YENİ TESBİT EDİLEN “ZÜĞÜRTLÜK DESTANI”NIN KARAC’OĞLAN’IN BİYOGRAFİSİNE KATKILARI

Yıl 2024, Sayı: 20 [BAHAR 2024], 273 - 294, 30.04.2024

Erhan Çapraz

https://doi.org/10.28981/hikmet.1433930

Öz

Karac’oğlan, Töreli Türk Edebiyâtı’nda 16. yüzyılda yaşadığı kabul edilen ve aynı zamanda gelenek de kuran töreli bir halk ozanıdır. Fakat kendisi ve eserleri, daha ziyade sözlü kültür ortamında yer aldığı içün ona ait her türlü bilgi ve belge sadece bu ortamın imkânları dâhilinde aktarılabilmiştir. Dolayısıyla cönkler ve mecmualar, bu ortamın yegane kaynakları olmaları bakımından eşsiz bir ehemmiyeti haizdir. T. C. Kültür Bakanlığı’nın yazmalar sitesindeki katalogda bir araştırmamız esnasında tesadüfen bulduğumuz ve Balıkesir İl Halk Kütüphanesi’ndeki bir cönkte yer alan Karac’oğlan’ın “Züğürtlük Destanı”, yazımız sayesinde ilk defa alanın dikkatlerine sunulmaktadır. Destanda Karac’oğlan’ın züğürtlüğü söz konusudur. Bu yönüyle de destan ona dair çok kıymetli verileri taşır. Bir kerre bu destan sayesinde onun İslâmbol’a gidip orada da ibdâ ve icrâlarda bulunduğu açıkça ortaya çıkmaktadır. Destana göre ömrünün son demlerini fakr u zaruret içerisinde geçirmiştir. Yine destan, döneminin (16. yüzyıl) sosyo-ekonomik durumuna yönelik de bize bazı ipuçları verir. Asıl en kıymetli husus ise onun daha önce ele aldığımız Karac’oğlan ile İsmikan Sultan’la başlayan hikâyesi bu züğürtlük destanıyla da bir nevi son bulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Töreli Türk Edebiyâtı, âşıklık geleneği, destan, züğürtlük destanı, Karac’oğlan.

THE NEWLY DETECTED "EPIC OF POVERTY" CONTRIBUTIONS TO KARAC'OĞLAN'S BIOGRAPHY

Öz

Karac'oğlan is a traditional folk poet who is accepted to have lived in the 16th century in Töreli Turkish Literature and who also established a tradition. However, since he and his works were mostly in the oral culture environment, all kinds of information and documents about him could only be conveyed within the possibilities of this environment. Therefore, cönks and magazines have a unique importance as they are the written sources of this environment. Karac'oğlan's "Epic of Poverty", which we found by chance during a research in the catalog on the manuscripts website of the Ministry of Culture of the Republic of Turkey and which is located in a cönk in the Balıkesir Provincial Public Library, is brought to the attention of the field for the first time thanks to our article. In the epic, Karac'oğlan's poverty is in question. In this respect, the epic carries very valuable data about him. Thanks to the epic, it becomes clear that he went to Istanbul and performed good deeds and practices there. According to the epic, Karac'oğlan spent the last days of his life in poverty and necessity. Again, the epic also gives us some clues about the socio-economic situation of its period (16th century). The most important thing is that his story, which started with Karac'oğlan and İsmikan Sultan, which we discussed before, ends in a way with this saga of poverty.

