TÜRKİYE CUMHURİYETİ İLE AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ İLİŞKİLERİNDE KRİZ: PANTURANİZM

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: Cumhuriyetin 100. Yılı Özel Sayısı, 155 - 174, 29.10.2023

Sinan Kıyanç

https://doi.org/10.9737/historystudies.1343399

Öz

Bu çalışmada ABD’nin Panturanizm’e bakışı ele alınmaktadır. Osmanlı Devleti’nin son yıllarında dünyadaki Pan hareketlerinin bir yansıması olarak ortaya atılan Panturanizm-Turancılık, Osmanlı Devleti nezdinde kabul görmüştür. Turan ırkının bir araya getirilmesini amaçlayan Panturanizm, İngiltere tarafından Milli Mücadele karşıtlığı için propaganda malzemesi yapılmıştır. ABD’de Türk karşıtlığı üzerinden şekillenen Panturanizm, Ermeni ve Yunan lobilerinin etkisi ile kamuoyunda geniş yer tutmuştur. Milli Mücadele’nin hemen başında Amerikan kamuoyunda Mustafa Kemal Paşa’nın bu olgu üzerinden hareket ettiği iddiaları, Milli Mücadele’ye karşı propaganda faaliyetlerinin ne kadar etkili olduğunu göstermektedir. Milli Mücadele’nin askeri alanın yanı sıra propagandalara karşı da mücadelesinin bir örneği de Panturanizm hakkında yaşananlardır. Cumhuriyetin ilanının hemen başına kadar varlığını koruyan Panturanizm algısı, yeni devletin bu fikirde olmadığı yönünde açıklamaları ile Amerikan kamuoyunda bu konuda yayınlar nedeniyle gündemden düşmüştür.
Çalışmada tarih sınırlandırılmasına gidilerek, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarına kadar olan kısım ele alınmaktadır. Panturanizm’in Milli Mücadele ve Türkiye Cumhuriyeti aleyhinde nasıl bir propaganda malzemesi olarak kullanıldığı, iki ülke ilişkilerine nasıl etki ettiği ve Mustafa Kemal Paşa’nın bu propagandaya karşı nasıl mücadele ettiği sorularına arşiv kaynakları ve birinci el kaynaklar başta olmak üzere araştırma eserlerinden elde edilen bilgi ve bulgularla cevap verilmektedir. Bir propaganda malzemesi olarak kullanılan ve Amerikan kamuoyunda yer alan Panturanizm’in ülkedeki Türk aleyhtarlığını güçlendiren unsurlardan birisi olduğu bu durumun da iki ülke ilişkilerinde olumsuz bir etkiye neden olduğu savunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Panturanizm, Milli Mücadele, Türkiye Cumhuriyeti, Amerika Birleşik Devletleri, Propaganda

CRISIS IN RELATIONS WITH THE REPUBLIC OF TURKEY AND THE UNITED STATES: PANTURANISM

Öz

In this study, the view of the USA on Panturanism (Panturanian) is discussed. Panturanism-Turanism, which was put forward as a reflection of the Pan movements in the world in the last years of the Ottoman Empire, was accepted by the state. Panturanism, which aimed to bring the Turan race together, became a propaganda material for the opposition of the National Struggle by England. Panturanism, which was shaped by anti-Turkish sentiment in the USA, had a wide place in the public opinion with the influence of Armenian and Greek lobbies. The claims that Mustafa Kemal Pasha acted on this fact in the American public at the very beginning of the National Struggle shows how effective the propaganda activities were against the National Struggle. An example of the National Struggle's struggle against propaganda as well as the military field is what happened about Panturanism. The perception of Panturanism, which existed until the very beginning of the proclamation of the Republic, fell off the agenda due to the statements of the new state that it did not agree with this idea, and publications on this subject in the American public.
In the study, by limiting the date, the part up to the first years of the Republic of Turkey is discussed. The questions of how Panturanism was used as a propaganda material against the National Struggle and the Republic of Turkey, how it shaped the relations between the two countries and how Mustafa Kemal Pasha struggled against this propaganda were answered with information and findings obtained from research works, especially archival sources and primary sources. answer is given. It is argued that Panturanism, which is used as a propaganda material and is included in the American public opinion, is one of the factors that strengthens the anti-Turkish sentiment in the country, and this situation has a negative effect on the relations between the two countries.

