WHO WROTE THE GALLIPOLI GHAZAL OF SULTAN MEHMED V REŞAD?

Yıl 2024, Sayı: VEFATININ 100. YILI MÜNASEBETİYLE ALİ EMÎRÎ ÖZEL SAYISI, 916 - 934, 30.09.2024

Fatih Tığlı

https://doi.org/10.28981/hikmet.1514105

Öz

While World War I (1914-1918) was ongoing, a five-couplet ghazal about the victory in the Gallipoli Campaign was published in the handwriting of Sultan Mehmed V Reshad. This poem is considered as the last link of the tradition of poet sultans in the Ottoman Empire. It was written in Mehmed Reshad's handwriting and appeared in the press of that period. Moreover, a small amount of literary works emerged around it, and tahmises and nazire were written about this poem. In addition to this interest, there has been a matter of debate since the first days of its publication: “Who wrote the poem?”. It has been claimed that this poem was written by different names. One of these claims was expressed by Abdülhak Şinasi Hisar. According to him, this poem was written by Abdülbaki [Baykara] Dede who was the Sheikh of Yenikapı Mawlawi Lodge Abdülbaki. Abdülbaki Dede was a poet and had a very close relationship with Sultan Reshad. Sultan Reshad was also interested and even affiliated with the Mawlawi order.
We see that Sufi figures of the period, especially those belonging to the Mawlawi order, wrote tahmis and nazire to this ghazal written by Sultan Reshad. Abdülbaki [Baykara] Dede could be a prominent figure in writing such a tahmis or nazire to Sultan Reshad’s poem but he did not write anything about it. Moreover, there was quite counter evidence which showed that it was written by the Sultan: the Sultan's pseudonym (Reshad), and the fact that it was written in his own handwriting. They can eliminate the claims that this poem was written by someone else. However, the special conditions of the period (propaganda and public opinion formation), the testimonies of the Sultan's close circles, and the fact that there is no other known poem of the Sultan, can also prove that it was not written by Sultan Reshad. Although it is not clearly known who wrote the poem, the general opinion is that the poem was not written by the Sultan.
As a result of all these matters, this article discusses the idea of whether the poem was written by the Sultan or not, its possible author. Then it deals with Abdülbaki [Baykara] Dede's relationship with the Sultan, his possible contribution to the ghazal.

Anahtar Kelimeler

Mehmed V Reshad, The Poet Sultans, The Gallipoli Campaign, Ghazal, Abdulbâkî [Baykara] Dede

SULTAN V. MEHMED REŞAD’IN ÇANAKKALE GAZELİNİ KİM YAZDI?

Öz

I. Dünya Savaşı (1914-1918) sürerken Sultan V. Mehmed Reşad’ın el yazısı ile Çanakkale cephesinde kazanılan zaferin konu edildiği 5 beyitlik bir gazel yayınlanır. Osmanlı devletindeki şair padişahlar geleneğinin son halkası olarak değerlendirilen bu şiir Mehmed Reşad’ın el yazısı ile dönemin matbuatında yer almış ve etrafında küçük bir edebiyat meydana gelerek tahmisler ve nazire yazılmıştır. Bu ilginin yanı sıra şiirin kimin tarafından yazıldığı ilk günlerden itibaren tartışma konusu olmuş ve değişik isimler tarafından yazıldığı iddia edilmiştir. Bu iddialardan biri de Abdülhak Şinasi Hisar tarafından dile getirilmiş ve Yenikapı Mevlevihanesi Postnişini Abdülbaki [Baykara] Dede’nin ismi zikredilmiştir. Mevlevîliğe yakın ilgisi hatta mensubiyeti olduğu belirtilen Sultan Reşad ile oldukça yakın bir münasebeti bulunan Abdülbaki Dede aynı zamanda bir şairdir.
Sultan Reşad’ın yazdığı bu gazeline dönemin tasavvufî şahsiyetlerinin özellikle de Mevlevîliğe mensup şahsiyetlerin tahmis ve nazire yazdıklarını görmekteyiz. Bu isimlerin arasında olması düşünülen biri de Abdülbaki [Baykara] Dede’dir. Fakat bu isimler arasında yer almaz.
Padişahın mahlasının (Reşad) geçmesi ve bizzat kendi el yazısı ile yazılmış hâli bu şiirin başkası tarafından yazıldığını iddialarını ortadan kaldıracak unsurlar gibi görülse de dönemin özel şartları (propaganda ve kamuoyu oluşturma), Padişahın yakın çevresindekilerin şahitlikleri, Padişahın bilinen başka bir şiirinin olmaması gibi karineler bunun aksi yönde olduğunu düşündürmektedir. Kim tarafından kaleme alındığı açık bir şekilde bilinmemesine rağmen genel kanaat şiirin Padişah tarafından yazılmadığıdır.
Bütün bu tartışmaların neticesinde şiirin Padişah tarafından yazılıp yazılmadığı fikri tartışılıp kimin tarafından yazıldığı ve özellikle Abdülbaki [Baykara] Dede’nin Padişah ile olan ilişkisi göz önüne alınarak gazele olan yakınlığı ve uzaklığı üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

