KAFKASYA’DA BİR LİMANIN YÜKSELİŞİ: POTİ LİMANI (1856-1914)

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 1, 67 - 91, 10.02.2024

Resul Turan

https://doi.org/10.9737/historystudies.1363659

Öz

Poti, Osmanlı idaresinde Kafkas kıyıları ve iç kesimlerin güvenliğinin sağlamasında bir set görevi görmüştür. Bu fonksiyonu, XIX. yüzyılda Rusya’nın genişleme ile uluslararası ticareti Kafkasya’ya çekme yönündeki politikası neticesinde ticari açıdan daha fazla ön plana çıkmaya başlamıştır. Özellikle Poti, Trabzon-Tebriz ticaretinin Rus topraklarına çekilmesi ve sağlanan ticari kolaylıklarla hızlı bir gelişim seyri yakalamış, Kafkasya’nın idari merkezi Tiflis’in ana limanı haline gelmiştir. Bu bağlamda çalışmanın amacı Rusya’nın kuzeyden güneye doğru genişlemesine paralel olarak yeni limanların ortaya çıkışı, gelişimi ve gerileyişi şeklinde yaşanan değişim ile Redut Kale, Sohum, Batum ve Trabzon limanlarıyla rekabet çerçevesinde Poti’nin liman ve kentsel gelişim seyrini Rus ve Osmanlı kaynakları ışığında ele almaktır.

Anahtar Kelimeler

Rusya, Kafkasya, Poti, Faş, Karadeniz

Teşekkür

Kolaylıklar Dilerim

The Rıse of A Port In The Caucasıa: The Port of Poti (1856-1914)

Öz

Poti, under the Ottoman administration served as a barrier to ensure the security of the Caucasian coasts and inlands. This function, as a result of Russia’s policy of expanding and attracting international trade to the Caucasus in the 19th century, it began to come to the fore commercially. In particular, Poti has achieved a rapid development with the withdrawal of Trabzon-Tabriz trade to Russian territory and the commercial facilities provided, and has become the main port of Tbilisi, the administrative center of the Caucasus. In this context, the aim of this study is to examine the course of port and urban development of Poti in the light of Russian and Ottoman sources, within the framework of the change in the emergence, development and decline of new ports in parallel with the expansion of Russia from north to south, and the competition with the ports of Redut Kale, Sukhumi, Batumi and Trabzon.

