Adalet Partisi İktidarında Seçimler

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 1, 1 - 17, 30.06.2023

Merve Dişiaçık Teknaz

Öz

Seçim sistemi, siyasal iktidarın toplum tarafından belirlendiği, modern dünyada genel manada kabul gören bir yöntemdir. Türkiye’de ilk defa Milli bakiye usullü seçim sistemine göre yapılan 10 Ekim 1965 tarihli genel seçimler neticesinde Süleyman Demirel liderliğindeki Adalet Partisi (AP) iktidara gelmiştir. Ardından yine aynı seçim yönteminin uygulandığı 5 Haziran 1966 tarihli senato yenileme seçimleri yapılmıştır. AP, iktidarı devraldığı günden itibaren seçim sistemi değişikliğinin gerçekleştirilmesi üzerine aktif bir siyaset yürütmüştür. Söz konusu bu çabaların neticesinde 20 Mart 1968 tarihinde Milli Bakiye usullü seçim sistemi kaldırılarak D’hondt sistemine geri dönülmüştür.
Seçim sistemi değişikliğinin ardından gerçekleşen 2 Haziran 1968 tarihli seçimlerde Mahalli İdareler genel seçimleri ile senato yenileme seçimleri birlikte yapılmıştır. Bu seçimlerde AP, gerek Belediye Başkanlığı ve gerekse Belediye ve İl Genel Meclis üyeliklerinde en fazla üye bulundurma hakkını elde etmiştir. Türkiye’de AP iktidarı ile geçen dört yılın ardından 12 Ekim 1969 tarihli genel seçimler yapılmıştır. Seçim sonuçları neticesinde AP ülkeyi yönetme sorumluluğunu bir kez daha üstlenmiştir.
Çalışmanın amacı, söz konusu yıllardaki seçimlere katılan siyasi partilerin seçim öncesi ve sonrasına ilişkin faaliyet ve çalışmalarını ayrıntılarıyla ele almaktır. Bu doğrultuda seçim sonuçlarının aktarılmasında ana kaynakların kullanımına son derece özen gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Süleyman Demirel, Adalet Partisi, Seçimler, Siyasi Partiler, Seçim Kanunu

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)*
• T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü: 15-10-1961 Milletvekili ve Senato Üyesi Sonuçları İl, İlçe ve Sandık Bölgeleri İtibariyle, Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara 1962.
• T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü: 5 Haziran 1966 Cumhuriyet Senatosu Üyeleri Kısmi Seçim Sonuçları, Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara, 1967.
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı: 2 Haziran 1968 Cumhuriyet Senatosu Üyeleri Kısmi Seçim Sonuçları, Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara, 1969.
• T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü: 12 Ekim 1969 Milletvekili Sonuçları, Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara, 1970.
• Akşam
• Akis
• Ant
• Aydınlık
• Bugün
• Cumhuriyet
• Emek
• Hürriyet
• Milliyet
• Son Havadis
• Üç Hilal
• Tercüman
• Yeni Tanin
• Yön
• Ahmad, Feroz, Modern Türkiye’nin Oluşumu, Sarmal Yayınevi, İstanbul 1995.
• Akşin, Sina, İstanbul Hükûmet leri ve Millî Mücadele Son Meşrutiyet (1919-1920), C.2, İ Cem Yayınevi, İstanbul 1992.
• Altan, Çetin, Ben Milletvekili İken, İnkılap Kitabevi, İstanbul 2005.
• Atatürk, Kemal, Nutuk 1919-1927, Yayına hzl. Zeynep Korkmaz, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2007.
• Aydın, Suavi, Taşkın, Yüksel, 1960’Tan Günümüze Türkiye Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul 2020.
• Bila, Hikmet, CHP 1919-1999, Doğan Kitapçılık, İstanbul 1999.
• Bilgiç, Sadettin, Hatıralar, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1998.
• Birand, Mehmet Ali, Dündar, Can, Bülent Çaplı, 12 Mart İhtilalin Pençesinde Demokrasi, İmge Kitabevi, Ankara 2008.
• Çavdar, Tevfik, Türkiye 1968, İzlem Yayınları, İstanbul 1969.
• Demir, Fevzi, Osmanlı Devleti’nde İkinci Meşrutiyet Dönemi Meclis-i Mebusan Seçimleri 1908-1914, İmge Kitabevi, Ankara, 2007.
• Ecevit, Bülent, Ortanın Solu, Kim Yayınları, Ankara 1966.
• Eraslan, Cezmi ve Olgun, Kenan, Osmanlı Devleti’nde Meşrutiyet ve Parlamento, 3 F Yayınevi, İstanbul 2006.
• Erdem, Tarhan, Anayasalar ve Seçim Kanunları 1876-1982, Milliyet Yayınları, İstanbul 1982.
• Erer, Tekin, Kızıl Tehlike, Ak Yayınları, İstanbul 1966.
• Kili, Suna, 1960-1975 Dönemi Cumhuriyet Halk Partisinde Gelişmeler Siyaset Bilimi Açısından Bir İnceleme, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1976.
• Öztürk, Muhsin, 27 Mayıs Devleti, Ufuk Yayınları, İstanbul 2012.
• Sayılgan, Aclan, Solun 94 Yılı (1871-1965), Mars Matbaası, Ankara 1968.
• Turan, Ali Eşref, Türkiye’de Yerel Seçimler, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2008.
• Türk Sanayicileri ve İş Adamları Derneği, Seçim Sistemi ve Siyasi Partiler Araştırması, C.2, İstanbul 2001.
• Çalen, Mehmet Kaan, “1909 Kanun-i Esasi Tadilatı”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2/4, Edirne 2012, s. 129-140.
• Olgun, Kenan, “Türkiye’de Cumhuriyetin İlanından 1950’ye Genel Seçim Uygulamaları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 27/79 Ankara 2011, s.1-36.
• Öngüç, Bahar, “1912 Seçimleri: Demokratik Seçim İlkeleri Işığında Kısa Bir İnceleme”, Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 7/2, Eskişehir 2021, s.307-323.
• Uslu, Ferhat, Turhan, Name, “Seçim Sistemleri ve Parti İçi Demokrasi: Kısa Bir Analiz”, Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 6/2, Eskişehir 2020, s.313-338.
• YSK 2 Haziran 1968 Mahalli İdareler Genel Seçimleri, https://www.ysk.gov.tr/tr/2-haziran-1968-mahalli-i%CC%87dareler-genel-secimleri/80091 Erişim tarih/saat 17.04.2023/21:20
• Bozkır, Gürcan, Türk Siyasal Hayatında Güven Partisi-Milli Güven Partisi-Cumhuriyetçi Güven Partisi (1967-1980), Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Doktora Tezi, İzmir, 1996.
• Çolak, Melek, Yeni Türkiye Partisi (1961-1973), Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Doktora Tezi, İzmir, 1997.
• Demir, Şerif, Türk Siyasi Tarihinde Adnan Menderes, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul, 2009.
• Kuru, Hanife, Türk Siyasal Yaşamında Adalet Partisi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Doktora Tezi, İzmir, 1996.
• Soysüren, Ali Haydar, Türkiye Birlik Partisi’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri (1966-1980), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul, 2014.
• Ünal, Suzan, 1923 ve 1927 Seçimleri, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul, 2012.