Anahtar Kelimeler

Panturanism, National Struggle, Republic of Turkey, United States of America, Propaganda

Kaynakça

• A. Intelligence Bureau, Department of Information, Londra
• Tekin Alp, The Turkish and Pan-Turkish Ideal, Constantinople, L/MIL/17/16/2
• TOYNBEE, Arnold, A Manual on the Turanians and Pan-Turanianism, Kasım 1918, L/MIL/17/16/25
• TOYNBEE, Arnold, The Rise of the Turks, The Pan-Turanian Movement, Şubat 1919, L/P & S/20/C191.
• TOYNBEE, Arnold, Report on the Pan-Turanian Movement, Ekim-1917, L/MIL/17/16/23.
• B. The Foreign Relations of the United States (FRUS)
• Amiral Bristol, From High Commissioner Reported From Angora, March 11, 1920, Central File: Decimal File 867.00, Internal Affairs Of States, Turkey, Political Affairs., October 22nd, 1919 - April 17, 1920
• FRUS, Report on the Inquiry: Its Scope and Method, Papers Relating to the Foreign Relations of the United States, The Paris Peace Conference, 1919, Volume I, 20 Mart 1918, Inquiry Document No. 889, Document 38.
• FRUS, The Acting Secretary of State to the Ambassador in Great Britain (Page), Telegram, Papers Relating to the Foreign Relations of the United States, 1918, Supplement 1, The World War, Volume I, 21 January 1918.
• FRUS, The Ambassador in Great Britain (Page) to the Secretary of State, Telegram, Papers Relating to the Foreign Relations of the United States, 1918, Russia, Volume I, Document 327, File No. 861.00/3478, 29 December 1917.
• FRUS, The British Embassy to the Department of State, Papers Relating to the Foreign Relations of the United States, 1918, Russia, Volume II, 28 Ocak 1918, File No. 861.00/1096, No.112, Document 54.
• C. Eserler (Kitap ve Makaleler)
• AKAR, Hulusi, Harbord Askeri Heyeti Raporu Gerçekleri Araştırmakla Görevlendirilen Amerikan Askeri Heyetinin Çalışmaları ve Türk-Amerikan İlişkilerine Etkisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2019.
• AKŞİN, Aptülahat, Atatürk’ün Dış Politika İlkeleri ve Diplomasisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2019.
• ARMAOĞLU, Fahir, “Atatürk Dönemi Türk-Amerikan İlişkileri”, Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2000.
• Atatürk’ün Bütün Eserleri (1923), Cilt: 15, Kaynak Yayınları, İstanbul 2005,
• BLISS, W. D. P., “Pan-Turanian Movement Menaces Central Asia, Turkish Leaders of Islam Hope to Realize Dream of Power With Help of Bolsheviki-German Aid in the Offing-37.5000.000 Being Organized for Invasion”, The New York Times, 14 Mart 1920, s.1-2.
• BLISS, W. D.P., “Armenia's Struggle for Independence”, Current History, C. 11, S. 1, 1920, s. 138-144.
• BRODIE, Andrew M., “The Case of the Homeless Armenian”, Evening Star, 28 Ocak 1923, s. 2.
• CEBESOY, Ali Fuat, Milli Mücadele Hatıraları, Temel Yayınları, İstanbul 2000.
• ÇAĞLAYAN, Tuncer K., “Arnold Toynbee’nin Pan-Turanizm Raporu”, Türk Yurdu, C. 287, S. 648, 2011, s. 60-72
• DURU, Orhan, Amerikan Gizli Belgeleriyle Türkiye’nin Kuruluş Yılları, Milliyet Yayınları, İstanbul 1978.
