A STUDY ON THE WORK OF THE XVI. CENTURY WRITER HIZRÎ-I BAĞDÂDÎ’S ERKÂNİYYE

Yıl 2024, Sayı: VEFATININ 100. YILI MÜNASEBETİYLE ALİ EMÎRÎ ÖZEL SAYISI, 971 - 1010, 30.09.2024

Volkan Arslan

https://doi.org/10.28981/hikmet.1510717

Öz

Hızrî-yi Bagdadî is one of the 16th century poets about whom no information is found in biographical sources. The available information about his life consists of limited information compiled from the poet’s Münazara-i Tîğ u Kalem masnavi. The second work of the poet, who is not mentioned in tezkires and other biographical sources, after Münazara-i Tîğ u Kalem, is Erkâniyye. Hızrî’s Erkâniyye is a prose work that also contains some verse pieces. The work, of which two copies have been identified, one in Millet Manuscript Library and the other in the Austrian National Library, is allegorical. The work, which is based on a personal experience of the author, is remarkable in terms of both content and structure, both in terms of its multi- layered structure and metafictional elements, and in terms of its criticism of the socio-political order. In this article, the manuscripts of the aforementioned work have been analysed and compared, the text of the translation has been prepared and the work has been analysed in terms of subject, language and style. Before the analysis and publication, the problem of who is the author of Erkāniyya, Hızrî, was addressed in order to avoid confusion with other poets with the same name, and the data obtained were presented for the use of researchers.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Literature, Hızrî, Erkâniyye, Manuscript

XVI. YÜZYIL MÜELLİFİ HIZRÎ-İ BAĞDÂDÎ’NİN ERKÂNİYYE ADLI ESERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Öz

Hızrî-yi Bağdadî biyografik kaynaklarda hakkında herhangi bir bilgiye rastlanmayan 16. yüzyıl şairlerinden biridir. Hayatına dair mevcut bilgiler, şairin Münazara-yı Tîğ ü Kalem mesnevisinden hareketle derlenen mahdut malumattan ibarettir. Tezkirelerde ve diğer biyografik kaynaklarda anılmayan şairin Münazara-yı Tîğ ü Kalem’den sonra tespit edilen ikinci eseri ise Erkâniyye’dir. Hızrî’nin Erkâniyye’si, içinde yer yer manzum parçaların da bulunduğu mensur bir eserdir. Biri Millet Yazma Eser Kütüphanesi, diğeri Avusturya Ulusal Kütüphanesi’nde olmak üzere iki nüshası tespit edilen eser, alegorik niteliktedir. Müellifin şahsî bir tecrübeden yola çıkarak oluşturduğu eser, gerek çok katmanlı yapısı ve üst kurmaca unsurlar barındırmasıyla gerek sosyo-politik düzene getirdiği eleştiriler bakımından hem içerik hem yapı yönüyle dikkat çekicidir. Bu makalede mezkur eserin nüshaları tavsif ve mukayese edilerek çeviri yazı metni hazırlanmış ve eser konu, dil ve üslup yönünden incelenmiştir. İnceleme ve neşir öncesinde Erkâniyye yazarı Hızrî’nin kim olduğu sorunsalı ele alınarak aynı isimle anılan diğer şairlerle karışmaması amaçlanmış, elde edilen veriler araştırmacıların istifadesine sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