V. Mehmed Reşad, Şair Padişahlar, Çanakkale Muharebeleri, Gazel, Abdülbaki [Baykara] Dede

Etik Beyan

Yoktur.

Destekleyen Kurum

Yoktur.

Teşekkür

Yoktur.

Kaynakça

• Abdülbâkî Dede. Enfâs-ı Bâkî. Der.: Su‘ûdü’l-Mevlevî, Millet Yazma Eser Kütüphanesi, Ali Emirî Manzum 533/1.
• Abdülhak Hâmid’in Hatıraları. Haz.: İnci Enginün. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2013.
• Ak, Coşkun. Şair Padişahlar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.
• Ali Emîrî Efendi. Cevâhirü’l-Mülûk. Haz.: İdris Kadıoğlu vd. Diyarbakır: Diyarbakır Valiliği Kültür Sanat Yayınları, 2013.
• Ali Emîrî. Ali Emîrî Dîvânı. Haz.: Yazar, Sadık – Arslan, Mustafa Uğurlu. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Arslan, Mehmet. “Reşâd, V. Mehmed”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim 31 Haziran 2024. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/resad- mehmed
• Avcı, İsmail. “Şair Osmanlı Padişahlarına Dair Bir Eser: Kelâmü’l-Mülûk Mülûkü’l-Kelâm”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 13/35 (2016), 427-438.
• Baltacıoğlu, Şahmeran. Şair Osmanlı Padişahları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Yayımlanmamış Mezuniyet Tezi, 1969.
• Bayram, Yavuz. Amasya’ya Vâlî Osmanlı’ya Pâdişâh Bir Şair: Adlî (Hayatı, Şahsiyeti, Şairliği, Dîvân’ının Tenkitli ve Orijinal Metni). Amasya: Amasya Valiliği Yayınları, 2009.
• Bilmen, Saffet Sıdkı. Şair Osmanlı Padişahları Edebî Tetkik. İstanbul: Aydınlık Basımevi, 1942.
• Celâl Nuri. “Sipariş Üzerine Bir Sultan Mehmet Reşat”. Osmanlı Devleti Ölürken. Vakit (20 Şubat 1933), 4.
• Çiftçiler Derneği Mecmuası. “Kelâmü’l-mülûk-Mülûkü’l-kelâm”. (11 Eylül .2 ,)1332/1916.
• Danişmend, İsmail Hâmi. Tarihî Hakikatler. 1. Cilt. İstanbul: Tercüman Tarih ve Kültür Yayınları, 1979.
• Deniz, Sebahat. “Osmanlı Sultanları Niçin Şiir Yazarlar?”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 27 (Aralık 2021), 158-212.
• Doğan, Enfel - Tığlı, Fatih. “ Sultan V. Mehmed Reşad’ın Çanakkale Gazeli ve Bu Gazele Yazılan Tahmisler”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 33, (2005), 41-96.
• Doğan, Muhammet Nur. Fâtih Divanı ve Şerhi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Erdoğan, Mustafa. Meşrutiyetten Cumhuriyete Bir Mevlevî Şeyhi Abdülbâkî Baykara Dede Hayatı, Şahsiyeti, Eserleri ve Şiirleri. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2003.
• Ersoylu, Halil. Cem Sultan’ın Türkçe Divanı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1989.
• Gedik, Nusret. “Reşâd-Sultan V. Mehmet”. Osman Bey’den Vahdettin’e. ed. Nihat Öztoprak. 381-387. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2021.
• Gökman, Muzaffer. İstanbul’u Yaşayan ve Yaşatan Adam Ahmet Rasim. İstanbul: Çelik Gülersoy Vakfı İstanbul Kütüphanesi Yayınları, 1989.
• Harb Mecmuası. (Temmuz 1332/Temmuz-Ağustos 1916), 162.
• Hisar, Abdülhak Şinasi. Geçmiş Zaman Fıkraları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.
• Işın, Ekrem (ed.). Saltanatın Dervişleri Dervişlerin Saltanatı İstanbul’da Mevlevîlik. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, 2007.