Anahtar Kelimeler

Russia, Caucasus, Poti, Black Sea

Kaynakça

• A. Arşiv Kaynakları
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA. BEO. (Bâbıâli Evrak Odası Evrakı).
• BOA. İ.MMS. (İrade Meclis-i Mahsus).
• BOA. HR.MKT. (Hariciye Nezareti Mektubî Kalemi Evrakı).
• BOA. A.MKT.NZD. (Sadaret Mektubî Kalemi Nezaret ve Devair Yazışmaları Evrakı).
• BOA. DH.İD. (Dahiliye Nezareti İdare Evrakı).
• BOA. HR.TO. (Hariciye Nezareti Tercüme Odası Evrakı).
• BOA. A.MKT.MHM. (Sadaret Mektubî Kalemi Mühimme Evrakı).
• BOA. MVL. (Mektubî Kalemi Meclis-i Vâlâ Evrakı).
• BOA. YA.RES. (Yıldız Resmi Maruzat).
• B. Süreli Yayınlar
• Çernomorskiy Vestnik. “Vesti Çernomoriya, Poti”, (28 Yanvarya 1899), Kavkaz. “O Tranzite Çerez Zakavkazkiy…” (25 Mart 1865), 129-130.
• Kavkaz. “Obyevleniya Çastnaya”, (15 İyunya 1858), 240.
• Kavkaz. “Poti”, (20 Dekabrya 1909), 3-4.
• Kavkaz. “Tiflis”, (21 Sentyabr 1890), 2.
• Korniliy Borozdin, “Parahod na Rione”. Kavkaz, (15 İyunya 1858), 239-240.
• Şavrov N. “Batum, Poti, Suhum i Znaçenie İh Dlya Rossii”. Kavkaz, (14 Fevralya 1881) 1-2.
• Şavrov N. “Batum, Poti, Suhum i Znaçenie İh Dlya Rossii”. Kavkaz, (17 Fevralya 1881) 1-2.
• The London Gazette. “Foreign Office, June 30, 1860,” (24 July 1860), 2719.
• C. Araştırma ve İncelemeler
• A Handbook For Travellers in Russia, Poland, And Finland. London: John Murray, 1865.
• Arslan, Murat. “Kolkhis Bölgesi’nin Tarihi Coğrafyasına İlişkin Bazı Notlar,” Arkeoloji ve Sanat 97. (2000): 26-40.
• Atabay, Mithat. “Osmanlı İmparatorluğu Hizmetinde Breslau (Midilli) Kruvazörü.” Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı 13/18, (2015): 117-130.
• Aydın, Mahir. “Faş Kalesi.” Osmanlı Araştırmaları VI. (1986): 71-97.
• B. Ditmar. Kratkiy Uçebnik Geografii Rossii: C Prilojeniem Oçerka Okraynnıh Gosudarstva. Moskva: Gosydarstvennoe İzdatelstvo, 1922.
• Baddeli, Djon. Zavoevanie Kavkaza Russkimi 1720-1860. Moskva: B.Y., 2010.
• Colburn’s United Service Magazine: Naval and Military Journal Part II. London: Hurst and Blackett, 1870.
• Commercial Reports Received At The Foreign Office From Her Majesty’s Consuls, Russia. London: 1865.
• Cunynghame, Arthur Thurlow. Travels in the Eastern Caucasus: On the Caspian and Black Seas, Especially in Daghestan, and on the Frontiers of Persia and Turkey, During the Summer of 1871. London: J. Murray, 1872.
• Çernomorskoe Poberejie Kavkaza. Krasnodar: Traditsiya, 2009.
• Çiçkin, A.A. Druzya i Vragi za Kavkazskim Hrebtom. Moskva: Veçe, 2013.
• Deyrolle, T. 1869’da Trabzon’dan Erzurum’a. Çev. R.E. Koçu. İstanbul: Çığır Kitabevi, 1938.
• Diplomatic and Consular Reports, Turkey, Trade of the Trebizond Vilayet fort the Year of 1904. London: Harrison and Sons, 1905.
• Dolgorukov, A. Argutinski. İstoria Soorujeniya i Eksplotatsii Zakavkazkoy Jeleznoy Dorogi za Dvadtsat Pyat let 1871-1896. Tiflis: Zakavk. J.D., 1896.
• Fedakâr, Cengiz. Kafkasya'da İmparatorluklar Savaşı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay., 2014.
• Gürcistan Devlet Mütevelli Heyeti Yönetimi, “Poti Kulesi,” erişim tarihi 22 Ağustos 2023, https://szs.gov.ge/geo/static/228.
• Issawi, Charles. “The Tabriz-Trabzon Trade, 1830-1900: Rise and Decline of a Route.” International Journal of Middle East Studies 1/1, (1970): 18-27.
• İstoriya Gruzii Tom 2. Tbilisi: İzdatelstvo Ganatleba, 1973.
• Jariontsov, D. Poti ili Suhum?, Tiflis: Tiografiya İ.A. Çantseva, 1874.
• Jitkov, S.M. İstoriçeskiy Obzor Ustroystva i Soderjaniya Vodnıh Putey i Portov v Rossii za Stoletniy Period, 1798-1898. Sankt-Peterburg: Tipografiya Ministerstva Putey Soobşeniya, 1900.
• Karakulak, Mesut. Osmanlı Sularında Rus Vapurları: Buharlı Çağında Rus Vapur ve Ticaret Kumpanyası (1856-1914). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2020.
• Kavkazskiy Kalendar na 1879 god. Tiflis: Tipografiya Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskago, 1878.
• Kavkazskiy Kalendar na 1881 god (Otdeleniye Vtoroy). Tiflis: Tipografiya Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskago, 1880.
• Kurilenok, M.İ. “Postroyka Jelezobetonnogo Kafedralnogo Sobora v. g. Poti.” İzvestiya Obşestva Grajdanskih İnjenerov XIV, (Yanvar 1908): 6-52.
