İştipli Abdülkerîm Efendi’nin Hayatı ve Şiirleri (H.1015/M.1606/7)

Yıl 2025, Sayı: 23 [GÜZ 2025], 360 - 375, 25.10.2025

Dilek Ünlü

Öz

Kültür mirasımızın temsilcisi olan edebî eserler, geçmiş ve gelecek arasında mühim bir köprü vazifesi görür. Eski Türk edebiyatı sahasında bugün hâlâ bilinmeyi bekleyen pek çok şair ve edebî eser mevcuttur. Edebî eserlerin bugüne gelebilmesini sağlayan müelliflerin hayatı, edebî yönü, hayat görüşü hakkındaki bilgilerin ortaya çıkması, müellifin eserini de sıhhatle anlamak ve yorumlamak için önem arz eder. Bu düşünceler mihverinde çalışmamıza 16. yy sonları ve 17. yy başlarında yaşamış olan mutasavvıf dîvân şairi İştipli Abdülkerîm Efendi’nin hayatı, edebî kişiliği ve eserleri konu edilmiştir.
İştibî mahlası ile bilinen Abdülkerîm Efendi, Vâiz Efendi, Büyük Şeyh, Emir Vâiz ünvanlarıyla da tanınmaktadır. Vaizlik, müderrislik ve şeyhlik yapmış olan İştibî, Halvetiyye tarikatına mensuptur. Eserlerinde dinî tasavvufî içerik hâkimdir. İştibî’nin hayatı ve eserleri hakkındaki bilgilere, biyografik kaynaklardan ve mecmûalardan ulaşmaktayız. İştibî’nin şiirlerinin yer aldığı müstakil bir eseri bulunmamaktadır. Bu çalışmada, İştibî’nin hayatı hakkındaki bilgilere, eserlerine ve tespit ettiğimiz altı şiirine ve kahve tüketiminin caiz olup olmadığı üzerine fetva vermesi için Bostanzâde Muhammed Efendi’ye sorduğu on iki beyitlik bir manzumesine yer verilmiştir. İlahi türünde olan bu altı şiir ve bir manzumesi aruz vezni ile yazılmış dinî tasavvufî konulu metinlerdir. Şairin şiirleri bilhassa tekke ve tasavvuf mûsikîsi içinde bestekarlarca güfte olarak da tercih edilmiş şiirlerdir.

Anahtar Kelimeler

İştibî Abdülkerîm Efendi , Biyografi , Üslûbu , Şiirleri , Tasavvuf Anlayışı , Musikî

The Life and Poems of Abdulkerim Efendi From Iştip (A.H.1015/A.D.1606/7)

Öz

Literary works, representative of our cultural heritage, serve as a vital bridge between the past and the future. There are still many poets and literary works in the field of ancient Turkish literature that remain unexplored. Uncovering information about the lives, literary aspects, and life perspectives of the authors who have enabled literary works to survive is crucial for accurately understanding and interpreting their work. In light of these considerations, our study focuses on the life, literary personality, and works of Abdülkerîm Efendi of Shtip, a Sufi divan poet who lived in the late 16th and early 17th centuries.
Known by the pen name İştibî, Abdülkerîm Efendi is also known by the titles of Vâiz Efendi, Büyük Şeyh, and Emir Vâiz. İştibî, who served as a preacher, a professor, and a sheikh, was a member of the Halvetiyye order. His works are dominated by religious Sufism. We obtain information about İştibî's life and works from biographical sources and magazines. İştibî does not have any independent works containing his poetry. This study presents information about İştibî’s life, his works, six poems we have identified, and a twelve-couplet poem in which he asks Bostanzâde Muhammed Efendi for a fatwa on the permissibility of coffee consumption. These six poems and one poem, which are hymns, are religious Sufism-themed texts written in aruz meter. The poet’s poems are poems that have been preferred as lyrics by composers, especially in dervish lodge and Sufi music.

Anahtar Kelimeler

İştibî Abdülkerîm Efendi , Biography , Style , Poems , Understanding of Sufism , Music

Kaynakça

• Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. Sad. A. Fikri Yavuz- İsmail Özen. C. I. 40. Ankara: Bizim Büro Basımevi, 2009.
• Donuk, Suat. Nev’îzâde Atâyî Hadâ’iku’l-Hakâ’ik fî Tekmileti’ş-Şakâ’ik. C. 2. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Ekinci, Ramazan. Vefeyât-ı Ayvansarâyî. E-Kitap: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2017. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55730,vefeyat-i-ayvansarayipdf.pdf?0
• Eliaçık, Muhittin.“Bostanzade Muhammed Efendi’nin Manzum Kahve Fetvası -Tenkitli Metin-”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. 9/4 (2020), 1442-1453.
• Gültekin, Bircan. Divan Şiirinde Aruz Tasarrufları. Siirt: Siirt Üniversitesi: Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Gündüz, Harun. Mehmet Nail Tuman ve Tuhfe-i Naili’si (İnceleme-metin-indeks sayfa 1-100) , Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Karagözlü, Volkan. “İştibi-Abdülkerim Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS), 2014. Erişim: 15 Ocak 2025. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/istibi-abdulkerim-efendi
• Mecmû’a-i İlahîyyât. Ankara: Mili Kütüphane, Yazmalar, 06 Mil Yz 8188, 1-208a. https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/manuscripts/catalog/details/324985?SearchType=2
• Mecmû’a-i İlâhiyyât. Ankara: Milli Kütüphane, Yazmalar, 06 Mil Yz A 2133, 1-107b. https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/manuscripts/catalog/details/334677?SearchType=2
• Nureski, Dzuneis. “Şuara Tezkirelerine Göre Osmanlı Döneminde Makedonya’dan Yetişmiş Mutasavvıf Divan Şairleri”, içinde: Osmanlı İlim, Düşünce ve Sanat Dünyasında Balkanlar, Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı, İSAV, 581-606. İstanbul, 2014.
• Rusıd, Bilal. “İstip’te Dini Hayat: Osmanlı Dönemi”. Uluslararası Temel İslâm Bilimleri Sempozyumu, Bildiriler Kitabı. 555-568, İstanbul: 2018.
• Saraç, M. A. Yekta. Klâsik Edebiyat Bilgisi Biçim-Ölçü-Kafiye. İstanbul: Gökkubbe Yayınları, 2010.
• Ünlü, Dilek. Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu’nda 06 Mil Yz 8188 Arşiv Numarası ile Kayıtlı Mecmû’a-yı İlâhiyyât (İnceleme-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım). Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2024.
• Yıldırım, Sinem. Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu’nda 06 MİL. YZ. A 2133 Arşiv Numarası ile Kayıtlı Mecmû’a-yı İlâhiyyât (İnceleme-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım). Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Yılmaz, Necdet. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (Sufiler, Devlet ve Ulema). İstanbul: OSAV Yayınları, 2007.
• Zararsız, Abdullah. “İştip’te Abdülkerim Efendi Vakfı”. Vakıflar Dergisi 60, (2023), 53-72. https://doi.org/10.16971/vakiflar.1317294