• ELLIS, William T., “Transformations Make Turkey Wonder of the Modern World,” The Sunday Star, 31 Temmuz 1938, s. 5.
• GERARD, James W., “Should America Become Mandotary for Armenia,” The Times, 1 Ekim 1919, s. 2.
• GILDERHUS, Mark T., “Pan-American Initiatives: The Wilson Presidency and ‘Regional Integration,’ 1914–17.” Diplomatic History, C. 4, S. 4, 1980, s. 409–423.
• HARBORD, James G., “Mustapha Kemal Pasha and His Party”, . Arthur W. Page (Ed.) The March Of Events-An Editorial Interpetation, The World’s Work, C. XL, May 1920 to October 1920, Doubleday, Page & Company, New York 1920.
• HAYİT, Baymirza, Sovyetlerde Türklüğün ve İslam’ın Bazı Meseleleri, Türk Dünyası Araştırması Vakfı Yayınları, İstanbul 2000.
• KARAÇAVUŞ, Ahmet, “ XX. Yüzyıl Başlarında Türk ve Yabancı Algısında Pan-Türkist ve/veya Pan-Turanist Coğrafya ve Turan Halkları-II”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, C. 15, S. 1, 2015, s. 59-76.
• KASALAK, Kadir, “Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı ABD İlişkileri”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 55, 2014, s. 108-124.
• KILIÇ, Kılıç, “Tekinalp (1883-1961)”, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/tekinalp-1883-1961/?pdf=5286. (E.T. 06.04.2023).
• KIYANÇ, Sinan Kıyanç, “Avustralya Basınında Kafkas İslam Ordusu ve Azerbaycan”, I. Dünya Savaşı Dönemi'nde Osmanlı Devleti - Azerbaycan İlişkileri ve Kafkas İslam Ordusu Uluslararası Sempozyumu Kitabı, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2018. s. 647-664.
• KIYANÇ, Sinan. “Millî Mücadele’nin Askeri Başarıları ve ABD (1919-1921)”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 21, S. İnönü Savaşarı’nın 100. Yılı Özel Sayısı, 2021, s. 121-144.
• KÖSE, İsmail, Türk-Amerikan İlişkilerinin Şekillenmesinde Amiral Mark L. Bristol’un Rolü (1919-1927), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2016.
• KÖSE, İsmail, “Amerika’nın İstanbul Büyükelçisi H. Morgenthau’nun Türk Algısı”, Tarih Dergisi, S. 56, 2013, s. 55-85. LANDAU, Jacob, M., Pantürkizm, Çev: Mesut Akın, Sarmal Yayınevi, İstanbul 1999.
• LOWRY, Heath W., Büyükelçi Morgenthau’nun Öyküsü’nün Perde Arkası, Çev: Belkıs Torfilli, İSİS Yayıncılık, İstanbul 1991.
• MALRAUX, Andre, Altenburg’un Ceviz Ağaçları, Çev: Tahsin Yücel, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1996.
• MORGENTHAU, Henry, Ambassador Morgenthau’s Story, Doubleday Page & Company, New York 1918.
• ÖNEN, Nizam, İki Turan Macaristan ve Türkiye’de Turancılık, İletişim Yayınları, İstanbul 2005.
• ÖZBUDUN, Ergun, “Türkiye’nin Kuruluş Yıllarında Bir Yabancı Gazetecinin Ankara Yolculuğu ve Atatürk’le Görüşmesi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi (ATAM), C. 1, S. 1, Kasım 1984, s. 167-191.
• PAGE, Arthur W. Page (Ed.), “The March Of Events-An Editorial Interpetation”, The World’s Work, C. XL, May 1920 to October 1920, Doubleday, Page &Company, New York 1920.
