A General Overview of Women’s Studies Centered on Classical Turkish Literature

Yıl 2025, Sayı: 23 [GÜZ 2025], 733 - 745, 25.10.2025

Şeyda Göllü , Atabey Kılıç

Öz

Numerous studies centered on women have been conducted in various periods of Turkish literature. Studies particularly on classical Turkish literature, have examined historical the literary contributions of women poets, prose writers and writers. These contributions have beeen evaluated through translations of Turkish poetry and sample couplets from divans. Over time, women’s struggle for existence in the field of literature and social life has been addressed more comprehensively. Thus, women’s identity has been analyzed from multiple perspectives through gender, religious, legendary and mythological representations in literary texts. These analyses have contributed to the reinterpretation on women’s presence in literature within a historical and cultural context, enablng a theoretical and narrative representation of women’s presence.
The aim of this article is to biring together publications that contribute to women’s studies in classical Turkish literature and to identify the perspectives from which these studies are approached. A total of 30 academic publications by 23 researchers were examined. The works were classified under three main headings, based on their content, method and approach. These analyses addressed the presence of women in literature at both theoretical and narratives levels, enabling it to be reinterpreted in a hictorical and cultural context.

Anahtar Kelimeler

Kläsik Türk literature , women poets , women’s literature , gender , theoretical approach , literary criticism

Klâsik Türk Edebiyatı Merkezli Yapılan Kadın Araştırmalarına Genel Bir Bakış

Öz

Türk edebiyatının farklı dönemlerinde kadın merkezli çok sayıda araştırma yapılmıştır. Özellikle klâsik Türk edebiyatı ekseninde yürütülen çalışmalar; kadın şairlerin, nâsirlerin ve muharrirlerin edebî katkılarını incelemiştir. Bu katkılar, hâl tercümeleri ve divanlardan seçilen örnek beyitler aracılığıyla değerlendirilmiştir. Zaman içinde kadının edebiyat alanındaki ve toplumsal yaşam içindeki varoluş mücadelesi, daha kapsamlı biçimde ele alınmıştır. Böylece kadın kimliği, edebî metinlerde toplumsal cinsiyet, dinî, efsânevî ve mitolojik temsiller aracılığıyla çok yönlü biçimde tahlil edilmiştir. Bu çözümlemeler, kadının edebiyattaki varlığını hem kuramsal hem de anlatı düzeyinde ele alarak, tarihsel ve kültürel bağlamda yeniden yorumlanmasına olanak sağlamıştır.
Bu makalede amaç, klâsik Türk edebiyatı ekseninde yapılan kadın araştırmalarına katkı sağlayan yayınları bir araya getirmek suretiyle bu çalışmaların hangi bakış açılarıyla ele alındığını tespit etmektir. Bu doğrultuda, 23 araştırmacıya ait toplam 30 akademik yayın incelenmiştir. Eserler içerik, yöntem ve yaklaşım açısından değerlendirilmiş; üç ana başlık altında sınıflandırılmıştır. Bu yöntemle literatürdeki kadın merkezli çalışmalar ön plana çıkarılmış ve yeni araştırmalar için metodolojik bir çerçeve oluşturulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Klâsik Türk edebiyatı , kadın şairler , kadın edebiyatı , kuramsal yaklaşım , edebiyat eleştirisi

