ESKİ TÜRK EDEBİYATINDA TEŞRÎ SANATI HAKKINDA YENİ DÜŞÜNCELER

Yıl 2024, Sayı: 20 [BAHAR 2024], 29 - 41, 30.04.2024

Mohammed Shareef

https://doi.org/10.28981/hikmet.1432793

Öz

Bedî ilminin lafız sanatlarına dahil olan “teşrî” sanatı, Arap belâgati ile Türk belâgati arasında farklılık gösteren bir sanattır. Kimi Arap ve Türk kaynaklarında bu sanat için “zül’kafiyeteyn” terimi de kullanıldığından, bu sanatın kafiye bahsinde incelenmesini daha uygun gören bazı görüşler bile vardır. Teşrî, Türkçe belâgat kitaplarının –billhassa Arap belâgatini anlatan Türkçe kitapların– çoğunda Arap belâgati ekseninde incelenmekte olup Türk şiirinden az sayıda örnekler verilmiştir. Dikkat edildiğinde bu örnekler, söz konusu sanatı doğru bir şekilde ifâde etmemektedir. Bu çalışma, Türk belâgatinde teşrî sanatının bulunup bulunmadığını; Arap belâgatindeki teşrî ile Türk şiirindeki çok kafiyeli şiirler arasında farkların tespit edilmesini hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

belagat, Arap belagati, Teşri, Tev'em, zü'lkafiyeteyn

NEW THOUGHTS ABOUT THE ART OF "TEŞRI" IN OLD TURKISH LITERATURE

Öz

The art of "Teşrî", which is included in the wording arts of Bedi science, is an art that differs between Arabic Eloquence and Turkish Eloquence. Since the term "zü’lkafiyeteyn" is also used for this art in some Arabic sources and some in Turkish sources, there are even some opinions that consider it more appropriate to examine this art in the context of rhyme. Teşrî is examined in the context of Arabic Eloquence in most of the Turkish Eloquence books - especially in Turkish books describing Arab Eloquence - and examples from a small number of Turkish poems are given. When considered, these examples do not accurately express the art in question. This study examines whether there is the art of Teşrî in Turkish Eloquence; It aims to determine the differences between Teşrî in Arabic Rhyme and multi-rhymed poems in Turkish poetry.

Anahtar Kelimeler

Eloquence, Arabic Eloquence, Teşrî, zü, Tev, Tevşîh.

