CONCEPTS RELATED TO NAZIRA AND THE TRADITION OF NAZIRE IN THE 16TH CENTURY TAZKIRAS

Yıl 2024, Sayı: VEFATININ 100. YILI MÜNASEBETİYLE ALİ EMÎRÎ ÖZEL SAYISI, 427 - 457, 30.09.2024

Elif Sakarya

https://doi.org/10.28981/hikmet.1509797

Öz

Nazire or nazire, in its most general definition, is the process of writing a poem similar to a poem and at the same time better than it, taking into account the unity of meter, rhyme and meter. Nazire also functions as an important school that provides educational activities, ensures the continuity of the poetry tradition and trains the artists of the period. The poets who did the work of breeding these poets showed that by writing verses for various reasons such as the desire to surpass the ground poetry poet, seeing necessity, and showing challenge and friendship. By mentioning these effective reasons, the concept of nazire and other concepts related to nazire, such as nakize, answer, mushaare and compensation, were discussed in seven tezkires written in the 16th century. After mentioning nazire, nazire magazines and the reasons for writing nazires, the concepts related to nazire and the use of these concepts in tezkires were determined and after the determinations, the subject was explained with examples. After examining the concepts in which it is aimed to clarify their use in a separate manner, two basic distinctions were made as the nazires written in the works and the nazires written in the poems by mentioning the nazire regime, and the errors of these manuscript writers in writing nazire continue to emerge.

Anahtar Kelimeler

Nazire, Nakize, Cevâb, Mutual Poems, Tadmin

16. YÜZYIL TEZKİRELERİNDE NAZİRE İLE İLGİLİ KAVRAMLAR VE NAZİRECİLİK GELENEĞİ

Öz

Nazire veya nazirecilik en genel tanımı ile vezin, kafiye ve ölçü birlikteliği göz önünde bulundurularak bir şiirin benzerini ve aynı zamanda ondan daha iyisini yazma işlemidir. Nazire eğitim faaliyeti veren, şiir geleneğinin devamlı olmasını sağlayan ve devrin şairlerini yetiştiren önemli bir okul işlevi de görmektedir. Bu şair yetiştirme görevi gören okulda şairler zemin şiir şairini geçme arzusu, gereklilik görme, meydan okuma ile dostluk gösterme gibi çeşitli sebeplerle nazireler kaleme alarak kendilerini göstermektedir. Bu çalışmada bu sebeplere de değinilerek 16. yüzyılda kaleme alınan yedi tezkirede nazire kavramı ve nazire ile ilgili diğer kavramlardan olan nakize, cevap, müşâare ve tazmin ele alınmıştır. Nazire, nazire mecmuaları ile nazirelerin yazılma sebeplerine değinilmesinin ardından nazire ile ilgili kavramlar ve bu kavramların tezkirelerdeki kullanımları tespit edilmiş ve yapılan tespitlerin ardından konu örnekleriyle birlikte açıklanmıştır. Müstakil bir biçimde ele alınarak kullanımlarının netleştirilmesinin amaçlandığı kavramların incelenmesinden sonra nazirecilik geleneğinden bahsedilerek eserlere yazılan nazireler ve şiirlere yazılan nazireler olarak iki temel ayrıma gidilmiş ve bu kısımda şairlerin nazire yazma sebepleri de ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

