Ali Emîrî Dîvân’ında Cebrâil Tasvirleri

Yıl 2025, Sayı: 23 [GÜZ 2025], 228 - 252, 25.10.2025

Ahmet Kara

Öz

Edebi, mitolojik ve mistik kaynaklarda zikredilen Cebrâil, Allah ile insan arasında elçilik görevini yerine getirerek iletişim kurmaya yarayan bir varlık şeklinde aktarılmaktadır. Hem İslam öncesi hem de İslam sonrası metinlerde insanın fiziki âlemden çıkıp metafizik diyarlara ulaşmasında bir ilham kaynağı ve rehber olarak kabul edilen Cebrâil bunun yanında insanın hakiki özü veya gerçek arketipi olarak da tecelli etmektedir. İslam sonrası ortaya konan dinî ve düşünsel literatürde Cebrâil tanımlaması genellikle tasavvufi ve edebi metinlerde yer alır. Yine de bu sembolik anlatının köklerinin Kuran’dan geldiği görülmektedir. Birçok şair şiirlerinde Cebrâil tasvirini farklı tanımlamalarla işlemişlerdir. Bu şairlerden birisi de Ali Emîrî’dir. Ali Emîrî şairliğine ek olarak iyi bir edebiyat tarihçisi, kütüphaneci ve gazeteci özellikleriyle de bilinmektedir. İlk eğitim evrelerinden başlayarak şiirle hemhal olan Ali Emîrî divanı olan bir şairdir. Aldığı eğitimler sayesinde Arapça ve Farsça’ya hakim olan şair Klasik Türk edebiyatına bağlı olarak tasavvufî düşünce içerisinde şiirlerini ortaya koymuştur. Dinî ve tasavvufî terimler şiirlerinde yaygın bir şekilde kullanılmıştır. Sahip olduğu bilgi birikimi şiirlerinde açıkça görülen şair Cebrâil adlı meleği farklı tasvirlerle şiirlerinde işlemiştir. Bu çalışmada öncelikle melek tanımı ile dört büyük melek hakkında bilgi verilerek daha sonra özellikle Cebrâil ile ilgili bilgiler ve Ali Emîrî divanında bu meleğin ele alınış şekillerine göre şiirler incelenerek açıklamalar yapılmaya gayret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ali Emîri , Cebrâil , Melek , Rûhul-Emin , Rûhul-Kudüs

Descriptions of Gabrael in Ali Emiri's Divan

Öz

Mentioned in literary, mythological and mystical sources, Gabriel is conveyed as a being who acts as a messenger between God and man and helps establish communication. Considered a source of inspiration and guide for man to leave the physical world and reach metaphysical realms in both pre-Islamic and post-Islamic texts, Gabriel also manifests himself as the true essence or real archetype of man. In the religious and intellectual literature that emerged after Islam, the description of Gabriel is generally found in mystical and literary texts. Nevertheless, it is seen that the roots of this symbolic narrative come from the Quran. Many poets have used the description of Gabriel in their poems with different definitions. One of these poets is Ali Emiri. In addition to his poetry, Ali Emiri Efendi is also known for his qualities as a good literary historian, librarian and journalist. Ali Emiri Efendi, who has been involved with poetry since his early educational stages, is a poet with a divan. Thanks to the education he received, the poet, who was fluent in Arabic and Persian, produced his poems within the mystical thought based on Classical Turkish literature. Religious and mystical terms were widely used in his poems. The poet, whose knowledge is clearly seen in his poems, has used the angel named Gabriel in his poems with different descriptions. In this study, first of all, information is given about the definition of angel and the four great angels, then, especially information about Gabriel and the ways in which this angel is addressed in Ali Emiri's divan are examined and explanations are made.

Anahtar Kelimeler

Ali Emiri , Gabriel , Angel , Spirit of the Trustworthy , Spirit of the Jerusalem

