COMMON MATHNAWI MANUSCRIPTS USED IN MATHNAWI PUBLICATIONS

Yıl 2024, Sayı: 20 [BAHAR 2024], 131 - 147, 30.04.2024

Malik Uğur Dadak

https://doi.org/10.28981/hikmet.1432334

Öz

Mathnawi, written by the poet and mystic Mawlânâ Jalâluddîn Rumi, who was born in Belh, Afghanistan, has been a work that has attracted attention since the day it was written. The fluency of the stories in Mathnawi, the descriptive features of its narration, and the comprehensiveness and integrativeness it achieved led to its popularity and reading in various assemblies. Everyone would guess that more than one copy of a work of such interest would be needed. In this regard, it is possible to say that there are hundreds of copies of Mathnawi.
If some manuscripts of Mathnawi are examined, it will be seen that while these manuscripts were being copied, the copyists sometimes consciously and sometimes unknowingly intervened in the Mathnawi text. It is obvious that these interventions took place depending on the knowledge of copyists' grammar and vocabulary and also styles of understanding and expression. At this point, some questions come to mind: “Which manuscript(s) have the most accurate form in which Mathnawi was written? What kind of changes or interventions are there in the Mathnawi manuscripts that are available today? Or: Which are the manuscripts closest to the Mathnawi manuscripts that are considered reliable?” The subject of this study is to identify the same manuscrips of Mathnawi used by Mathnawi researchers looking for answers to such questions. The researchers whose works on Mathnawi are examined are the researchers who have done leading studies in this field, such as Reynold Alleyne Nicholson, Abdülbâki Gölpınarlı, Muhammed Ali Muvahhid, Tevfîk Subhânî, Abdulkerim Surûş and Muhammed İsti'lâmî. By examining the relevant sections of the Mathnawi publications of the mentioned researchers in detail, the same manuscripts of the Mathnawi that they used in their publications were identified. In addition, descriptions of the manuscripts are included and the researchers' opinions on this subject are briefly mentioned.

Anahtar Kelimeler

Mathnawi-e Ma’navi, Mawlânâ, Manuscripts of the Mathnawi, Publications of Mathnawi.

MESNEVÎ NEŞİRLERİNDE KULLANILAN ORTAK MESNEVÎ NÜSHALARI

Öz

Bugünkü Afganistan’ın Belh şehrinde dünyaya gelen şair ve mutasavvıf Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin Mesnevî-i Ma‘nevî’si yazıldığı günden bu yana dikkatleri üzerine çeken bir eser olmuştur. Mesnevî’deki hikâyelerin akıcılığı, betimleyici özellikleri ve neticede vardığı kapsayıcılık ve bütünleştiricilik, bu eserin rağbet görmesinde ve çeşitli meclislerde okunmasında önemli rol oynamıştır. Bu denli ilgi duyulan bir eserin birden fazla nüshasına ihtiyaç duyulacağı herkesçe tahmin edilecektir. Bu hususta Mesnevî-i Ma‘nevî’nin yüzlerce nüshasının olduğunu söylemek mümkündür.
Muhtelif Mesnevî-i Ma‘nevî nüshaları incelendiğinde, söz konusu nüshalar istinsah edilirken mesnevî metnine müstensihlerce kimi zaman bilinçli, kimi zaman ise farkında olmadan müdahalelerde bulunulduğu görülmektedir. Bu müdahalelerin müstensihlerin dil bilgisine, kelime hazinesine, anlayış ve anlatım biçimleri gibi hususlara bağlı olarak gerçekleştiği aşikârdır. Bu noktada akıllara bazı sorular gelmektedir: Mesnevî’nin kaleme alındığı en doğru haline sahip nüsha veyahut nüshalar hangileridir? Günümüzde ulaşılabilen mesnevî nüshalarında ne gibi değişiklikler ya da müdahaleler söz konusudur? Veyahut; muteber olarak anılan mesnevî nüshalarına en yakın nüshalar hangileridir? Elbette bu türden soruları çoğaltmak mümkündür. Kaldı ki mesnevî araştırmacıları bu türden sorular üzerinde çeşitli araştırmalar yapmışlardır ve bu konuda hâlen çalışmalar sürmektedir.
Bu çalışmanın konusu, yukarıda bahsedilen hususta çalışmalar yapan mesnevî araştırmacılarının kullandığı aynı mesnevî nüshalarını tespit etmektir. Mesnevîyle ilgili eserleri incelenen araştırmacılar Reynold Alleyne Nicholson, Abdülbâki Gölpınarlı, Muhammed Ali Muvaḥḥid, Tevfîḳ Subḥânî, Abdulkerim Surûş ve Muhammed İsti‘lâmî gibi bu alanda önde gelen çalışmalar yapmış araştırmacılardır. Adı geçen araştırmacıların mesnevî neşirlerinin ilgili bölümleri tafsilatıyla incelenerek, neşirlerinde kullandıkları aynı mesnevî nüshaları tespit edilmiştir. İlaveten söz konusu nüshalar hakkında tavsiflere yer verilmiş ve araştırmacıların bu konudaki görüşlerine de kısaca değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mesnevî-i Ma‘nevî, Mevlânâ, Mesnevî-i Ma‘nevî nüshaları, Mesnevî neşirleri

