Şehzâde Mustafa İçin Yazılmış Bir Mersiye Olarak Kayıtlara Geçen Manzumeyle İlgili Kimi Tespitler

Yıl 2025, Sayı: 23 [GÜZ 2025], 100 - 112, 25.10.2025

Kadri Hüsnü Yılmaz

https://doi.org/10.28981/hikmet.1736418

Öz

Edebî tür olarak başta padişah, şehzade ve devlet büyükleri olmaz üzere kişinin ölümünün ardından duyulan üzüntünün dile getirildiği manzumelere mersiye denilmektedir. Bu manzumelerde genellikle ölen kişinin olumlu vasıflarının anılması, dünyanın geçici olduğu, bu sebeple kadere rıza gösterilmesi gerektiği, feleğe sitem ve dua gibi bölümler bulunmaktadır. Türk edebiyatında, ardından en fazla mersiye yazılan kişi Şehzâde Mustafa’dır. Bu durumun sebebi, herkesçe sevilen ve Kanunî Sultan Süleyman’dan sonra tahtın varisi olarak görülen Şehzâde’nin Hürrem Sultan ve Rüstem Paşa’nın entrikaları sonucu idam edilerek ordu ve halk nezdinde büyük bir üzüntüye yol açmış olmasıdır. Mersiye türü üzerine yapılmış çalışmalarda, Şehzâde Mustafa’nın katlinin ardından yazılmış bir mersiye olarak kayıtlara geçen muaşşer şekliyle yazılmış bir manzumenin, kimi mecmualarda bizzat onun kaleminden çıkmış gibi kaydedildiğine rastlanmıştır. Buradan hareketle, ilk olarak manzumenin bulunduğu mecmualarda nasıl kaydedildiği irdelenmiştir. Ardından manzumenin bir mersiye olarak değerlendirildiği mersiye literatürü tartışılmıştır. Daha sonra, kendisine yer verilen biyografik kaynaklara göre Şehzâde Mustafa’nın şairlik yönüne dair bilgiler verilmiştir. Son olarak, her biri on mısralık altı bentten oluşan söz konusu manzume içerik yönünden irdelenerek bir mersiyede olması gereken bölümler açısından incelenip Şehzâde’nin biyografik kaynaklarda bulunan diğer şiirleriyle karşılaştırılmıştır. Bu çalışmada, Şehzâde Mustafa için yazılmış mersiye olarak kaydedilen manzumelerden birinin kimi bulgular neticesinde bizzat Şehzâde Mustafa’nın kaleminden çıkmış bir muaşşer olabileceği tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Şehzâde Mustafa , Klasik TÜrk Edebiyatı , Edebî Tür , Mersiye

Some Observations Regarding The Poem Recorded as an Elegy Written For Prince Mustafa

Öz

As a literary genre, verses expressing the sorrow felt after the death of a person, especially sultans, princes and state elders, are called elegy. These verses usually include sections such as the remembrance of the positive qualities of the deceased person, the transience of the world, the need to accept fate, reproach to the catastrophe and prayer. In Turkish literature, Prince Mustafa is the person after whom the most elegies are written. The reason for this is that Prince Mustafa, who was loved by everyone and seen as the heir to the throne after Suleiman the Magnificent, was executed as a result of the intrigues of Hürrem Sultan and Rüstem Pasha, causing great sorrow among the army and the people. In studies on the genre of elegy, it has been found that a verse written in the form of decade verse, which is recorded as an elegy written after the murder of Prince Mustafa, is recorded in some collections as if it was written by his pen. From this point of view, firstly, how the verse is recorded in the collections in which it is found is analyzed. Then, the literature on mersiye in which the verse is evaluated as a mersiye is discussed. Then, according to the biographical sources, information about Prince Mustafa's poetry is given. Finally, the poem in question, which consists of six benches of ten lines each, is analyzed in terms of its content, analyzed in terms of the parts that should be included in an elegy, and compared with other poems of Prince found in biographical sources. In this study, it will be discussed that one of the verses recorded as an elegy written for Prince Mustafa may have been a decade verse form written by Prince Mustafa himself as a result of some findings.