• İsen, Mustafa - Bilkan, A. Fuat. Sultan Şairler. Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
• İsen, Mustafa vd. Sultanların Şiirleri Şiirlerin Sultanları. İstanbul: Kapı Yayınları, 2012.
• İsen, Mustafa - Işınsu Durmuş, Tuba. Kılıcın ve Kalemin Sultanları. İstanbul: Muhit Kitap, 2021.
• Kılıç, Filiz. “Osmanlı Hanedanında Bir Şair: Şehzade Korkut”. Ahmet Yesevi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2, (Yaz-1996), 203-219.
• Kılıç, Filiz. Şâhî-Hayatı ve Divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000.
• Kırkkılıç, H. Ahmet. Murâdî Dîvânı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Koçu, Reşad Ekrem. Âşık ve Şair Padişahlar. İstanbul: Doğan Kitap Yayınları, 2016.
• Köksal, Mehmet Fatih. Savaşta Yavuz Şiirde Selim Yavuz Sultan Selim ve Şiirleri. İstanbul: Muhit Kitap, 2022.
• Köstüklü, Nuri. Vatan Savunmasında Mevlevîhaneler (Balkan Savaşlarından Millî Mücadeleye). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2010.
• Kut, Günay. “Payitaht İstanbul’un Sultan Şairleri (Seyf ve’l Kalem Sahipleri)”. İlmi Araştırmalar 9 (Ocak 2000), 161-178.
• Kutay, Cemal. “Bilinmeyen Düşünce ve Hayatıyla Baş Mabeyincisinin Hatıralarında: Sultan Mehmet Reşat”. Tarih Sohbetleri 9 (Ağustos 12-47), 1968.
• Lütfi Simavi. Sultan Mehmed Reşâd Hân’ın ve Halefinin Sarayında Gördüklerim. İkinci Kısım. İstanbul: Matbaa-i Osmaniye, 1340/1924.
• Mazıoğlu, Hasibe. Ahmet Remzi Akyürek ve Şiirleri. Ankara: Sevinç Matbaası, 1987.
• Pala, İskender. Şiirin Sultanları-Sultan of Poets. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür AŞ Yayınları, 2010.
• Şahin, Mustafa. “İki Şiir İçin İki Not”. Not Defteri. Toplumsal Tarih 62 (Şubat 64), 1999.
• Şardağ, Rüşdü. Şair Sultanlar. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları, 1982.
• Tarlan, Ali Nihad. Yavuz Sultan Selim Divanı. İstanbul: Ahmet Halit Kitabevi, 1946.
• Türkgeldi, Ali Fuad. Görüp İşittiklerim. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1951.
• Uşaklıgil, Halit Ziya. Saray ve Ötesi. haz. Abdullah Uçman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019.
• Uysal, Sermet Sami. Yahya Kemal’le Sohbetler. İstanbul: Kitap Yayınları, 1959.
• Yakışır, Akif. “Klasik Türk Edebiyatında ‘Tahmis-i Hod’: Kendi Şiirini Tahmis Eden Şâirler ve Şiirleri”. Hikmet - Akademik Edebiyat Dergisi 18 (Nisan 2023), 191-233. https://doi.org/10.28981/hikmet.1198252.
• Yavuz Oduncu, Sevgi. “Ali Şîr Nevâyî’nin Türkçe Dîvânlarında Kendi Gazellerine Yaptığı Tahmis, Tesdis ve Tesminler”. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi 7 (2022), 578-594.
• Yavuz, Kemal - Yavuz Orhan. Muhibbî Dîvânı Bütün Şiirleri. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2016.
• Yılmaz, Kâşif. III. Selim (İlhamî): Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni. Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları, 2001.
• Yücebaş, Hilmi. Şair Padişahlar. İstanbul: Ahmed Halid Yaşaroğlu Kağıdcılık ve Kitapçılık Yayınları, 1960.