Alafranga Bir Kavramın Dönüşümü: Hariciyeciler ve “Monşer” Tartışması

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 2, 225 - 244, 10.05.2024

Evren Küçük

https://doi.org/10.9737/historystudies.1414461

Öz

Bu çalışmanın amacı Osmanlı İmparatorluğu’ndan günümüze kadar kullanılan “monşer” kavramını araştırmaktır. Tarih ve Uluslararası İlişkiler alanyazında diplomatlara bakış açısı yüzeysel bir perspektifle tartışılmış fakat nedenleri üzerinde durulmamıştır. Söz konusu çalışma, “Monşer” kavramının nasıl bir dönüşüm geçirdiğine yönelik akademik bir katkı sunmayı hedeflemektedir. Çalışmanın ilk bölümünde “Monşer” kavramının hangi anlamda kullanıldığı ve nasıl galatımeşhur bir kavram haline geldiği ele alınacaktır. İkinci bölüm Monşer kavramı niçin diplomatlara atfedilmektedir? sorusuna cevap aramaktadır. Son bölüm ise çeşitli perspektifler ile diplomatlara bakış açısı değerlendirilmektedir.
Fransızca kökenli Monşer nosyonu “azizim, dostum” ve “davranışlarında Batı özentisi içinde” olan kişi olarak ifade edilmektedir. Tanzimat Dönemi’nden itibaren bu kavram kullanılmış olsa da giderek Türk diplomatlarına karşı küçümseyici bir ifade haline gelmiştir. İmparatorluktan Cumhuriyet’e geçiş aşamasında da özellikle Osmanlı diplomatlarına karşı “ecnebiperest” kavramı kullanılmış ve zamanla yerini “monşer” ifadesine bırakmıştır. Bu çalışma günümüzde “monşer” kavramının galatımeşhur haline gelen bir kavram olduğunu ve zamanla züppe kelimesinin yerini aldığını iddia etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Alafranga, Monşer, Hariciye, Osmanlı, Batılılaşma.

Teşekkür

Değerli eleştiri ve katkılarından dolayı Doç. Dr. Fırat Yaldız, Doç. Dr. Musa Kılıç, Prof. Dr. Mehmet Sait Dilek ve Dr. Öğrt. Üyesi Murat Yılmaz'a teşekkür ederim.

Transformation Of The European Concept: Diplomats and The “Mon Cher” Debate

Öz

The purpose of this study is to research the concept “mon cher” which is used from the Ottoman Empire to the present day. The view of diplomats has been discussed from a superficial point of view in the literature of history and international relations, but the reasons for this have not been emphasized. This study is intended to make an academic contribution to the transformation of the concept of “Mon cher”. The first part of the study will look at the meaning in which the concept “Mon cher” is used and how it became a famous concept. The second part will examine the question of why the concept of Mon cher was attributed to diplomats. The final section will evaluate different perspectives on diplomats.
The concept “mon cher”, which is of French origin, is defined as "My dear, my friend" and a person who "imitates the West in his behavior". Although this concept has been used since the Tanzimat period, over time it has become a derogatory expression towards Turkish diplomats. During the transition from the Empire to the Republic, the expression " ecnebiperest " (means foreigner) was used, especially towards Ottoman diplomats, and over time it was replaced by the expression "mon cher". This study claims that the concept of "mon cher" is a concept that has become famous today and has replaced the word dandy over time.

Anahtar Kelimeler

European, Mon cher, Foreign Affairs. Ottoman, Westernization.