Kaynakça

• Atîk, Abdülaziz. İlmu’l-Bedîʽ. Beyrut: Dâru’n-Nahḍati’l-ʿArabiyye Yayınları, (?).
• Aydemir, Yaşar- Çeltik, Halil. “Divan Şiirinde Ön Kafiye ve Ön Redif” Bilig dergisi 46, (2008),193-214.
• Bilgegil, M. Kaya. Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgat). İstanbul: Enderun Kitabevi, 1989, 2.bs.
• Bulut, Ali. Belâgat. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2013, 1.bs.
• Coşkun, Menderes. Sözün Büyüsü Edebî Sanatlar. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2010, 2. bs.
• Demirciler, Ahmet Zahit. Mustafa İzzet Def’ü’l-Mesâlib fî Edebi’ş-Şâ’ir ve’l-Kâtib. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Dilçin, Cem. Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları, 2009, 9. bs.
• el-Alevî el-Yemenî, Yahya b. Hamza, et-Tırâz, Tah.: Abdülhamid Hindâvî. Beyrut: el-Mektebetu’l-ʽAsriyye Yayınları, 2002, 1.bs., 3. cilt.
• el-Hamevî, İbn Hicce. Ḫizânetü’l-Edeb ve Ġâyetü’l-Ereb. Haz.: İsâm Şeʽîtû. Beyrut: Dâr ve mektebet el-Hilâl, 1987,1. cilt. 1. bs.
• el-Harîrî. Makâmâtu’l-Harîrî. Beyrut: Dâr Beyrut li’t-tıbaa ve’neşr, 1978.
• el-Hüseynî, es-Seyyid Cafer es-Seyyid Bâkır. Esâlîbu’l-Bedî Fî’l-Kur’ân. İran – Kum: Müesseset Bôstân Kitâb, (H.1429) 1. bs.
• el-Medenî, es-Seyyid Ali Ṣadreddin b. Maʽsûm. Envâru’r-Rebîʽ fî Envâʽi’l-Bedîʽ. haz.: Şâkir Hâdî Şükür. en-Necefü’l-Eşref: en-Nuʽmân matbaası, 1969, 4.c., 1.bs.
• Eren, Cüneyt- Uzunoğlu, M. Vecih. Arap Edebiyatında Edebî Sanatlar (Belâgat). İstanbul: Sütun yayınları, 2006.
• et-Teftâzânî, Sa‘düddin Mes‘ûd b. Ömer. el-Mutavvel. Tah.: Abdülhamid Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʽİlmiyye, 2013, 3.bs.
• İbn Ebî’l-Isbaʽ el-Mısrî. Bedîʽu’l-Kur’ân. haz.: Ḥafnî Muhammed Şeref. Nahḍat Mısır yayınları, 1957, 2. kısım.
• İbn Ebî’l-Isbaʽ el-Mısrî. Tahrîru’t-Tahbîr. haz.: Hafnî Muhammed Şeref. ec-Cumhûriyye’l-Arabiyye el-Müttehide, 1963.
• İbnü’l-Esîr, Ziyâuddin. el-Meselü’s-Sâir fî Edebi’l-Kâtib ve’ş-Şâ‛ir. Haz. Muhammed Muhiyiddin Abdülhamid. Mısır, 1939, 2. cilt.
• Kaçar, Halil İbrahim. “Teşrî”. DİA. 40/569-570. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Mahmut, Bedran Abdü’l-Hüseyn (2011). “el-Kafiye ve Müsteveyâtü’n-Nassi’ş-Şiʽrî” Kirkuk University Journal- Humanity Studies 6/2, (2011), 1-21.
• Matlûb, Ahmed. Muʽcemu’l-Muṣtalaḥâtu’l-Belaġiyye ve Taṭavvuruha. Matbuat el-Mecmeʽu’l-ʽİlmî el-ʽİrâḳî, 1986, 2.c.
• Matlûb, Ahmed. Muʽcemu’l-Muṣtalaḥâtu’l-Belaġiyye ve Taṭavvuruha. Matbuat el-Mecmeʽu’l-ʽİlmî el-ʽİrâḳî, 1987, 3.c.
• Mermer, Ahmet. Eski Türk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2005, 1. bs.
• Mütercim Âsım (1305). el-Okyânûsü’l-Basît fî Tercemeti Kâmûsi’l-Muhît. el-Maṭba‛atu’l-‛Us̱ mâniyye, 1305, 2. cilt.
• Nâcî, Muallim. Istılâhât-ı Edebiyye. İstanbul: Şirket-i Mürettebiyye matbaası, 1307.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 2011, 20. bs.
• Saraç, M.A. Yekta. Klasik Edebiyat Bilgisi (Biçim, Ölçü, Kafiye). İstanbul: 3F yayınevi, 2007, 2. bs.
• Shareef, Mohammed Ali. el-Hatîb el-Kazvînî’nin Telhîsu’l-Miftâh Eseri Işığında Klâsik Türk Edebiyatı Belâgat Terimlerinin Tasnîfi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2015.
• Süleyman, Basim Nazım. “el-Kafiye Fî Şiʽri’t-Tabîʽa” Kirkuk University Journal- Humanity Studies 9/1, (2014), 95-129.
• Şafak, Yakup. Sürûrî’nin Bahru’l-Maʽârif’i ve Enîsü’l-Uşşâk ile Mukayesesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 1991.
• Vatvât, Raşîduddîn Muhammed el-ʽUmarî. Ḥadâiḳu’s-Sihri fî Deḳâiḳi’ş-Şiʽr. Haz: Ahmed el-Hûlî. Kahire: el-Merkez el-Kavmî li’t-Tercüme,2009, 2. bs.