Halepli Edîb’s Work Titled Sîretü’l-Ahbâb

Yıl 2025, Sayı: 23 [GÜZ 2025], 1 - 20, 25.10.2025

Cafer Mum , Elif Tok

Öz

Pendnames, also known as nasihatnames (books of advice), are written for various purposes in the classical literature tradition. At the basis of these aims lies the desire to reach the ideal human type by transforming each individual in the addressee audience into an exemplary character. Beyond offering moral counsel and guiding the reader toward virtue, works in this genre are significant for their reflections of the social life of their time and the idealized human archetypes upheld by their contemporaries. One of the 18th century’s prominent figures, Halepli Edîb, wrote a short work in prose and verse, “Sîretü’l-Ahbâb”, which is one of the remarkable examples of the pendname genre. In this work, Edîb first touches upon the improper relationships between friends based on their ranks and then expreeses his reflections on how such relationships ought to be and how genuine friendship should be established. In this respect, it is aimed to bring Sîretü’l-Ahbâb, which has a prominent quality, to the literature with this study. In the study, firstly, information about the life and works of Halepli Edîb, the author of the work, is given, then the work, which constitutes the main subject of the study, is analysed in terms of content and literary features, and finally the critical edition of the work is given.

Anahtar Kelimeler

Halepli Edîb , Poetical , Prose , Pendname , Nasihatname

Halepli Edîb’in Sîretü’l-Ahbâb Adlı Eseri

Öz

Klasik edebiyat geleneği içerisinde yer alan pendnameler, diğer bir adıyla nasihatnameler, çeşitli gayeler ile kaleme alınmaktadır. Bu gayelerin temelinde muhatap kitledeki her bir bireyi örnek bir karaktere dönüştürerek ideal insan tipine ulaşma arzusu yatmaktadır. Bu türdeki eserler, okuyucuya nasihat vermenin, onu doğruya sevk etmenin yanı sıra yazıldığı dönemin sosyal yaşantısını ve o dönemdeki insanların idealize ettiği insan tipinin ne olduğunu aksettirmesi bakımından da önem arz etmektedir. 18. yüzyılın önemli simalarından biri olan Halepli Edîb’in kaleme aldığı manzum-mensur karışık kısa bir eser olan “Sîretü’l-Ahbâb” da pendname türündeki dikkate değer örneklerden biridir. Edîb, eserinde öncelikle dostların rütbelerine göre birbirleriyle olan yanlış ilişkilerine değinmekte, akabinde bu ilişkilerin esasında nasıl olması, gerçek dostluğun nasıl kurulması gerektiği ile ilgili düşüncelerini beyan etmektedir. Bu bakımdan öne çıkan bir niteliğe sahip olan Sîretü’l-Ahbâb’ın bu çalışma ile literatüre kazandırılması amaçlanmaktadır. Çalışmada ilk olarak eserin müellifi olan Halepli Edîb’in hayatı ve eserleri hakkında bilgi verilmiş, akabinde çalışmanın asıl konusunu oluşturan eser üzerine muhteva ve edebî özellikler bakımından incelemeler yapılmış, son olarak ise eserin tenkitli metnine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Halepli Edîb , Manzum , Mensur , Pendname , Nasihatname