Kaynakça

• And, Metin. “Minyatürlerde Osmanlı-İslam Mitologyası”. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2015.
• Arslan, Fazlı. “Kerbela Türküleri, Çeşitli Yönleriyle Kerbela”. Sivas: Asitan Yayıncılık, III. Cilt, s. 319, 2010.
• Çelik, Kemal. “Ali Emîrî-Hayatı-Şahsiyeti, Eserleri”. (Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, 1988.
• Eliade, Mircea. “Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi”. Çev. Ali Berktay, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, c. 1, s. 96-100, 2009.
• Erbaş, Ali. “Melek”. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 29, s. 37-39, 2004.
• Gölcük, Şerafettin, Toprak, Süleyman. “Kelam”. Konya: Tekin Yay., s. 352-354, 2001.
• İslamoğlu, Abdülmecit. “Ali Emîrî’nin Osmanlı Tarih ve Edebiyat Mecmûa’sında Yer Alan İki Na‘tı” Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, c. 12, s. 13, ss. 88, 2012.
• Karataş, Şuayip. “Kur’ân’ın Konusu Olarak Melekler”. (Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, 2018.
• Kazvini, Ebu Yahya Zekeriyyâ b. Muhammed b. Mahmud (v. 682/ 1283), Acâibu’l-mahlukât, Kâhire, t.y., c. II, s. 238.
• Kılavuz, Ahmet Saim. “Azrail”. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 4, s. 350-351, 1991.
• Meçin, Mehmet Mekin. “İnsan-Tanrı Diyalogunun Kadim Bir Örneği: Minu-yi Hıred”. Kavramlar ve Kuramlar: Düşünce Bilimleri. Mardin: Mardin Artuklu Üniv. yay., s. 75-76, 2020.
• Meçin, Mehmet Mekin, “Din ve Yorum Bağlamında Tenzil ve Te’vil”. İslam ve Yorum III. ss. 542-546.
• Meçin, Mehmet Mekin. “Dinler ve Düşünceler Tarihinde Kızıl Akıl İzleği”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/2 236-250, 2023.
• Meçin, Mehmet Mekin, “Dinlerde İç Yolculuklar: Riyazetin Kökenine Dair”, Tarih Okulu Dergisi (TOD), Yıl 7, Sayı XVII, ss. 221-251.
• Meçin, M. M. “İnsanî gurbetin arkaik bir örneği: İnci İlahisi.” RumeliDE Dil Ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi(30), 854-874. 2022.
• Meçin, Mehmet Mekin. “İnsan-Tanrı Diyalogunun Kadim Bir Örneği: Minu-yi Hıred”. Kavramlar ve Kuramlar: Düşünce Bilimleri. Mardin: Mardin Artuklu Üniv. yay., s. 75-76, 2020.
• Nicolson, R. “Mesnevi-i Manevi”. Tahran: İntişarat-ı Koknûs, (5. Baskı), c. 1 s. 71-73, 1380.
• Özbek, Durmuş. “Melek ve Cin Risalesi”, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, s. 8, ss. 93-94, 1998.
• Özervarlı, M. Sait. “Melek”. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 29, s. 40, 2004.
• Serdar, Murat. “Semavi Dinlerde Dört Büyük Melek”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13:2, ss. 228, 2008.
• Sühreverdî, Fî Hakîkati’l Aşk. Mecmua-yi Musannefât içinde (2. bs., C. 3). Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi. s. 275, 1375.
• Sühreverdî, Âvâz-i Per-i Cibrîl. Mecmua-yi Musannefât-i Şeyh-i İşrâk içinde (2. bs., C. 3). Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi, ss. 209-225, 1375.
• Sühreverdî. Kıssatü’l Ğurbeti’l Ğarbiyye, Mecmua-yi Musannefât içinde (2. bs., C. 2). Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi., ss. 276-277, 1375c.
• Sühreverdî. Akl-ı Surh. Mecmua-yi Musannefât içinde (2. bs., C. 3). Tahran:, İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi, 1375.
• Sühreverdî, Akl-ı Surh, (Mecmua-yi Musannefât), Mecmua-yi Musannefât içinde (2. bs., C. 3). Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi, c. 3, s. 226, 1375.
• Sühreverdî, Âvâz-i Per-i Cibrîl, (Mecmua-yi Musannefât), thk. Henry Corbin, Seyyid Hüseyyin Nasr ve Necefkuli Habibi, 2. Baskı, İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi, Tahran, ss. 209-212, 1375.
• Sühreverdî, Kıssatü’l-Ğurbeti’l-, (Mecmua-yi Musannefât), Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi, c. 2, , ss. 280, 283, 1375.
• Sühreverdî, Lugat-ı Mûrân, (Mecmua-yi Musannefât), Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi, c. 3, 294-311, 1375.
• Şimşek, Esma. ‘‘Azrail İnancının Türk Halk Kültürüne Yansımaları’’, Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, Cilt 7 Sayı 18, s.11-26, 2019.
• Tayşi, M. Serhan “Ali Emîrî Efendi”. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (D.İ.A.), cilt: II, s. 390-391, 1989.
• Tevfikoğlu, Muhtar, “Ali Emîrî Efendi”. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989.
• Topaloğlu, Bekir. “Tâhâ Suresi”. TDVİA, c. 39, s. 379-380, 2010.
• Uzun, Mustafa İsmet. “RûhulKudüs” İstanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 35, s. 217-218, 2008.
• Yavuz, Yusuf Şevki, Ünal, Zeki. “Cebrail”. İstanbul: TDVİA, c. 7, s. 202-204, 1993.
• Yazar, Sadık, Arslan, M. Uğurlu. “Ali Emîrî Dîvânı”. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, s. 83-130, 2020.
• Widengren, “Mani ve Tâlimât-i U”. (N. S. İsfahani, Çev.). Tahran: İntişârât-i Perçem, ss. 22-23, 1390.