KASTAMONU SANCAĞI’NDAN MEDİNE-İ MÜNEVVERE’YE TAHSİS EDİLEN VAKIFLAR (XV-XVI. YÜZYILLAR)

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: 4, 775 - 797, 30.11.2023

Veli İlker Dağsever

https://doi.org/10.9737/historystudies.1334302

Öz

Selçukluların Anadolu’yu fethi ile birlikte Kastamonu ve çevresine hızlı bir Türkmen göçü gerçekleşmiştir. Bu süreçte Çobanoğulları (Selçuklu) ve Candaroğulları Kastamonu’ya hâkim olduktan sonra farklı alanlara hizmet eden birçok vakıf eseri tesis etmişler ve bunları zengin kaynaklarla desteklemişlerdir. XV. yüzyılın ikinci yarısına gelindiğinde Osmanlı idaresine geçen bölgede, hem beyliklerden devreden vakıf eserler korunmuş hem de çok sayıda yeni vakıf kurulmuştur. Bunlar arasında Hz. Peygamber’in kabri ile onun ruhuna Kurʻân okunması için kurulan Hatim-Cüz vakıfları hiç şüphesiz önemli bir yer tutmaktadır. Çalışmada, XV-XVI. yüzyılllara ait Kastamonu tahrir defterlerine göre Kastamonu Sancağı’ndaki Medine-i Münevvere vakıfları ele alınacaktır. Çalışmanın amacı, şimdiye kadar yeterince ele alınmayan bu tür vakıfların mekânları, varsa kurucuları ile görevlileri, gelir kaynakları ve gelir miktarları hakkında daha somut bilgi sahibi olmaktır.

Anahtar Kelimeler

Kastamonu, Vakıf, Ravza-i Mutahhara, Hatim-Cüz, Tahrir Defterleri.

Foundations Allocated from Kastamonu Sanjak to Madina-i Munawwara (XV-XVI. Centuries)

Öz

With the conquest of Anatolia by the Seljuks, there was a rapid Turkmen migration to Kastamonu and its surroundings. In this process, after the Çobanoğulları (Selçuklu) and Candaroğulları dominated Kastamonu, they established many foundation works serving different fields and supported them with rich resources. XV. in the second half of the century, the foundation works transferred from the principalities were preserved and many new foundations were established in the region, which passed under Ottoman rule. Among them, St. The Hatim-Jüz foundations, which were established for the recitation of the Qurʻan to the Prophet’s grave and his soul, undoubtedly occupy an important place. In the study XV-XVI. Madina-i Munawwara foundations in Kastamonu Sanjak will be discussed according to the Kastamonu cadastral registers of the centuries. The aim of the study is to have more concrete information about the places, if any founders and officials, income sources and income amounts of such foundations that have not been adequately addressed until now.

Anahtar Kelimeler

Kastamonu, Foundation, Ravza-i Mutahhara, Hatim-Jüz, Tahrir Books.