Kaynakça

• Al-Muslimawi, Ihssan Abdulkadhum Jabor. “Repetition as a Persuasive Tool in Stylistics and Rhetoric”. International Journal of Social Science and Human Research. 07/09 (2024): 7068–7074.
• Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-‘Ârifîn, Esmâ’ü’l-Mü’ellifîn ve Âssârü’l-Musannifîn. haz. Muallim Kilisli Rifat Bilge - İbülemin Mahmud Kemal İnal. İstanbul: MEB Yayınları, 1/1951.
• Bağdatlı İsmail Paşa.Keşfü’z-Zünûn Zeyli, Îzâhü’l-Meknûn fi’z-Zeyli alâ Keşfi’z-Zünûn.haz. Şerafettin Yaltkaya - Muallim Kilisli Rıfat Bilge. İstanbul: MEB Yayınları, 1/1945.
• Beyânî. Tezkiretü’ş-Şuarâ. haz. Aysun Sungurhan. E-kitap: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017.https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194495/beyani-tezkiresi-tezkiretus-suara.html.
• Canım, Rıdvan. Divan Edebiyatında Türler. Ankara: Grafiker Yayınları, 2020.
• Ferhengî, Süheylâ. “Nigâhî İntikâdî be-Tabaka-bendî-i Sebkhâ-ı Nesr-i Fârsî”, Edeb Pejûhî. 3 (1386), 127-142.
• Horata, Osman. “Edîb, Halepli”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim 03 Temmuz 2025.https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/edib-halepli.
• Horata, Osman. “Son Klasik Dönem (1700-1800) Şiir”, Türk Edebiyatı Tarihi. 2/447-542. İstanbul: TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2006.
• Horata, Osman. Has Bahçede Hazan Vakti XVIII. Yüzyıl: Son Klasik Dönem Türk Edebiyatı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2006.
• Kınalızâde Hasan Çelebi.Tezkiretü’ş-Şuarâ. haz. Aysun Sungurhan. E-kitap: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017.https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194494/kinalizade-hasan-celebi-tezkiretus-s-uara.html.
• Korkmaz, Zeynep. Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 5. Basım, 2017.
• Köksal, Fatih. “Nesir”. Klâsik Dönem Osmanlı Nesri. ed. Ömür Ceylan. Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş Yeni Baskı/13-37. İstanbul: Kesit Yayınları, 2011.
• Latîfî. Tezkiretü’ş-Şu‘arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ. haz. Rıdvan Canım. E-kitap: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018.https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-216998/latifi-tezkiretus-suara-ve-tabsiratun-nuzama.html.
• Mum, Cafer. “18. Yüzyılda Yazılmış Mensûr Bir Hikâye: Bir İçim Su Bahânesiyle Nisâr-ı Cûd”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 85 (2018a), 199-216.
• Mum, Cafer. “Bir İçim Su Bahânesiyle Nisâr-ı Cûd”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. Erişim 01 Temmuz 2025. http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/bir-icim-su-bahanesiyle-nisar-i-cud.
• Mum, Cafer. “Dîvân (Halepli Edîb). Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. Erişim 05 Temmuz 2025. https://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-halepli-edib.
• Mum, Cafer. “Hülâsatü'l-Cûd”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. Erişim 02 Mart 2025. http://tees.yesev.edu.tr/madde-detay/hulasatu-l-cud.
• Mum, Cafer. “Koca Râgıp Paşa’nın ‘Söyler’ Redifli Gazeli Üzerine Üslûp İncelemesi”. Türk Dünyası Araştırmaları. 118/233 (2018b), 105-122.
• Mum, Cafer. “Penc Haslet-i Makbûle”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. Erişim 03 Mart 2025. http://tees.yesev.edu.tr/maddedetay/penc-haslet--makbule.
• Mum, Cafer. “Sîretü'l-Ahbâb”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. Erişim 04 Temmuz 2025. http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/siretu-l-ahbab.
• Mum, Cafer. Halepli Edîb Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Cinaslar Sözlüğü). Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2004.
• Sekkâkî, Ebu Yakûb Muhammed bin Ali. Miftâhu’l-Ulûm. Zabt: Naîm Zerzûr. Beyrut-Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• Şemîssâ, Sîrûs. Külliyât-ı Sebk-şinâsî. Tahrân: İntişârât-ı Firdevs, 3. Basım, 1374.
• Tok, Elif. Ebûbekir Kânî’ye Ait Gösterilen Be-Nâm-ı Havâriyyûn Bürûc-ı Fünûn [İnceleme-Tenkitli Metin]. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2024.
• Tok, Elif. “Halepli Edîb’in Urfalı Nâbî’ye Tahmisi Ekseninde Karşılaştırmalı Üslup İncelemesi”. Türkbilig. 49 (2025), 238-262.
• Tulum, Günay. Sinan Paşa’nın Nesrinde Ritmik Unsurlar (Tazarru‘-nâme Üzerinde Tahlil). Ankara: Akçağ Yayınları, 2021.
• Vahîdiyân Kâmyâr, Takî. “Nesr-i Müsecca‘-ı Fârsî-râ Be-şinâsîm”. Nâme-i Ferhengistân. 4/3 (1379), 58-77.