Anahtar Kelimeler

Töreli Turkish Literature, Minstrelsy Tradition, Epic, Epic of Poverty, Karac

Kaynakça

• Abdioğlu, Hasan – Çakır, Baki. “Osmanlı Devletinde Çeltik Tarımı ve Muhasebe İşlemleri”. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi (2021), 205-224.
• Akdağ, Mustafa. “Yeniçeri Ocak Nizamının Bozuluşu”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. 3/1947, 291-309.
• Aktan, Coşkun Can vd. “Osmanlı Tarihinde Vergi İsyanları-I”. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 2/2002, 1-20.
• Akyıldız, Ali. “Para”. DİA. 34/163-166. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Albayrak, Nurettin. “İstanbul”. DİA. 23/289-293. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Alptekin, Ali Berat. “Karacaoğlan’ın Hayatı Etrafında Teşekkül Eden Halk Hikâyeleri”. III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri. C II (Halk Edebiyatı). 33-44. Ankara: 1986.
• Altı, Aziz. “Bektaşîlerin ve Yeniçerilerin Yaşantısından Bir Kesit: Yeniçeri Kahvehaneleri”. Alevilik Araştırmaları Dergisi. 15/2018, 219-231.
• Aslan, Engin. Mısır’dan Osmanlı Sarayı’na Zahire Sevkiyatı (1650-1700). Denizli: Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Başgöz, İlhan. Biyografik Türk Halk Hikâyeleri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 1949.
• Başgöz, İlhan. Karac’oğlan. İstanbul: Pan Yayıncılık, 2003.
• Benjamin, Walter. Fotoğrafın Kısa Tarihi. İstanbul: Agora Kitaplığı, 2018.
• Cönk. Ankara: Millî Kütüphane, Yazmalar, 10 Ed 110.
• Cönk. Ankara: Millî Kütüphane, Yazmalar, 10 Ed 111.
• Cönk. Ankara: Millî Kütüphane, Yazmalar, 06 Mil Yz Cönk 45.
• Çağatay, Neşet. “Osmanlı İmparatorluğunda Riba-Faiz Konusu Para Vakıfları ve Bankacılık”. Vakıflar Dergisi. 9 (2006), 39-66.
• Çapraz, Erhan. Karacaoğlan. İstanbul: Kapı Yayınları, 2020.
• Çapraz, Erhan. Bedriddin ile Zöhra. İstanbul: Kapı Yayınları, 2021.
• Çapraz, Erhan. “Karac’oğlan Töreli Türk Edebiyatı’nın Neresindedir?”. Söğüt Türk Edebiyatı Dergisi. 16/2022a (Temmuz-Ağustos), 39-46.
• Çapraz, Erhan. “Hakikatın Hikâyesi, Hikâyenin Hakikatı: Bir Hakikat Alanı Olarak Türk Halk Hikâyeleri”, İSLARA Uluslararası İslâm Araştırmaları Kongresi Bildiri Kitabı, ed. Erdem Can Öztürk. 87-99. Ankara: Hacı Bayram Veli Üniversitesi Yayınları, 2022b.
• Çapraz, Erhan. “Masal ve Hakikat: Masalın Hakikatı Üzerine Bir Değerlendirme”. Çelebi Tarih, Kültür ve Düşünce Dergisi. 11/2023 (Ağustos), 47-54.
• Dağlar, Abdülkadir. “Edebî Töre Çatısı Altında: Töreli Türk Edebiyâtı”. İSLARA Uluslararası İslâm Araştırmaları Kongresi Bildiri Kitabı, ed. Erdem Can Öztürk. 100-115. Ankara: Hacı Bayram Veli Üniversitesi Yayınları, 2022.
• Durmuş, Muhammed Emin. “Osmanlı Para Vakıfları ve Nakit İşletme Yöntemleri”. İKAM Araştırma Raporları 16 (2021), 1-15.
• Elçin, Şükrü. “Halk Edebiyatımızda Kaynaklar Meselesi ve XVI. Asır Ozanı Karacaoğlan”. Halk Edebiyatı Araştırmaları 1. 13-30. Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
• Emecen, Feridun. “Çeltik”. DİA. 8/265-266. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
• Görkem, İsmail – Tülüce, Ozan. Çukurovalı Karacaoğlan. İstanbul: Çatı Kitapları.
• İnalcık, Halil. “İstanbul”. DİA. 23/220-239. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• İşbilir, Ömer, “Kuyucu Murad Paşa”. DİA. 26/507-508. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
• Kafadar, Cemal. Kim Var İmiş Biz Burada Yoğ İken. İstanbul: Metis Yayınları, 2009.
• Koz, Sabri. “Yazmalardan Derlenen Karacaoğlan Deyişleri ve Birkaç Öneri”. Karacaoğlan Araştırmaları-I, hz. Hilmi Dulkadir. 409-428. Mersin: Mersin Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2018.
• Köprülüzâde M. Fuad. “Destânlarımız”. İkdam. 31 Mart 1914.
• Köprülü. M. Fuad. Saz Şairleri. Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
• Özel, İsmet. “Üryan Geldim Gene Üryan Giderim.” İstiklâl Marşı Derneği. 08.02.2024. http://www.istiklalmarsidernegi.org.tr/IcerikDetay?Id=1065&IcerikId=736&PageId=1
• Öztelli, Cahit. “Alî Ufkî, Karacaoğlan ve İstanbul”. Türk Folklor Araştırmaları Dergisi. 239/1969 (Haziran), 5308-5309.
• Öztelli, Cahit. “Karaca Oğlan’ın Gezdiği Yerler”. Hisar Aylık Fikir ve Sanat Dergisi. 154/1976 (Ekim), 23-25.
• Öztelli, Cahit. Karaca Oğlan. İstanbul: Özgür Yayın Dağıtım, 1987.
• Radloff, W. Kuzey Türk Boylarının Halk Edebiyatından Örnekler. haz. Tülay Çulha. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2015.
• Rıza Tevfik (2001b). “Destanlarımız”. Rıza Tevfik’in Tekke ve Halk Edebiyatı ile İlgili Makaleleri. haz. Abdullah Uçman. 404-409. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2001.