Kaynakça

• 1. Arşiv Kaynakları
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) 30.11.1/622.50.5, 17.11.1986.
• 2. Araştırma, İnceleme ve Telif Eserler
• Adıvar, Halide Edip. Ateşten Gömlek. İstanbul: Can Yayınları, 2013.
• Adıvar, Halide Edip. Yeni Turan, İstanbul: Can Yayınları, 2014.
• Afra, Haluk. Hariciyeciler Dedikoduyu Sever. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1999.
• Ahmet Mithat Efendi. Felâtun Bey ile Râkım Efendi. Çeviren G. Tunç ve E. Özgün, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Akşam (7 Şubat 1924; 15 Şubat 1924; 31 Mart 1924; 5 Nisan 1924).
• Aran, Bozkurt. “Dışişleri Mensubu Olmak”, Kayıtdışı Anılar 20 Diplomat Anlatıyor. İstanbul: Tarihçi Kitabevi, 2022.
• Atay, Falih Rıfkı. Çankaya. İstanbul: Pozitif Yayınları, 2010.
• Ateş, Toktamış. “Semih Günver” Cumhuriyet (27 Ocak 2000)
• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Lugatı Yayınları, 2006.
• Balcı, Ali. Türkiye Dış Politikası. İstanbul: Etkileşim Yayınları, 2015.
• Barlas, Mehmet. Turgut Özal'ın Anıları. İstanbul: Anka Kitabevi, 2001.
• Berber, Engin. Türk Dış Politikası Çalışmaları. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2007.
• Budak, Mustafa. “Cumhuriyet Dönemi Türk Dış Politikasına Dair Türkçe Kaynak ve Araştırmalar (1923-1945),” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 2, no. 1, (2004): 267-340.
• Cankorel, Bilge. Bir Dönem Biterken, Bir Diplomatın Seyir Defteri. İstanbul: Kırmızı kedi, 2014.
• Cumhuriyet Dönemi Türk Mizahı Antolojisi. Hazırlayan Aziz Nesin, İstanbul: Akbaba Yayınları, 1973.
• Çankaya, Ali. Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler. Ankara: Mars Matbaası, 1968.
• Darende, Daver. Diplomatın Not Defteri. Ankara: Arkadaş Yayınevi, 2008.
• Dikerdem, Mahmut. Hariciye Çarkı. İstanbul: Cem Yayınevi, 1989.
• Doğan, Mehmet. Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Pınar Yayınları, 2005.
• Eralp, Yalım. Perdeyi Aralarken Bir Monşerin Hatıratı. İstanbul: Doğan Kitapevi, 2017.
• Girgin, Kemal. “Cumhuriyet Döneminde Dışişleri Örgütünün Gelişmesi”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç. Ankara: TTK Yayınları, 1999.
• Göğüş, Hasan. Zor Başkentlerde Diplomasi. İstanbul: Doğan Kitap, 2020.
• Günver, Semih. “Dışişleri Meslek Memurluğu”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç. Ankara: TTK Yayınları, 1999.
• İnalcık, Halil. “Türk Diplomasi Tarihinin Sorunları”, Doğu Batı Makaleler II. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2008.
• Kennan, George F. “Diplomacy without Diplomats?” Foreign Affairs 76, no. 5 (1997): 198–212.
• Kuneralp, Selim. “Benim Tanıdığım Kenan Evren”, Açık Telgraf Büyükelçi Anıları. İstanbul: GİFGRF Yayınları, 2021.
• Küçük, Evren. Savaşta Diplomasi: Adana - Yenice Gizli Görüşmeleri. İstanbul: Hiperlink Yayınları, 2019.
• Küçük, Evren. Türkiye-İsveç İlişkileri (1914-1938) Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2017.
• Lewis, Bernard. Modern Türkiye'nin Doğuşu. Çeviren Metin Kıratlı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi, 1993.
• Mardin, Şerif. Türk Modernleşmesi Makaleler IV. İstanbul: İletişim Yayınları, 1991.
• Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi, Cilt:3, İnikad:42, (16 Şubat 1911).
• Moran, Berna. “Alafranga Züppeden Alafranga Haine”, Birikim, no. 27, (1977):1-17.
• Nesin, Aziz. Böyle Gelmiş Böyle Gitmez - Aziz Nesin'in Anıları. İstanbul: Nesin Yayınevi, 2015.
• Nesin, Aziz. Çuvala Doldurulmuş Kediler. İstanbul: Nesin Yayınevi, 2020.
• Nesin, Aziz. İnsanlar Uyanıyor Öyküler. İstanbul: Nesin Yayınevi, 2020.
• Nesin, Aziz. Tatlı Betüş. İstanbul: Nesin Yayınevi, 2005.
• Oran, Baskın (Edt.). Türk Dış Politikası C.1, İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
• Ortaylı, İlber. “Batılılaşma Sorunu”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C.1, İstanbul: İletişim Yayınları, 1985, 134-138.