klasik Türk edebiyatı, Hızrî, Erkâniyye, yazma eser

Kaynakça

• Açıl, Berat vd. Tenkitli Neşir Kılavuzu (Osmanlı Türkçesi Metinleri İçin). İstanbul: İSAM Yayınları, 2022.
• Açıl, Berat. Klasik Türk Edebiyatında Alegori. İstanbul: Küre Yayınları, 2018.
• Alıcı, Lütfi. “Klasik Türk Edebiyatında Sosyal Tenkit Örnekleri Olarak “Yuf” Redifli Şiirler”. İlmî Araştırmalar 17, (2004), 35-48.
• Bayak, Cemal. “Klasik Türk Edebiyatında Şebistân-ı Hayâl ve Yûsufî’nin Şebistân-ı Hayâli”. International Journal of Language Academy Volume 5/6 (September 2017) 246-258.
• Belen, Maksut. “XVI. Yüzyıl Nasihatnamelerinden Seçkin Bir Örnek: Hızrî’nin Âb-ı Hayât Mesnevisi”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi XI/1 (Yaz 2011), 99-106. Belen, Maksut. Hızrî’nin Âb-ı Hayât Mesnevisi, Metin-İncelemesi. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• Benli, Şeyma. Klasik Türk Edebiyatında Münazara. İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları, 2021.
• Bozkurt, Nahide. “Hârûnürreşîd”. DİA. 16/258-261. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. haz. Yekta Saraç, İstanbul: TÜBA Yayınları, 2016.
• Demirci, Mehmet. “Malik b. Dînâr” DİA, 27/505. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Elbir, Bilal. Sururi’nin Şerh-i Şebistan-ı Hayâl’i-Metin İnceleme. İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2003.
• Elbir, Bilal. “XVI. Yüzyıl Şerh Edebiyatı İçinde Şerh-i Şebistân-ı Hayâl’in Önemi”. Kastamonu Eğitim Dergisi 13/2 (Ekim 2005) 623-932.
• Erkal, Abdulkadir. “Divan Şiirinde Şebistân-ı Hayâl Tarzı Üzerine”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Sayı 41 (2009) 35-44.
• Faruk, Harman Ömer. “Meryem”. DİA. 29/236-242. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• Gökcan, Melike. “Hızrî’nin Tîg ü Kalem Mesnevisi”. İCONSETE Sosyal Bilimler ve Fen Bilimleri Kongresi, Viyana, 2015.
• Gökcan, Melike. Hızrî Münazara-i Tîğ ü Kalem. Ankara: Akademisyen Kitabevi, 2015.
• Hamdullah Hamdî. Yusuf u Züleyha. haz. Naci Onur. Ankara: Akçağ Yayınları, 1991.
• İçli, Ahmet. “Sebeb-i Teliflerin Önemi ve Analizlerine Dair”. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi Sayı 9 (Aralık 2022) 161-192.
• İpekten Halûk vd. Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yayınları, 1998.
• Kahya, Esin. “Hipokrat”. DİA. 18/119-121. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
• Karakoç, Karden. “16. Yüzyıl Divan Şâiri Fevrî ve Şikâyetnâme’si”. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature 7/2 (Nisan 2021), 367-388.
• Karavelioğlu, Murat A. “Sâatî ve Şikâyet-nâmesi”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 23, (2010), 131-166.
• Kaplan, Yunus. “Yûsuf-ı Züleyhâ (Hızrî)”. TEES. Erişim 06. Haziran 2024. https://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/yusuf-i-zuleyha-hizri
• Kaya, Mahmut. “Aristo”. DİA. 3/375-378. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Kaya, Mahmut. “Sokrat”. DİA. 37/352-354. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Kınalı-zâde Hasan Çelebi. Tezkiretü’ş-Şu’arâ. haz. İbrahim Kutluk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• Kuran, Şeyma Büyükkavas. “Mesneviden Romana Uzanan Sebeb-i Telif Yolu Üst Kurmacaya mı Çıkar”. Turkish Studies Volume 1/2 Fall (2006) 172-201.
• Küçük, Hülya vd. “Râbia el-Adeviyye”. DİA. 34/380-382. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Latîfî. Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ. haz. Rıdvan Canım. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2000.
• Olguner, Fahrettin. “Eflâtun”. DİA. 10/469-476. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Ördek, Şerife. “HIZRÎ, Hızrî Bey”. TEİS. Erişim 04 Temmuz 2024. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hizri-hizri-bey
• Öztürk, Uğur. “16. Yüzyıl Sonlarında Osmanlı Uleması Arasındaki Tarafgirlik ve Rekabete Dair Bir Örnek: Niksârîzâde Mahmud Efendi ve Ganıẑ âde Nâdirı’̂nin Mektupları”. Türkiyat Mecmuası-Journal of Turkology 34/1 (2024), 467-493.
• Öztürk, Uğur. “Yümnî’nin Mülâzemet Talebiyle III. Murad’a Sunduğu Şikâyet- Nâme”. M, A. Yekta Saraç Armağanı. ed. Mücahit Kaçar vd. 365-378. İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları, 2023.
• Paker, Saliha. “Tercüme ve Nazire Olarak Çeviri: Kültüre Bağlı Kavramlar ve Osmanlı Çeviri Tarihi Araştırmalarına Bir Kavramsal Çerçeve Kurmak”. Journal of Turkish Studies, Volume 33/II. (2009) 89-110.
• Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmânî. haz. Nuri Akbayrak. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, C 2, 1996.
• Şemseddin Sami, Kâmûsü’l-A’lâm C 3, s.2048-49.
• Tâhirü’l-Mevlevî. Fuzûlî Hakkında Üç Risale. haz. Eren Yavuz. İstanbul: Büyüyen Ay yayınları, 2020.
• Tekler, Hatice. Hızrî’nin Tîg ü Kalem Adlı Münazarasının Söz Varlığı. Osmaniye: Korkut Ata Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Tosun, Necded. “Üveysîlik”. DİA. 42/400-401. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Tuman, Mehmet Nail. Tuhfe-i Nâilî-Divân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. haz. Cemal Kurnaz vd. Ankara: Bizim Büro Yayınları, 2001.
• Sarı, Mehmet. “Divan Şiirinde Rüşvet”. Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni-Bildiriler. haz. Mustafa Argunşah vd. C II. 651-665. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, 2001.
• Uludağ, Süleyman. “Behlûl-i Dânâ”. DİA. 5/352-353. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Uludağ, Süleyman. “Câbelkā-Câbelsâ”. DİA. 6/525. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Yılmaz, Kadriye. “Klâsik Türk Edebiyatında Mizah: Harnâme-Şikâyetnâme Örneği”. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi/5 (Ekim 2016), 198-203.