THE IMAGE THAT SMILES AT TIME: THE OPHELIA COMPLEX AND AHMET HAMDİ TANPINAR’S POEM “AYNA”

Yıl 2024, Sayı: 21 [GÜZ 2024], 205 - 216, 31.10.2024

Gökhan Tunç

https://doi.org/10.28981/hikmet.1530343

Öz

The character of Ophelia in William Shakespeare’s classic play Hamlet has remained in the background, unlike the central character Hamlet. However, according to many researchers, Ophelia is one of Shakespeare’s most tragic female characters. Having lost her mother at an early age, character in question has become the object of others. On the other hand, Gaston Bachelard interprets her as a symbol of feminine suicide and also introduces the concept of “Ophelia complex” along with the equations of water, beautiful woman, and death. Similar to Bachelard, Ahmet Hamdi Tanpınar also attributes a very special position to the Ophelia complex. Tanpınar often sees in water what he describes as Ophelia’s “unfinished ballad” and the “tangled dream of her hair.” It is noteworthy that Tanpınar refering to the Ophelia complex not only in his novels, stories, and essays but also when evaluating the poems of Yahya Kemal Beyatlı and Ahmet Haşim. Moreover, Tanpınar is an artist who was able to transform what he read as an academic/critic and what he detected in other poets into a poetic consciousness and poetic product. This expressed features can also be seen in Tanpınar’s poem called “Ayna”. Within this context, in this article, while interpreting the function of the Ophelia complex within the poem, it is asserted that the poet embedded the image of Ophelia at the core of his poem. In this regard, a reading on two levels is proposed. Firstly, in contrast to Ophelia’s uncompleted story that ended at a young age with an unfulfilled love, in other words a dream of completeness, has been mentioned. The elements that facilitate the emergence of this illusion of completeness are water and fire. It has been suggested that the fantastical merging of feminine water and masculine fire on the second plane implies the poetic subject’s reunion with the mother. Tanpınar confronts the loss of his mother through the image of Ophelia and tries to overcome his sense of incompleteness.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Hamdi Tanpınar, the Ophelia Complex, Modern Turkish Poetry, “Ayna”

ZAMANA GÜLEN İMGE: OPHELİA KOMPLEKSİ VE AHMET HAMDİ TANPINAR’IN “AYNA” ŞİİRİ

Öz

William Shakespeare’in klasikleşmiş bir niteliğe sahip Hamlet adlı oyununda yer alan Ophelia karakteri, merkezî kişi olan Hamlet’in aksine arka planda kalmıştır. Ancak birçok araştırmacıya göre Ophelia, Shakespeare’in en trajik kadın karakterlerinden biridir. Annesini erken bir yaşta kaybeden söz konusu figür, başkalarının nesnesi hâline gelmiştir. Öte yandan Gaston Bachelard onu, dişil intiharın bir simgesi olarak yorumlar ve su, güzel kadın ve ölüm denklemleriyle birlikte Ophelia kompleksini ileri sürer. Bachelard gibi Ahmet Hamdi Tanpınar da Ophelia kompleksine çok özel bir konum atfeder. Tanpınar, suda çoğunlukla Ophelia’nın “yarım kalmış türküsünü”, “saçlarının dağınık rüyasını” görür. Ophelia kompleksine romanlarında, hikâyelerinde ve denemelerinde yer veren Tanpınar’ın Yahya Kemal Beyatlı ve Ahmet Haşim’in şiirlerini değerlendirirken de bu komplekse başvurması dikkat çekicidir. Bununla birlikte Tanpınar; akademisyen/eleştirmen vasfıyla okuduklarını, diğer şairlerde tespit ettiklerini, peoetik bir bilince ve şiirsel ürüne dönüştürebilmeyi başarabilmiş bir sanatçıdır. İfade edilen özellik Tanpınar’ın “Ayna” adlı şiirinde de görülebilmektedir. Bahsedilen çerçevede bu makalede şairin, “Ayna” şiirinin temeline Ophelia imgesini yerleştirdiği iddia edilmiş ve şiirde Ophelia kompleksinin sahip olduğu işlev yorumlanmıştır. Bu konuda iki düzlemde bir okuma önerilmiştir. Birinci olarak Ophelia’nın sevdiği kişiyle birleşemeyen, genç yaşta yarım kalan öyküsünün aksine bir tamlıktan, bir başka ifadeyle tamlık hayalinden bahsedilmiştir. Bu tamlık hayalinin ortaya çıkmasını sağlayan unsurlar ise su ile ateştir. İkinci düzlemde dişil su ile eril ateşin birleşmesinin fantazmatik bir şekilde şiirsel öznenin anne ile kavuşmasını imlediği öne sürülmüştür. Tanpınar, Ophelia imgesi ile birlikte kaybıyla yüzleşir, yarım kalmışlık duygusunu aşmaya çalışır.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Hamdi Tanpınar, Ophelia kompleksi, modern Türk şiiri, “Ayna”

Kaynakça

• Bachelard, Gaston. Su ve Düşler: Maddenin İmgelemi Üzerine Deneme. çev. Olcay Kunal. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016.
• Baş, Elif. “Ophelia: Deliliğin Dili, Dilin Deliliği”. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 8/16 (2018), 90-107.
• Bataille, Georges. Erotizm. çev. Mehmet Mukadder Yakupoğlu. Ankara: Onur Yayıncılık, 1993.
• Bataille, Georges. Edebiyat ve Kötülük. çev. Ayşegül Sönmezay. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2004.
• Browning, Daphne A. “The Weeping Brook: The Ophelia Complex in Lorca’s Poetry”. Romance Notes, 53/1 (2013), 73-82.
• Evans, Dylan. Lacancı Psikanalize Giriş Sözlüğü. çev. Umut Yener Kara-Turgay Sivrikaya. İstanbul: Islık Yayınları, 2019.
• Fink, Bruce. Lacancı Özne: Dil ve Jouissance Arasında. çev. Kemal Güleç. İstanbul: Encore Yayınları, 2020.
• Gürbilek, Nurdan. Kör Ayna, Kayıp Şark: Edebiyat ve Endişe. İstanbul: Metis Yayınları, 2007.
• Gürbilek, Nurdan. Benden Önce Bir Başkası. İstanbul: Metis Yayınları, 2012.
• Güven, Güler. Tanpınar’dan Yeni Ders Notları. haz. Hayri Ataş. İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, 2008.
• Lester, David. The “I” of the Storm: Understanding the Suicidal Mind. Berlin: De Gruyter Open, 2014.
• Shakespeare, William. Hamlet. çev. Bülent Bozkurt. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2007.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. Şiirler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2000.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. Yahya Kemal. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2001.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. Bütün Şiirleri. haz. İnci Enginün. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2011.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. Yaşadığım Gibi. haz. Birol Emil. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2020.
• Tunç, Gökhan. Şiir ve Bellek: Modern Türk Şiirinde Bellek Metaforları. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2024.