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA).
• BOA. TTD. nr. 23M, 438, 456.
• MAD.d. nr. 1806.
• A. DVNSMHM. nr. 41.
• Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi (TKGM.), Tapu Tahrir Defterleri (TTD).
• TKGM. TTD. nr. 554, 555.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı (İBK.), Muallim Cevdet Yazmaları, (MCO.).
• İBK. MCO. nr. 75.
• II-Araştırma ve İncelemeler
• ABDULKADİROĞLU, Abdulkerim, “Candaroğlu İsmail Bey ve Hulviyyat-ı Sultanî Adlı Eseri Üzerine Notlar”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Kastamonu, Tebliğler, 19-21 Ekim 1988 Kastamonu, Ayyıldız Matbaası, Ankara 1989, s. 41-54.
• ARSEBÜK, Esat, “Başlangıç ve Şahsın Hukuku”, Medenî Hukuk, C. 1, Ankara 1938, s. 279-298.
• ATALAR, Münir, Osmanlı Devleti’nde Surre-i Hümâyûn ve Surre Alayları, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2015.
• BOZKURT, Nebi, “Ravza-i Mutahhara”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 34, İstanbul 2007, s. 475.
• BUZPINAR, Ş. Tufan-Mustafa Sabri Küçükaşçı, “Harameyn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 16, İstanbul 1997, s. 153-157.
• ÇAĞATAY, Neşet, “Vakıf ve Tarihi Gelişimi”, Vakıflar Haftası Dergisi, Yıl 1984, S. 1, s. 18-20.
• ÇAKMAK, Abdullah, “18. Yüzyılda Hayırsever Bir Padişah Kadını: Vuslat Kadın’ın Medine ve İstanbul Vakıfları”, Vakıflar Dergisi, Yıl 2019, S. 52, s. 75-92.
• ÇİFTÇİ, Fazıl, Kastamonu Camileri-Türbeleri ve Diğer Tarihi Eserleri I, Özeller Matbaacılık Gazetecilik Medya ve Tan. Hiz. San. Tic. Ltd. Şti., Kastamonu 2018.
• GÖKOĞLU, Ahmet, Paphlagonia, (Kastamonu, Sinop, Çankırı, Safranbolu, Bartın, Bolu, Gerede, Mudurnu, İskilip, Bafra, Alaçam ve Civarı), Gayr-i Menkul Eski Eserleri ve Arkeolojisi I, Doğrusöz Matbaası, Kastamonu 1952.
• GÜLER, Mustafa, “Balkan Topraklarından Harameyn’e Tahsis Edilen Vakıflar”, Balkanlar’da İslâm Medeniyeti II. Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri, Tiran, Arnavutluk, 4-7 Aralık 2003, IRCICA: İstanbul 2006, s. 375-382.
• GÜLER, Mustafa, XVI.-XVII. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde Harameyn Vakıfları, Ensar Neşriyat, İstanbul 2019.
• GÜRBÜZ, Adnan, “1576 Tarihli Defter-i Evkâf-ı Rûm’a Göre Amasya Sancağı’ndan Harameyn’e Yapılan Vakıflar”, Tarih İncelemeleri Dergisi, S. V, 1990, s. 253-262.
• İbn Haldun, Mukaddime, (Haz. Süleyman Uludağ), Dergâh Yayınları, İstanbul 2018.
• İbnü’l-Emin, Mahmut Kemal, Hüseyin Hüsametdin, “Evkâf-ı Hümâyûn Nezâreti’nin Kuruluş Tarihi ve Nâzırların Hal Tercümeleri”, (Haz. Nazif Öztürk), Vakıflar Dergisi, Yıl 1982, S. 15, s. 89-99.
• KANKAL, Ahmet, Türkmen’in Kaidesi Kastamonu (XV-XVIII. Yüzyıllar Arası Şehir Hayatı), Zafer Matbaası, Ankara 2004.
• KAVAKLI KUNDAKÇI, Sibel, “Selçuklu Dönemi Atabey Gazi Camii ve Medresesi Vakfı’nın Osmanlı’daki İşleyişi Üzerine bir Değerlendirme”, Uluslararası Malazgirt’ten Osmanlı’ya Selçuklu Sempozyumu Bildirileri, 22-23 Mayıs 2014 Kastamonu.
• KAVAKLI KUNDAKÇI, Sibel, Osmanlı Klasik Döneminde Taşköprü Kazası’nın Sosyal ve Ekonomik Tarihi, Hiper Yayın, İstanbul 2019.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuat, “Vakıf Müessesesinin Hukukî Mahiyeti ve Tarihi Tekâmülü”, Vakıflar Dergisi, S. 2, Yıl 1942, s. 1-32.
• Köylerimiz (1 Mart 1968 gününe kadar), İçişleri Bakanlığı İller İdaresi Genel Müdürlüğü, Ankara 1968.
• KUNTER, Halim Baki, “Türk Vakıfları ve Vakfiyeleri Üzerine Mücmel Bir Etüd”, Vakıflar Dergisi, S. 1, Yıl 1938, s. 103-129.
• KUTLUER, İlhan, “İnsan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 22, İstanbul 2000, s. 320-323.
• Mehmet Behçet, Kastamonu Âsâr-ı Kadîmesi, (Haz. Musa S. Cihangir), Kastamonu Valiliği İl Özel İdaresi Yayınları, Kastamonu 1998.
• PAKALIN, Mehmet Z., Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB, İstanbul 1993.
• Son Teşkilat-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları, Helal Matbaası, İstanbul 1928.
• Şemseddin Sâmi, Kamûs-i Türkî, Dersaadet 1317.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1988.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Mekke-i Mükerreme Emirleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2013.
• ÜNAL, Mehmet Ali, Osmanlı Devrinde Sinop, Fakülte Kitabevi, Isparta 2008.
• YAKUPOĞLU, Cevdet, “Selçuklu ve Beylikler Döneminde Kastamonu Yer Adları: Meyve ile İlgili Olanlar”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. 23, S. 2, Aralık 2008, s. 159-184.
• YAKUPOĞLU, Cevdet, Kuzeybatı Anadolu’nun Sosyo-Ekonomik Tarihi, Kastamonu, Sinop, Çankırı, Bolu, XIII-XV. Yüzyıllar, Gazi Kitabevi, Ankara 2009.
• Yazıcızâde, Ali, Selçuknâme, İndeksli Tıpkıbasım, (Haz. Abdullah Bakır), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2014.
• YEDİYILDIZ, Bahaeddin, XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2003.
• YEDİYILDIZ, Bahaeddin, “Türk Kültür Sistemi İçinde Vakfın Yeri”, Vakıflar Dergisi, Yıl 1988, S. 20, s. 403-408.
• YÜCEL, Yaşar, Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar I, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1991.