• Öğütçü, Öğütçü ve Ergun, Uğur. Bir Başkadır Diplomatların Dünyası. İstanbul: Destek Yayınları, 2021.
• Paker, Esat Cemal. Siyasi Tarihimizde Kırk Yıllık Hariciye Notları. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2001.
• Recaizade Mahmut Ekrem. Araba Sevdası. Transkript H. Biltekin Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2018. Resimli Ansiklopedik Büyük Sözlük. C.2, Ankara: Arıkan Yayınevi, (t.y.).
• Resmî Gazete, Sayı:1127, (24 Şubat 1929) 1-2.
• Safa, Peyami. “Sanatın Vatanı”, Cumhuriyet, (13 Temmuz 1939).
• Sert, Hüseyin. “Yassıoda ve Ötesi: 27 Mayıs 1960 Askeri Darbesinin Türk Dışişleri Bakanlığına Etkisi" Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi 9 no. 2 (2021): 361-386.
• Sert, Hüseyin. Memory of an Institution: The Turkish Ministry of Foreign Affairs and Turkish Diplomats in the 1960-1980 Period, İstanbul, Boğaziçi Üniversitesi Atatürk Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2018.
• Sert, Hüseyin. “İki Darbe Arasında: 1960-1980 Döneminde Genel Özellikleriyle Türk Dışişleri Bakanlığı”. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 41 (Haziran 2022): 31-75.
• Seyfettin, Ömer. Ashab-ı Kehfimiz. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2017.
• Sofer, Sasson. “The diplomat as a stranger”, Diplomacy and Statecraft, 8:3 (1997): 179-186.
• Soysal, Mümtaz. “Hacıağalar ve Monşerlik”, Milliyet (20 Haziran 1978).
• Söylemezoğlu, Galip Kemali. Hariciye Hizmetinde 30 Sene, C: IV, İstanbul: Maarif Basımevi, 1955.
• Tahir, Kemal. Esir Şehrin İnsanları. İstanbul: İthaki Yayınları, 2005.
• TBMM Genel Kurul Tutanağı. 27. Dönem 4. Yasama Yılı 3. Birleşim, 7 Ekim 2020.
• TBMM Tutanak Dergisi. Birleşim:32, Dönem: 20, Cilt:40, 20 Aralık 1997.
• The Redhouse Turkish-English Dictionary. İstanbul: Sev yayınları, 2004.
• Tovan, Mehmet Bahaettin. Yeni Türkçe Lügat, haz. A. Hayber, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2004.
• Tuygan, Ali. Gönüllü Diplomat Dışişlerinde Kırk Yıl. İstanbul: Şenocak Yayınları, 2012.
• Türkmen, Kaya. Devlet Terbiyesi. İstanbul: Siyah Beyaz Yayınevi, 2023.
• Yakın Dostlarının Diliyle Turgut Özal’ın Dış Politikasını Anlamak, Edt. Erkan Ertosun, Ankara: TÖÜ Yayınları, 2015.
• Yaldız Fırat, Küçük Evren. Türk Dışişleri Bürokrasisinde Değişen Normlar: Kariyerdışı Büyükelçi Atamalarının Yasal Arka Planı. Amme İdaresi Dergisi 55, no.2 (2022): 89-118.
• 3. İnternet Kaynakları
• Cnntürk, (Çevrimiçi) https://www.cnnturk.com/yasam/diger/erdogandan-attila-ilhana-monser-elestirisi, (29 Ağustos 2023).
• Dışişleri Bakanlığı, https://www.mfa.gov.tr/default.tr.mfa, (17 Ağustos 2023).
• Dışişleri Bakanlığı, https://www.mfa.gov.tr/meslek-memurlari.tr.mfa, (18 Ocak 2024).
• Euronews, https://tr.euronewcom/2018/11/06/turk-buyukelcinin-tartismali-kiyafetinin-sebebi-ortaya-cikti,% (20 Kasım 2023)
• Habertürk, (Çevrimiçi) https://www.haberturk.com/yazarlar/serfiraz-ergun-2502/2215018-yalim-eralpten-mesleki-ifsaatlar-ve-elestiriler-sefir-olmak, (29 Ağustos 2023).
• Hürriyet, https://www.hurriyet.com.tr/gundem/medya-diplomaside-devlet-disinda-en-onemli-aktor-4279731, (11 Kasım 2023).
• Küçükcan, Talip, "Monşer Değil Büyükelçi", (Çevrimiçi), https://www.setav.org/monser-degil-buyukelci/, (8 Ağustos 2023).
• Milliyet, (Çevrimiçi) https://www.milliyet.com.tr/siyaset/basbakana-elciler-monser-sik-yeti-158500, (29 Ağustos 2023).
• Nurzen Amuran. “Monşer” söylemi nasıl durdu...", (Çevrimiçi) https://www.odatv4.com/yazarlar/nurzen-amuran/monser-soylemi-nasil-durdu--211313, (17 Ağustos 2023).
• TBMM Tutanak Dergisi, https://www5.tbmm.gov.tr//develop/owa/td_v2.sorgu_ekrani, (28 Ağustos 2023).
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, https://erzurum.ktb.gov.tr/TR-273919/erzurum-agzi.html, (3 Mart 2024).