’nin, daha evvel müstakil bir çalışmaya konu olmadığı anlaşılan Ziyâfetnâme isimli mesnevisinin çeviriyazı metni hazırlandığı gibi bu metin, himaye geleneği kapsamında içerik analizine tabi tutulup belagat ilmi çerçevesinde incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Emânî, Ferîdûn Ahmed Bey, Ziyâfet-nâme, 16. Yüzyıl klasik Türk edebiyatı, himaye.

Kaynakça

• Açıl, Berat, vd. Tenkitli Neşir Kılavuzu: (Osmanlı Türkçesi Metinleri İçin). İstanbul, İslam Araştırmaları Merkezi (İsam); Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2022.
• Aslan, Recep. “Kulleteyn ile İlgili Rivâyetin İsnâd ve Metin Açısından Değerlendirilmesi” Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 11/1 (2011), 139-162.
• Bayram, Yavuz. “Arûz Tasarrufları Bağlamında Bir Gül Kasidesi (Fuzûlî)”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 29 (2022), s. 359-383.
• Benli, Şeyma. Klasik Türk Edebiyatında Münazara, Sümerlerden Osmanlılara Bitmeyen Tartışmaların Hikâyesi. İstanbul: DBY Yayınları, 2021.
• Bezci, Gül. Osmanlı toplumunda Ramazan kültürü. Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Bozkurt, Nebi. “Mihrican”. TDV İslam Ansiklopedisi, Erişim: 29 Ağustos 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/mihrican.
• Bursalı Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. nşr. Yekta Saraç. 3 cilt. İstanbul: TÜBA Yayınları, 2016.
• Büyükkaradoğan, Aslı. Hikâye yoluyla 'arz-ı hâl': XVI. yüzyıl şairlerinden Mîrzâ’nın Mesnevisi (Metin-inceleme). İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2024.
• Canım, Rıdvan. Divan Edebiyatında Türler. İstanbul: Grafiker Yayınları, 2010. Canım, Rıdvan. Türk Edebiyatında Sakinameler ve İşretname. Ankara: Akçağ Yayınları, 1998.
• Çelebioğlu, Amil. Ramazannâme. İstanbul: MEB Yayınları, 1995.
• Ebü’l-Fidâ İsmâîl b. Muhammed Aclûnî. Keşfü’l-Hafâ ve Muzîlü’l-İlbâs ammâ İştehere mine’l-Ahâdîs alâ Elsineti’n-Nâs. Beyrut, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l- Arabî, 1932.
• Ertan, M. Emin. Divan Edebiyatında Ramazâniyyeler Üzerine İncelemeler. Edirne: Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1995.
• Ferîdûn Ahmed Beg. Münşeâtü’s-Selâtîn. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, TY, 5946, 431a-434b.
• Ferîdûn Ahmed Beg. Münşeâtü’s-Selâtîn. İstanbul: Topkapı Sarayı Yazma Eserler Kütüphanesi, Revan Köşkü, 1960.
• Günaydın, Alper. “Aruzun İmlası ve Telaffuzu.” Türkiyat Mecmuası-Journal of Turkology, (31/2, 2021), s. 681-710. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.940404
• İpekten, Haluk vd. Sehî Beg-Heşt Behişt. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017.
• İsen, Mustafa. Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017.
• Kaçar, Mücahit. İbni Kemâl Dîvânı’nın İncelenmesi (Nazım Bilgisi-Belâgat-Üslûp ve Dil Özellikleri-Muhtevâ). İstanbul: İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Kansun, Sinem. Tâhir el-Mevlevî’nin Yusuf Ağa-zâde Mehmed Sâdık Efendi’ye Dair Tarihleri Derlediği Bir Mecmua (Ali Emîrî Manzum 754). İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Lisans Tezi, 2022.
• Kaplan, Hasan. “Bâkî-İktidar Münasebeti ve Bu Münasebete Çok Yönlü Bir Bakış”, Es-seyf ve’l-kalem: Şiir ve Kültürel İktidar, Ed. M. Esat Harmancı vd. S. 47-96. Ankara: İKSAD Global Yayıncılık, 2021.
• Kaplan, Hasan. “Bazı Türkçe Kelimelerde Mede Dair Düşünceler”. Journal of Turkish Studies (6/4 Fall 2011), p.633-647.
• Kaplan, Hasan. “Fuzûlî’nin Gazellerinde Aruz Uygulamaları: Fuzûlî’nin Med Kullanımının Bâkî’yle Mukayesesi”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi TEKE, S. 7/2, (2018), 837-876.
• Kaplan, Hasan. Bâkî’nin Ses Dünyası. İstanbul, DBY Yayınları, 1. Basım, 2017. Kayabaşı, Bekir. Kaf-zade Fa`izi`in Zübdetü`l-Eş`arı. Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1997.
• Kelpetin, Mahmut. ‘‘Ma‘n bin Zâide’’, TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim: 02.09.2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/man-b-zaide.
• Kılıç, Filiz. Âşık Çelebi-Meşâ’irü’ş-Şuarâ. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018.
• Köksal, M. Fatih. “Emânî”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Erişim Tarihi: 29 Haziran 2024. EMÂNÎ (yesevi.edu.tr)
• Kuşoğlu, Mehmet Oğuzhan. Sâdıkî-i Kitâbdâr’ın 'Mecma'ü'l-Havâs' Adlı Eseri: İnceleme-Metin-Dizin. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmalı Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Mehmed Süreyya Bey. Sicill-i Osmânî. Yayına Hazılrayan: Nuri Akbayır. Eski Yazıdan Aktaran: Seyit Ali Kahraman. 3.Cilt. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1994.
• Okuyucu, Cihan-Yazar, Sadık. Tuhfetu’l-İhvan. XVI. Yüzyıldan Bir Kâtibin Sergüzeşti /Bosnalı İntizâmî. İstanbul: Yazma Eser Kurumu Yayınları, 2022.
• Özaydın, Abdülkerim. “Eşter”, TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 25 Haziran 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/ester.
• Saraç, A. Emin. Fuzulî’nin Farsça ve Türkçe Gazellerinin Aruz ve Kafiye Bakımından İncelenmesi. İstanbul: Medeniyet Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Saraç, M. A. Yekta. Klasik Edebiyat Bilgisi-Belâgat. İstanbul: Gökkubbe Yayınları, 2016.
• Saraç, M.A. Yekta. Klasik Edebiyat Bilgisi-Biçim, Ölçü, Kafiye. İstanbul: Gökkubbe Yayınları, 2007.
• Selanikî Mustafa Efendi. Târîh-i Selânikî. nşr. Mehmed İpşirli. Ankara: TTK Yayınları, 1999.
• Sharlet, Jocelyn. Patronage and Poetry in the Islamic World: Social Mobility and Status in the Medieval Middle East and Central Asia. London: I. B. Tauris, 2011.
• Solmaz, Süleyman. Ahdî ve Gülşen-i Şuarâ’sı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018.
• Sungurhan, Aysun. Kınalızâde Hasan Çelebi- Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017.
• Tülücü, Süleyman. “Hâtim et-Tâ’î”. TDV İslam Ansiklopedisi, Erişim: 25 Temmuz 2024.
• Uzun, Mustafa İsmet. “Ramazâniyye”. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim 5 Mayıs 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/ramazaniyye--edebiyat.
• Yekbaş, Hakan. “Ramazanı Divan Şiiri Metinlerinden Okumak”. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 6, (2012/2), 173-230.
• Yüksel, Sedit. “Eski Edebiyatımızda Ramazan”. Türkoloji Dergisi, VII/1 (1977), 35-39.