Anahtar Kelimeler

Elegy , Literary Genre , Classical Turkish Literature , Prince Mustafa

Kaynakça

• Açıkgöz, Namık. “Devrin Şairlerine Göre Şehzade Mustafa’nın Şahsiyeti”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/39 (2015), 7-13.
• Çavuşoğlu, Mehmed. “Şehzâde Mustafa Mersiyeleri”. İÜEF Tarih Enstitüsü Dergisi 12 (1982), 641-686.
• Eflatun, Muvaffak. “Hasbî’nin Şehzade Mustafa Mersiyesi”. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Eğitim Bilimleri ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 5/15 (2016), 159-178.
• Çakır, Maruf. “Sirâcî’nin Şehzade Mustafa Mersiyeleri”. Kocatepe İslami İlimler Dergisi 4/1 (2021), 9-22.
• Donuk, Suat. Türk Edebiyatında Vefeyâtname ve İsmail Beliğ’in Güldeste-i Riyâz-ı İrfân’ı. İstanbul: Gece Kitaplığı, 2016.
• Güldaş, Ayhan. “Bilinmeyen Şehzade Mustafa Mersiyeleri”. Kubbealtı Akademi Mecmuası 18/3 (1989), 37-49.
• Hasar, Recep. Türk Edebiyatında Padişah ve Şehzade Mersiyeleri. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Işkın, Yeşim. Millet Kütüphanesi Ali Emîrî Manzum 554 Numaralı Şiir Mecmuası (Sayfa 78-156) İnceleme-Metin-MESTAP’a Göre Tasnif. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• İpekten, Haluk. Divan Edebiyatında Edebi Muhitler. İstanbul: MEB Yayınları, 1996.
• İsen, Mustafa. “Şehzade Mustafa İçin Yazılmış Üç Yeni Mersiye”. Türk Kültürü Araştırmaları XXII/1-2 (1984), 104-109.
• İsen, Mustafa. Acıyı Bal Eylemek. Ankara: Akçağ Yayınları, 1994.
• İsen, Mustafa. Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: AKM Yayını, 1994.
• İsen, Mustafa. “Mersiye.”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17 Mart 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/mersiye
• Kayabaşı, Bekir. Kâf-zâde Fâ’izî’nin Zübdetü’l-Eş’ârı. Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyla Bilimler Esnstitüsü, Doktora Tezi, 1997.
• Kutlar Oğuz, vd., Mehmed Tevfik Kâfile-i Şu’arâ. İstanbul: Doğu Kütüphanesi, 2012.
• Mecmua. İstanbul: Ali Emiri Millet Kütüphanesi, Yazmalar, AEMnz 771, 89b.
• Mecmua. İstanbul: Ali Emiri Millet Kütüphanesi, Yazmalar, AEMnz 554, 88b.
• Mecmua. Ankara: Milli Kütüphane, Yazmalar, 06 Hk 319/1, 79b.
• Solmaz, Süleyman. Bağdatlı Ahdî, Gülşen-i Şu’arâ. E-kitap: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56733,ahdi-gulsen-i-suarapdf.pdf?0
• Stebler Çavuş, M. Zeliha. “Türk Edebiyatında Mersiyeler”. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 38 (2008), 131-138.
• Sungurhan, Aysun. Beyânî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. E-kitap: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55835,beyani-tezkiresipdf.pdf?0
• Sungurhan, Aysun. Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. E-kitap: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınlrı, 2017.https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55834,kinalizade-hasan-celebipdf.pdf?0
• Şentürk, Ahmet Atillâ. Şehzâde Mustafa Mersiyesi Yahut Kanunî Hicviyesi. İstanbul: Enderun Yayınevi, 1998.
• Toprak, Mehmet Faruk. “Mersiye.”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17 Mart 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/mersiye
• Turan, Şerafettin. “Mustafa Çelebi.”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17 Mart 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/mustafa-celebi
• Zavotçu, Gencay. “Bir Ölümün Yankıları ve Yahyâ Bey Mersiyesi”. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 33 (2007), 69-80.