SEHÎ BEY DÎVÂNI’NDA RENKLER

Yıl 2024, Sayı: 21 [GÜZ 2024], 69 - 99, 31.10.2024

Sait Yılter , Sibel Ökmen

https://doi.org/10.28981/hikmet.1517455

Öz

Divan şiirinde farklı tasavvurlar ve yeni hayaller geliştirme yolundaki önemli unsurlardan birisi renklerdir. Şairlerin zengin hayal gücü yetenekleri ve estetik zevkleri, renklerin anlam dünyasının çeşitlenmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Renklerin zengin çağrışımları ile toplumun değer yargılarını, doğa tasvirini, bireyin iç dünyasındaki değişimleri ifade etmek mümkündür. On altıncı asrın önemli simalarından olan Sehî Bey, Divan şiirinde önemli bir yere sahiptir. Ortaya konulan çalışma ile Sehî Bey Dîvânı’nda renklerin tespit edilip görünümleri hakkında bilgi verilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın giriş kısmında renklerin kaynak kitaplarda genel kullanımları hakkında bilgi verilerek şairin kısaca hayatına değinilmiştir. Şairin Dîvân’ından yer verdiği renkler, başlıklar altında örnek beyitlerle izah edilmeye çalışılmıştır. Şairin Dîvânı’nda yer alan renkler, kullanım çokluk sırasıyla; siyah, kırmızı, birden fazla rengin içerdiği beyitler, gümüş, yeşil, sarı, beyaz, gök rengi şeklinde tasnif edilmiştir. Dîvân’da tespit edilen her bir rengin, kaynaklarda nasıl ele alındığına dair bilgiler verildikten sonra örnek beyitlerin anlamları üzerinde durulmuştur. Ardından renklerin toplam beyit sayılarından hareketle oluşturulan bir tabloya yer verilmiştir. Şairin Dîvân’nda tespit edilen siyah renk, sevgilinin güzellik unsurlarıyla olan ilişkisini, aşığın kara bahtından şikâyetinin izahında, âşığın ettiği âhın dumanının vasfında, rakip tipinin dış görünümünü, gelenek göreneklerin ifadelerinde son olarak söz öbeklerinden olan deyim örneğinin ve şairin duygularının izahında kullanılmıştır. Sarı renk, âşığın solgun bedeni veya yüzünün tasvirinde kullanılmıştır. Gümüş renk ise sevgilinin parlak bedeni ve şairin gözyaşları için kullanılmıştır. Tabiat unsurları ile âşığın (şairin) bitkin ruh hâli, sevgilinin güzellik unsurları ve adetlerin anlatımında kırmızı rengin önemi büyüktür. Tazeliğin belirtisi olan yeşil renk sevgilinin yeni yetişmiş ayva tüylerine teşbih edilmiştir. Böylece renkler vasıtasıyla şairin edebi dünyası ve iç dünyasının anlam yoğunluğuna dair tespitler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sehi Bey, divan şiiri, renkler, çağrışım, estetik zevk

COLOURS IN THE DIVAN OF SEHI BEY

Öz

In divan poetry, colours are one of the most important elements in devising different visions and creating new imaginaries. The rich imaginative abilities and aesthetic tastes of poets play an important role in the diversification of the semantic world of colours. It is possible to express the value judgments of society, the depiction of nature, and the changes in the intrinsic world of an individual using the rich connotations of colours. Sehi Bey, one of the important figures of the sixteenth century occupies a significant place in divan poetry. This study aims to identify the colours in Sehi Bey’s Divan and provide information about their appearance. The introduction of the study contained information about the general use of colours in reference books and briefly touches upon the poet’s life. The colors included in the poet's Dîvân have been tried to be explained with sample couplets under headings. The colors in the Poet's Divan, in order of their frequency of use, are; The couplets containing black, red, more than one color are classified as silver, green, yellow, white and sky color.. After providing information on how each colour is addressed in the references, the meanings of the sample couplets were discussed. Then, the total number of couplets of the colours is presented in a table. In the Dîvân, the color black is mostly used to indicate the lover's relationship with the elements of beauty. The color black again stands out in the expression of the lover's complaint about his bad luck and in the quality of the smoke of his sighs. The physical characteristics of the opponent type are also described in black. The color black is frequently used in poems to describe traditions and customs. Idioms related to the color black helped express the poet's feelings.. Yellow was used to describe the lover’s fading body or face, silver was used to represent the lover’s glowing body and the poet’s tears. Red is of great importance in the expression of the nature elements, the exhausted mood of the lover (poet), the beauty elements of the lover, and customs. Green colour -a symbol of freshness- was depicted as the newly grown hairs of the lover. Thus, the poet’s literary realm and the semantic intensity of his instinctive world were determined through colours.