Etik Beyan

Çalışmanın tüm süreçlerinin araştırma ve yayın etiğine uygun olduğunu, etik kurallara ve bilimsel atıf gösterme ilkelerine uyduğumu beyan ederim.

Teşekkür

Hikmet Akademik Edebiyat Dergisi editörü başta olmak üzere, söz konusu kıymetli derginin hazırlanmasında ve yazıların yayınlanmasında emeği geçen bütün araştırmacılara ve saygıdeğer hocalarıma teşekkür ederim.

Kaynakça

• Belhî, Celâleddîn Muhammed. Mesnevî-i Ma‘nevî. nşr. Muhammed Ali Muvahhid. 2 Cilt. Tahran: Hermes Yayınları, 1397 Hicrî.
• Belhî, Celâleddîn Muhammed. Mesnevî-i Ma‘nevî (ber esâs-i nusḫa-i Konya, be-taṣḥîḥ ve pişgoftâr-i Abdulkerîm-i Surûş. 2 Cilt. Tahran: Şirket-i İntişârât-i İlmî ve Ferhengî, 1375 Hicrî.
• Dadak, Malik Uğur. “Mesnevî Neşirleri ve Araştırmacıların Mesnevî Yazma Nüshaları Hakkındaki Tespitleri”. Mevlânâ Araştırmaları-7. ed. Adnan Karaismailoğlu-Yakup Şafak. 205-219. Ankara: Akçağ, 2021.
• Dadak, Malik Uğur. “Mesnevî Araştırmacılarının İstifade Ettiği Ortak Mesnevî Nüshaları”, Mevlânâ’nın Düşünce Dünyası ve Anadolu Erenleri (Özet Kitapçığı), ed. Abdulalim Adıgüzel- Mehmet Salih- Rıdvan Yılmaz. 158, 159. Ağrı: Rûmî Yayınları, 2023.
• Dadak, Malik Uğur. XIII. – XIV. Yüzyıl Mesnevî Yazma Nüshaları ve Manisa İl Halk Kütüphanesi 2648 Numaralı Mesnevî Nüshası. Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi ve Ankara Üniversitesi (Ortak Dr. Programı), Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. Mesnevî Tercemesi ve Şerhi. 2 Cilt. İstanbul: İnkılap ve Aka Basımevi, 2. Basım, 1981.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. Mevlânâ Müzesi Yazmalar Kataloğu, I-IV. Ankara: 1967-1994.
• Karaismailoğlu, Adnan, “R.A. Nicholson’un Mesnevî Neşri ve Yeni Mesnevî Neşirleri”, Selçuk Üniversitesi Mevlâna Araştırmaları Dergisi 1/1 (Mayıs 2007), 21-33.
• Rûmî, Mevlânâ Celâleddîn. Mesnevî-i Mevlânâ Celâleddîn Muhammed-i Belhî. nşr. Muhammed İstʻilâmî. 7 Cilt. Tahran: Sohen Yayınları, 10. Basım, 1393 Hicrî.
• Rûmî, Mevlânâ Celâleddîn. The Mathnawî of Jalâlu’ddîn Rûmî. nşr., trc., şerh. Reynold A. Nicholson. 8 Cilt. London: Luzac, 1925-1940.
• Subhânî, Tevfîk H. Mesnevî-i Maʻnevî-i Celâleddîn Muhammed-i Mevlevî (ez rûy-i nüsha-i 677 h.). Tahran: Sâzman-i Çâp ve İntişârât, 1374 Hicrî.
• Yıldız, Ekrem. “The Mathnawî of Jalâlu’ddîn Rûmî’ye Ön söz (I)”. çev. Ekrem Yıldız. Mevlâna Araştırmaları-2. ed. Adnan Karaismailoğlu. 249-279. Ankara: Akçağ, 2008.
• KTSV, “Klasik Türk Sanatları Vakfı”. Erişim 22 Aralık 2023. http://www.ktsv.com.tr/sanat/8-cilt
• Türkiye Yazma Eserler Kurulu Başkanlığı. Erişim 10 Ocak 2024. https://www.yazmalar.gov.tr