Kaynakça

• Alpay Tekin, Gönül. Leylâ ve Mecnûn/Makaleler. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2021.
• Alpay Tekin, Gönül. Sîmurg’un Kanadı/Mitoloji ve Edebiyat Makaleleri. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2020.
• Arslan, Mehmet. “Kadın Divan Şairlerinde Kadınca Söyleyişler Var Mıdır? (Mihrî Hâtun, Şeref Hanım ve Leylâ Hanım Divanları Bağlamında)”, Türk Dili ve Edebiyatında Kadın Sempozyumu, Bildiriler Kitabı. 116-131. Amasya: 2017.
• Barın Akman, Filiz. Batılı Kadın Seyyahların Gözüyle Osmanlı Kadını. İstanbul: Kopernik Kitap, 2017.
• Bayram, Yavuz. “Divan Şiirinden Günümüze Aşk Algısı ve Kadın”. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kadın Sempozyumu, Bildiriler Kitabı. 215-230. Amasya: 2017.
• Cunbur, Müjgân. Osmânlı Dönemi Türk Kadın Şâirleri. Ankara: Türkkad-Türk Kadınları Kültür Derneği Genel Merkezi Yayını, 2011.
• Çakır, Serpil. Osmanlı Kadın Hareketi. İstanbul: Metis Yayınları, 2016.
• Çelik, Aysun. “Gülün Bülbül Olduğudur: Osmanlı’nın Kadın Şairleri Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi”. Journal of Humanities and Tourism Research 10/1 (2020), 182-212.
• Çetinkaya, Ülkü. "Divan Edebiyatında Kadına Genel Bakış". Turkish Studies 3/4 (2008). 283-328.
• Çetinkaya, Ülkü. “Bir Kadın Şehrengizi: Azîzî’nin İstanbul Şehrengizi”. Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 54/1 (2014), 229-268.
• Çetinkaya, Ülkü. “Osmanlı Dönemi Kadın Süs Malzemelerinin Divan Şiirine Yansımaları”, HÜTAD, 18 (2010). 61-89.
• Çetinkaya, Ülkü. Aşk Mesnevilerinde Kadın: Yusuf u Züleyha ve Husrev ü Şirin Mesnevileri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2008.
• Çulhaoğlu, Gülşen. Osmanlı Şiirinde Kadın Şairin Poetikası: Leylâ Hanım. Ankara: Bilkent Üniversitesi, Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2009.
• Derdiyok, Çetin İbrahim. “Nigâr Binti Osmân’ın Safahât-i Kalb’i”. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatında “Kadın” Sempozyumu, Bildiriler Kitabı. 348-352. Amasya: 2017.
• Erdoğan, Mehtap. Güzellik Unsurlarıyla Divan Şiirinde Sevgili. İstanbul: Kitabevi, 2013.
• Hacı Mehmed Zihni Efendi. Meşâhîr’un-Nisâ. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1982.
• İnal, İ. M. Kemal. Son Asır Türk Şairleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2000.
• Karaduman, Rukiye. Feminist Eleştiri Kuramı Perspektifinden Klasik Türk Şiiri. Çanakkale: Paradigma Akademi, 2022.
• Kollektif. Osmanlı İstanbulu’nda Kadın. İstanbul: İBB Kültür Yayınları, 2022.
• Kut, Günay. “Kadın Şairlerden Mihrî, Şeref ve Leylâ Hanım Gazellerinde Bezm”. Amasya Sosyal Bilimler Dergisi 1/2 (2017), 175-186.
• Levend, Âgâh Sırrı. Divan Edebiyatı/Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1984.
• Morkoç, Ertek, Yasemin. "Klasik Türk Edebiyatında Kadın Şairlere Bir Bakış”. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi 9/2 (2011), 223-235.
• Morkoç, Ertek, Yasemin. “Osmanlı Kadın Şairlerinin Divan Edebiyatı Geleneğinden Ayrılan Sesi ve Farklı İfade Biçimleri”. Journal of Human Sciences 14/4 (2017), 3456-3471.
• Ortaylı, İlber. Osmanlı Toplumunda Aile. İstanbul: Kornik Kitap, 2022.
• Öztoprak, Nihat (Ed). Şiirin Zarif Kalemleri. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2024.
• Sezen, Sennur. Türk Safo’su Mihrî Hatun, İstanbul: Kapı Yayınları, 2017.
• Tamsöz, Bedihan. Osmanlı’dan Günümüze Kadın Şairler Antolojisi. Ankara: Ayyıldız Yayınları, 1994.
• Tezcan, Nuran, “Lâmiî’nin Bazı Eserlerinde Kadın Tipleri ve Kadınla İlgili Düşünceler”. Divan Edebiyatına Yeniden Bakış. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016, 216-240.
• Toska, Zehra. "Divan Şiirinde Kadın Şairlerin Sesi". Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9/2 (2007), 672-682.
• Toska, Zehra. "Kadın Edebiyatına Dair". Sanat Dünyamız 63 (1996), 45-49.
• Toska, Zehra. “Kadın Konulu Çalışmaların Başlıca Kaynakları: Biyografiler, Bibliyografyalar, Kataloglar”. Toplumsal Tarih 184 (2009), 82-85.
• Tunç, Semra. “Klasik Türk Şiirinde Kadın Şahsiyetler”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 3/15 (2010), 226-259.
• Uraz, Murat. Resimli Kadın Şair ve Muharrirlerimiz. İstanbul: Tefeyyüz Kitabevi, 1941.
• Yalçınkaya, Şerife. “Osmanlı Kadın Şâirleri Erkekler Gibi Mi Yazardı?”. Nüans Sanat Tarih Dergisi 2 (2012), 113-119. Yıldız, Ayşe. “Servi Boylu Yılan Saçlı Sevgilinin Başka Bir Düzlemde Okunma Denemesi. Akademik Dil ve Edebiyat 3/4 (2019), 164-178.