Anahtar Kelimeler

Sehi Bey, Divan Poetry, Colours, Connotation, Aesthetic Taste

Kaynakça

• Aksoy, Asım Ömer. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü II Deyimler Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurum Yayınları, 1984.
• Ayverdi, İlhan. Kubbealtı Lügati - Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 2011.
• Banarlı, Nihad Sami. Resimli Türk Edebiyatı Tarihi (Cilt 1). İstanbul: MEB Yayınları, 1983.
• Mustafa Cârullahzâde. Beyânî Tezkiresi (Tezkiretü’ş-şu’arâ) (Haz.: Aysun Sungurhan). Ankara: Turizm ve Kültür Bakanlığı Yayınları, 2017.
• Coşkuner, Süreyya. Renkler ve Kişiliğiniz. İzmir: Site Ofset, 1995.
• Çetinkaya, Bayram. Türkiye Türkçesinde Mutluluk ve Üzüntü Göstergeleri. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2006.
• Çağan, Mehmet. Sizin Renkleriniz. İstanbul: Bir Harf Yayınları, 2004.
• Demir, Recep. “Divan Şiirinde Kırmızı Renk”. Türkiyat Mecmuası. 25 (2015), 57-91.
• Derman, M. Uğur. “Mürekkep”. TDV İslam Ansiklopedisi. 32/46-47. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi, 2007.
• Dikmen, Melek-Çetin, Kamile. “Klâsik Türk Şiirinde Kadın Takı ve Aksesuarları”. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi. 61 (2012), 71-98.
• Dinçer, Aslıhan. “Kara Sürmek Deyimi Üzerine”. Edebiyat Üzerine İncelemeler Rıza Filizok'a Armağan. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Eyüboğlu, Z., İsmet. Anadolu İnançları. İstanbul: Derin Yayınları, 2014.
• Genç, Reşat. Türk İnanışları ile Millî Geleneklerinde Renkler ve Sarı Kırmızı Yeşil. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 1997.
• Hançerlioğlu, Orhan. Dünya İnançları Sözlüğü Dinler, Mezhepler, Tarikatlar, Efsaneler. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1993.
• Kaplan, Mahmut. Divan Şiirinde Aşkın Renkleri. İstanbul: Lejand Kitap, 2021.
• Küçük, Salim. “Eski Türk Kültüründe Renk Kavramı” Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi. 54 (2010), 185-210.
• Kandinsky, Wassily. Sanatta Ruhsallık Üzerine. İstanbul: Altıkırkbeş Yayın, 2015.
• Nergiz, Fazılhak & Ençakar, Aziz. Şemsettin Sami-Kamus-ı Türkî. İstanbul: Şifa Yayınevi ve Matbaacılık, 2012.
• Onay, Ahmet Talat. Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı (Haz. Cemal Kurnaz), Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınevi, 2016.
• Örnek, V., Sedat. İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1971.
• Öğüt, Salim. “Hacerülesved” TDV İslam Ansiklopedisi. 14/433-435. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Özön, Mustafa Nejat. Osmanlıca Türkçe Sözlük. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1997.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divan Şiir Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları, 2004.
• Sungurhan, Aysun. Kınalızâde Hasan Çelebi-Tezkiretü’ş-şu’arâ. Ankara: Turizm ve Kültür Bakanlığı Yayınları, 2017.
• Şengül, Emin. “Sireti ve Suretiyle Divan Şiirinde Kalem” Turkuaz Uluslararası Türk Dünyası Bilimsel Araştırmalar Dergisi. 2, (2021), 1/1-43.
• Şentürk, Ahmet Atilla. “Klasik Osmanlı Edebiyatında Tipler-I” Osmanlı Araştırmaları. 15, (1995), 2/ 333-413.
• Şentürk, Ahmet Atilla. Osmanlı Şiiri Kılavuzu (5.cilt), İstanbul: DBY Yayınları, 2021.
• Tahir, Bursalı Mehmet. Osmanlı Müellifleri (Cilt 2). İstanbul: Yaylacık Matbaası, 1972.
• Tansuğ, Sezer. Resim Sanatının Tarihi, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1995.
• Taşğın, Ahmed. “Yezidiler, Becirmaniler, Karaçiler” Makalelerle Mardin IV (Önemli Simalar, Dini Topluluklar) (Haz.: İbrahim Özcoşar). (2007), 177-195.
• Tulum, Mertol. 17. Yüzyıl Türkçesi Söz Varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
• Uçan Eke, Nagehan. “Nâ’ilî’nin Gazellerinde ‘Siyah’ Metaforunun İzinde” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 45, (2019), 193- 217.
• Uludağ, Erdoğan. “Fuzûlî’nin Gazellerinde Bir Güzellik Unsuru Olarak Yanak” Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. ÖS-III, (2016), 15-68.
• Yavuzarslan, Paşa. Şemsettin Sami-Kamus-ı Türkî. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2023.
• Yekbaş, Hakan. Sehî Bey-Sehî Bey Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2020.
• Yıldırım, Elvin. Türk Kültüründe Renkler ve İfade Ettikleri Anlamlar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi SBE Tarih Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Yıldırım, Oğuz. “Sehî Bey Dîvânı’nda Bir Güzellik Unsuru Olarak Saç” Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 5, (2022), 1/133-144.