nazire, nazire geleneği, nazire mecmuaları, tezkireler

Kaynakça

• Ambros, Edith Gülçin. “Nazire, The Will-o’-the wisp of Ottoman Dîvân Poetry”. Wiener Zeitschrift für die Kunde Des Morgenlandes, 79 (1989), 57-65.
• Atalay, Mehmet - Vanlıoğlu, Mehmet. Edebiyat Lügatı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1994.
• Banarlı, Nihad Sami. “Büyük Nazireler Mevlid ve Mevlid’de Milli Çizgiler”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1/1 (1963), 1-24.
• Canım, Rıdvan. Latîfi Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ. E-kitap: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-216998/latifi-tezkiretus-suara-ve- tabsiratun-nuzama.html
• Canpolat, Mustafa. Ömer bin Mezîd Mecmû’atü’n-Nezâ’ir. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1995.
• Çeri, Ahmet. Tebrizli Ahmedî’nin Yûsuf u Zelîha İsimli Eseri (vr. 35b-70b) (İnceleme-Metin-Dizin). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Ergun, Sadettin Nüzhet. “Hasan Oglı ve Yeni Bir Gazeli”. Millî Mecmua, 9/107 (1928), 1721-1722.
• Ertek Morkoç, Yasemin. Eğridirli Hacı Kemal’in Câmi’u’n-Nezâ’ir. İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2003.
• Ertuğ, Atilla. “Arap Dili ve Edebiyatında Lafzî Sanatlar ve Kuran-ı Kerim’deki Örnekler”. ATLAS Journal, 7/44 (2021), 2159-2177.
• Gıynaş, Kamil Ali. Pervane Bey Mecmuası. İstanbul: Akademik Kitaplar, 2014.
• İsen, Mustafa vd. Heşt Behişt, Sehî Bey. E-kitap: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017a. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56165,hest- bihistpdf.pdf?0&_tag1=03EE5380B678F1063BF0A9ED54D2FA0DD77 1F0E5&crefer=8816E9D43A0753D1CD6190B43AAD44746220F9FFC 2400A5EBE5209E58D62D4D8
• İsen, Mustafa. “Divan Şiirinde Nazire Geleneği”. Mavera, 54 (1981), 24-26.
• İsen, Mustafa. Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. E-kitap: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017b. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR- 194288/kunhul-ahbarin-tezkire-kismi.html
• Kaplan, Hasan. “Bir Yarışma Olarak Nazire: 16. Yüzyılda Ödüllü Bir Nazire Müsabakası”. KÜLTÜRK Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 5 (2022), 35-60.
• Kaya, Bilge. Hisâlî, Hayatı, Eserleri ve Metâli’u’n-Nezâir Adlı Eserinin Birinci Cildi (İnceleme-Metin). Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2003.
• Kılıç, Filiz. Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ. E-kitap: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-210485/asik-celebi- mesairus-suara.html
• Kılıçarslan, Orhan. Eğridirli Hacı Kemal Câmi’u’n-Nezâ’ir Eksik Şiirler Bâyezid Nüshası No: 5782 (İnceleme-Metin-Tıpkıbasım). Ankara: Grafiker Yayınları, 2022.
• Korkmaz, Zeynep. Tebrizli Ahmedî, Yûsuf u Zelîha (vr. 71a-102b) (İnceleme- Metin-Dizin-Tıpkıbasım). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2014.
• Köksal, M. Fatih. Sana Benzer Güzel Olmaz -Divan Şiirinde Nazire. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2018.
• Kurnaz, Cemal. Osmanlı Şair Okulu. İstanbul: Birleşik Yayınları, 2007.
• Macit, Muhsin. Gelenekten Geleceğe. Ankara: Akçağ Yayınları, 1996.
• Olgun, Tahir. Tahirü’l-Mevlevî Edebiyat Lügati. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1994.
• Öbek, A. İhsan. Klasik Türk Edebiyatında Müşâare (Fâiz-Sâfî). İstanbul: Kerkük Vakfı Yayınları, 2005.
• Solmaz, Süleyman. Ahdî, Gülşen-i Şu’arâ. E-kitap: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-201251/Ahdî-gulsen-i- suara.html
• Sungurhan, Aysun. Beyânî Tezkiresi. E-kitap: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018a. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78352/eski-turk- edebiyati.html
• Sungurhan,Aysun.KınalızâdeHasanÇelebi,Tezkiretü’ş-Şu’arâ. E-kitap:Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018b. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR- 194494/kinalizade-hasan-celebi-tezkiretus-s-uara.html
• Tevfik Fikret. “Nazire-perdâzlık”. Tevfik Fikret Dil ve Edebiyat Yazıları. ed. İsmail Parlatır. Ankara: TDK Yayınları, 1987.
• Yapıcı, Ali İhsan. Ahmedî’nin Yusuf u Züleyhâ’sı. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Yavuz, Kemal. Türk Şiirinde Nazire. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 10/10 (2013), 359-424.
• Yılmaz, Kadri Hüsnü. Divan Şairlerinin Meydan Okumaları ve Kendi Şiirlerine Nazire İstekleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7/3 (2018), 1660-1678.