The Only Known Vers Translation of Aziz Mahmud Hüdayi’s Tecelliyat in Arabic: Nazm-ı Tecelliyat-ı Hazret-i Hüdayi

Yıl 2025, Sayı: 23 [GÜZ 2025], 278 - 313, 25.10.2025

Yağız Yalçınkaya , Muhammet H. Cankurt

Öz

Aziz Mahmud Hüdayi was a prominent figure in his time, able to influence both the upper classes and the public with his scholarly personality. His influence continued for years after his death. One of Hüdayi's nearly thirty scholarly and mystical works is his Tecelliyat, written in Arabic. This work, which records his spiritual experiences with specific days and dates, was particularly popular among the followers of the Celveti order, which Hüdayi founded. Seyyid Hasan Rızayi, a devout follower of this path and son of Hüdayi's Aksaray caliph, Hacı Abdurrahman Efendi, stands out as the only person to have translated the Arabic Tecelliyat in verse, which has been extensively commented on and translated. Rızayi, who lived in the 17th century, was a prolific scholar and author of over twenty works, both written and translated. In his work, which he completed in 1055 AH and copied in 1060, he translated 61 of Hüdayi's tecelli into verse. The only known copy of the work is registered in the İbrahim Hakkı Konyalı Library, number 62. In our study, the work was published with transcription and analyzed.

Anahtar Kelimeler

Aziz Mahmud Hüdayi , Hasan Rızayi , Tecelliyat , Verse Translation

Azîz Mahmûd Hüdâyî’nin Arapça Tecelliyât’ının Bilinen Tek Manzum Tercümesi: Nazm-ı Tecelliyât-ı Hazret-i Hüdâyî

Öz

Aziz Mahmud Hüdâyî yaşadığı dönemin önde gelen simalarından olmuş, bilgin kişiliği ile hem yüksek zümreye hem de halka tesir edebilmiştir. Etkisi kendisinden sonra da yıllar boyunca devam etmiştir. Hüdâyî’nin sayısı otuza yakın ilmî ve tasavvufi eserlerinden birisi Arapça kaleme aldığı Tecelliyât’ıdır. Yaşadığı ruhi ve manevi tecrübeleri gün ve tarih vererek kaydettiği bu eser bilhassa Hüdâyî’nin tesis ettiği Celvetî tarikatinin müntesipleri arasında oldukça rağbet görmüştür. Bu yolun samimi takipçilerinden Hüdâyî’nin Aksaray halifesi Hacı Abdurrahman Efendi’nin oğlu Seyyid Hasan Rızâyî, üzerine birçok şerh ve tercüme yapılmış Arapça Tecelliyât’ı manzum olarak tercüme eden tek isim olarak dikkat çekmektedir. 17. yüzyılda yaşayan Rızâyî, ilmiye mensubu, yirminin üzerinde telif ve tercüme eseri olan velud bir isimdir. Hicri 1055 yılında tamamlayıp 1060 senesinde istinsah ettiği eserinde Hüdâyî’ye ait 61 tecellîyi manzum olarak tercüme etmiştir. Eserin bilenen tek nüshası İbrahim Hakkı Konyalı Kütüphanesi 62 numarada kayıtlıdır. Çalışmamızda eserin çeviri yazı ile neşri yapılmış ve incelemesi gerçekleştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Aziz Mahmud Hüdâyî , Hasan Rızâyî , Tecelliyât , Manzum Tercüme

Kaynakça

• Altuntaş, Halil - Şahin, Muzaffer. Kur’an-ı Kerim Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Cankurt, Muhammet H.. Tezkiretü’s-Sâlikîn ve Risâletü’n-Nâdimîn (Azîz Mahmûd Hüdâyî Menâkıbnâmesi) Metin-İnceleme-Sözlük-Dizin. Ankara: Aksaray Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Kültür Yayınları, 2021.
• Ceyhan, Semih. “Tecellî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 40, ss. 241-243. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Çağırıcı, Mustafa. Hasan Rızâyî ve Tezkiretü’s-Sâlikîn ile Mahmûdiyye Adlı Eserlerin Tahkîk ve Değerlendirilmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Çavuşoğlu, Ali. “Yusuf Hakiki Baba’nın Tasavvuf Risalesi”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi S. 13 (2002), s. 125-149.
• Dal, Safer. Istılâhât-ı Sofiyye fî Vatan-ı Asliyye Tasavvuf Terimleri. İstanbul: Heten Keten Yayınları, 1998.
• Gökmen, Zehra. Hüdâyî’nin Vâkıât-ı Üftâde İsimli Eserinin Muizzüddîn Celvetî Tarafından Yapılan Tercümesi (Metin ve İnceleme). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Güven, Mustafa Salim. Çeşitli Yönleriyle Azîz Mahmûd Hüdayi’nin Mektupları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1992.
• Okatalı, Betül. Hasan Rızayî-i Aksarayî ve Şiirleri. İstanbul: DBY Yayınları, 2023.
• Özkan, Nevzat. Azîz Mahmûd Hüdâyî Arapça ve Türkçe Tarîkatnâme. Kayseri: Kıvılcım Yayınları, 1998.
• Tanman, M. Baha. “Azîz Mahmûd Hüdâyî Külliyesi.” İslâm Ansiklopedisi. C. 4, ss. 340-343. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Tosun, Necdet. “Azîz Mahmûd Hüdâyî’nin Tecelliyât İsimli Eseri ve Tasavvufta Rûhî Tecrüblerin Aktarılması Geleneği”. Üsküdar Sempozyumu-III: Uluslarası Azîz Mahmûd Hüdayi Sempozyumu (23-25 Mayıs 2005) Bildiriler. C. 1. 223-230. İstanbul: 2006.
• Tosun, Necdet. İrfan Bahçesi Tasavvuf Deryasından Damlalar. İstanbul: Erkam Yayınları, 2014.
• Turan, Muhittin. “Azîz Mahmûd Hüdâyî”. Şehr-i Sülehâ Aksaray’ın Tarihî-Tasavvufi Şahsiyetleri. ed. Mahmut Ulu. 296-305. Konya: Aksaray Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2022.
• Yalçınkaya, Yağız - Cankurt, Muhammet H.. Aksaraylı Hasan Rızâyî’nin Manzum Tecelliyât-ı Hüdâyî Şerhi. DBY Yayınları, 2025.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. “Azîz Mahmûd Hüdâyî.” İslâm Ansiklopedisi. C. 4, ss. 338-340. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. Azîz Mahmûd Hüdâyî Hayatı Eserleri Tarîkati. İstanbul: Erkam Yayınları, 2011.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. “Tecelliyât (Hüdâyî)”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. 09.07.2025. https://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/tecelliyat-hudayi-tees-1850.