• L. Bibileişvili, “Niko Nikoladze Rionşi Naosnobis Şesakheb.” Niko Nikoladze 170: Saertaşoriso Sametsniero Konperentsiis Şromata Krebuli içinde, 25-31. Tbilisi: Guram Tavartkiladzis Sastsavlo Universiteti, 2013.
• Lordkipanidze, Otar. Phasis: The River and City in Colchis. Stutgart: Franz Steiner Verlag, 2000.
• Mahoney, James. “Path Dependence in Historical Sociology.” Theory and Society 29/4, (Aug., 2000): 507-548.
• Materialı Dlya Opisanie Russkih Portov i İstorii ih Soorujeniya: Potiskiy Port Vıpusk XIII. S.-Peterburg: Tipografiya Ministerstva Putey Soobşeniya, 1894.
• Nadejdin, P.P. Kavkazskiy Kray: Priroda i Ludi. Tula: Tip. i lit. E.İ. Drujininoy, 1895.
• Otçet Popeçitelya Kavkazkogo Uçebnogo Okruga o Sostoyanii Uçebnıh Zavedeniy za 1890 g. Tiflis: Tip. Kantselyarii Galvnonaç. Grajd. Çastyu na Kavkaze, 1891.
• Palaşkovskiy, S. Zakavkazskiy Transit v Persiyu. Sankt Peterburg: Tip. Tov. Obşestva Polza, 1876.
• Polnoe Sobranie Zakonov Rossiyskoy İmperii (Sobranie Vtoroe). Sankt Peterburg: Tipografiya II Otdeleniya Sobstvennoy Yego İmperatorskago Veliçestva Kantselerii, 1860.
• Polnoe Sobranie Zakonov Rossiyskoy İmperii c 1649 goda. Sankt Peterburg: Tipografiya II Otdeleniya Sobstvennoy Yego İmperatorskago Veliçestva Kantselerii, 1810-1811.
• Polnoe Sobranie Zakonov Rossiyskoy İmperii, Po Vole Gosudarya İmperatora Nikolaya Pervago (Sobranie Tretie). Sankt Peterburg: Tipografiya II Otdeleniya Sobstvennoy Yego İmperatorskago Veliçestva Kantselerii, 1903.
• Polnoe Sobranie Zakonov Rossiyskoy İmperii. Sankt Peterburg: Tipografiya II Otdeleniya Sobstvennoy Yego İmperatorskago Veliçestva Kantselerii, 1831.
• Polnoe Sobranie Zakonov Rossiyskoy İmperii. Sankt Peterburg: Tipografiya II Otdeleniya Sobstvennoy Yego İmperatorskago Veliçestva Kantselerii, 1846.
• Polnoe Sobranie Zakonov Rossiyskoy İmperii. Sankt Peterburg: Tipografiya II Otdeleniya Sobstvennoy Yego İmperatorskago Veliçestva Kantselerii, 1913.
• Rayfield, Donald. Edge of Empires: A History of Georgia. London: Eaktion Books, 2012.
• Şaşmaz, Musa. İngiliz Belgelerine Göre Trabzon Vilayeti Ticari Raporları 1830-1914 Cilt I. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
• Şavrov, N. “O Postroyke Gavan v Poti,” Morskoy Sbornik 12, (1863): 245-266.
• Şavrov, N.A. “Yesli Batum Port-Ubejişe, to Poti Port-Mogila,” İzvestiya İmperatorskago Obşestva Dlya Sodeistviya Russkomu Torgovomu Morehodstvu XVII, (1884): 109-155.
• Şavrov, N.N. “İsçesnuvşee Ptiçie Zimovie v Okrestnostyah Poti”, İzvestiya Kavkazskago Otdela İmp. Russkogo Geografiçeskogo Obşestva 19-3 (1907): 200-226.
• Trabzon Vilayeti Salnamesi. Trabzon: Trabzon Vilayeti Matbaası, 1286/1869.
• Trigub, Aleksandr ve Ludmila Vovçuk, “İnostrannıe Konsulı v Gruziinskih Gorodah Priçernomorya (1840-1917 gg.).” Archeion XIV, (2017): 50-60.
• Tsurtsumia, Zaza. “Gürcistan’daki Rus ‘Yumuşak Gücü’nün Tarihi (XIX-XX. Yüzyıl).” Türkiye Rusya Araştırmaları Dergisi 3, (2020), 94-115.
• Turan, Resul. Çarlık İdaresinde Batum, Acara, Artvin 1878-1914. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2023.
• Turan, Şerafettin. “1829 Edirne Antlaşması.” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 9, (1951): 111-151.
• Villari, Luigi. The Fire and Sword in the Caucasus. London: Allen-Unvin, 1906.
• Vladimiroviç Pipiya, Georgii. Germanskii İmperializm v Zakavkaze v 1910-1918 gg. Moskva: Nauka, 1978.
• Yılmaz, Özgür. “Transkafkasya’nın Karadeniz’e Ulaşan Yeni Kapısı: Poti Limanı (1829-1878).” Transkafkasya Jeopolitiği ve Türkiye içinde, Editörler: İsmail Köse vd., 65-108. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, 2022.
• Yılmaz, Özgür. Tanzimat Döneminde Trabzon. İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, 2014.
• Zaharov, V.A. ve A.G. Araşyev. “Priznanie Yujnoy Osetii i Abhazii: Diplomatiçeskoe Protivoborstvo i Balkanskie Paraleli.” Mirovaya Politika: Vzglyad iz Buduşevo, Yujnıy Kavkaz: Proektı i Prognozı Kak İskusstvo Vozmojnovo, içinde, Redaktor Toma Professor V.V. Degoyev. Moskva: MGİMO, 2009.
• Zmerzlıy, B.V. “Deyatelnost Komiteta po Portovım Delam Razvitie Portov v 1901-1913 gg.” Yuridiçeskie Nauki 27 (66), (2014): 3-18.