• PRICE, Clair, Türkiye’nin Yeniden Doğuşu, İkarus Yayınları, İstanbul 2008.
• SANDER, Oral, Türk-Amerikan İlişkileri (1947-1964), İmge Kitabevi, Ankara,2016.
• SERTEL, Zekeriya, Olduğu Gibi Rus Biçimi Sosyalizm, İletişim Yayınları, Yay. Haz. Mesude Gülcüoğlu, İstanbul 1993. STODDARD, T. Lothrop, “Pan-Turanism,” The American Political Science Review, C. 11, S.1, 1917, s. 12-23.
• STREIT, Clarence K., Bilinmeyen Türkler, Mustafa Kemal Paşa, Milliyetçi Ankara ve Anadolu’da Gündelik Hayat Ocak-Mart 1921, Yayına Hazırlayan: Heath W. Lowry, Çev: M. Alper Öztürk, Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2012.
• TARKINGTON, Booth, “The Turk as an Imitator”, The Butler Weekly Times and The Bates Country Record, 9 Ocak 1919, s. 7.
• TEVETOĞLU, Fethi, “Mustafa Kemal Paşa - General Harbord Görüşmesi Tanık ve Tercümanı: Prof Hulûsi Y. Hüseyin (Pektaş)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 4, S. 10, 1987, s. 197-208.
• TEVETOĞLU, Fethi “Mustafa Kemal Paşa - General Harbord Görüşmesi Tanık ve Tercümanı: Prof Hulûsi Y. Hüseyin (Pektaş)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 4, S. 10, 1987, s. 197-208.
• TOGAN, Zeki Velidi, Hatıralar Türkistan ve Diğer Müslüman Doğu Türklerinin Milli Varlık ve Kültür Mücadeleleri, Hikmet Gazetecilik, İstanbul 1969.
• Alma Record, “The Turk as an Imitator”, 30 Ocak 1919, s. 8.
• Custer Weekly Chronicle, “The Turk as Imitator”, 18 Ocak 1919, s. 3.
• Mishawaka General News, “Armenian Woman Will Speak Here”, 30 Ağustos 1919, s. 9.
• New York Tribune, “Turkey’s Plea in Avoidance,” 28 Haziran 1919, s. 10.
• Norwich Bulletin, “Tells of Cause of Disorders in Egypt,” 27 Mart 1919, s. 10.
• Omaha Daily Bee, “The Turk as Imitator”, 25 Ocak 1919 s. 8.
• The Bridgeport Times and Evening Farmer, “Women Enters Strong Appeal For Turk Cause,” 2 Aralık 1919, s. 9.
• The Daily Worker, “Imperialism in The Near East”, 19 Ağustos 1924, s. 6.
• The Holt County Sentinel, “The Turk as an Imitator”, 10 Ocak 1919, s. 8.
• The Lexington Intelligencer, “The Turk as an Imitator”, 10 Ocak 1919, s.4.
• The New York Times, “The Panturanian Movement; Racial Sentiment Through Which the Scheming Teuton Now Attempts to Curry Favor Among Many Kindred Groups of Asia and Eastern Europe”, 18 August 1918, s. 50.
• The Owosso Times, “The Turk as an Imitator”, 10 Ocak 1919, s. 7.
• The Pensacola Journal (Florida), “Experts Declares Egyprt Disorders Due To Religion”, 27 Mart 1919, s. 1.
• The Theocrat, “Jews Insist on Plestine as Homeland, At Peace Conference”, 25 Ocak 1919, s. 3.
• The Wheeling Intelligencer, “Bolshevism Back of The Egyptian Revolt”, 27 Mart 1919, s. 14.
• KARASAR, Hasan Ali, National Identity and Regional Intehration in Central Asia: Turkestan Reunion, (Bilkent Üniversitesi Insitute of Economics and Social Science, Doktora Tezi), Ankara 2002.
• https://www.neareast.org/who-weare/#:~:text='The%20American%20Committee%20for%20Syrian,dissolution%20of%20the%20Ottoman%20Empire.(E.T. 28.09.2023).