Osmanlı Devleti’nin Sınırlarının Tespiti ve Tespit Edenler (Muhaddidler / Hudûdcûlar) Üzerine Düşünceler

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 4, 435 - 457, 10.11.2024

Güner Doğan

https://doi.org/10.9737/historystudies.1443849

Öz

Osmanlı Devleti’nin sınırları kurulduğu günden itibaren sürekli olarak değişmiştir. Zaman içinde güçlenen devletin başarılı fetihleri ile birlikte sınır çizgisi de farklılaşmıştır. Bu noktada sınırların en fazla değişkenlik gösterdiği yer, devletin Batı tarafı olacaktır. Özellikle İstanbul’un fethi ile birlikte Balkanlarda gerek Adriyatik yönünde gerekse de Viyana’ya doğru fetihler artacak ve iki komşu Venedik ve Avusturya ile sınır sorunları baş gösterecektir. Zaman içinde bir üçüncü ülke Rusya’da sınır sorunları hususunda Osmanlı Devleti ile türlü ihtilaflara ve türlü diplomatik temaslara girecektir. İşte bu makale hem Osmanlı Devleti’nin sınırlarının tespiti hususuna kısmen odaklanmakta hem de asıl önemlisi bu sınırları kimlerin çizdiği hususunda verileri ortaya çıkarmaya çalışmaktadır. Her iki girişimin de diplomasi tarihi hususunda yeni birtakım görüşleri/iddiaları ortaya çıkarması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

sınır, savaş, diplomasi, muhaddid

The Determination of The Borders of the Ottoman Empire and Thoughts on Those Who Determined Them (Border Officials-Muhaddidler/Hudûdcûlar)

Öz

The borders of the Ottoman Empire have constantly changed since its establishment. Over time, with successful conquests, the borderlines have evolved. The area where borders have been most variable is mainly on the western side of the empire. Especially after the conquest of Istanbul, conquests in the Balkans towards the Adriatic and towards Vienna increased, leading to border issues with neighboring Venice and Austria. Over time, a third country, Russia, also engaged in various disputes and diplomatic contacts with the Ottoman Empire regarding border issues. This article focuses on determining the Ottoman Empire's borders and, more importantly, uncovering the data on who drew these borders. The goal is for both initiatives to bring forth new perspectives/claims in the history of diplomacy.

Anahtar Kelimeler

border, war, diplomacy, border officials

Kaynakça

• 1. Arşiv Kaynakları Archives Diplomatiques du Ministère des Affaires Étrangères (AMAE)
• Correspondance Politique, Turquie, Vol.99, 1739. “Convention du 2 Ottobre 1739 entre la Porte Ottomane et la Russie sur les limites”.
• Correspondance Politique, Turquie, Vol. 108, n.498, “1741 tarihli Nemçe elçisine verilen temessükün suretidir”.
• Mémoires et Documents, Frontières Turco-Russes en Asie, 1856-1858, Vol.88.
• Archivio di Stato di Venezia (=ASVe)
• Archivio Privato Famiglia Grimani dai Servi, Busta: 10, (21 Novembre 1699).
• Archivio Privato Famiglia Grimani dai Servi, Busta: 10, (Novembre 1699).
• Documenti Turchi, n.849-850.
• Documenti Turchi, n.1590.
• Documenti Turchi, n.1617.
• Documenti Turchi, n.1643-1645.
• Documenti Turchi, n.1653, (Bosna Paşa’sı Osman’dan Alvise III Mocenigo’ya. Tarih yok).
• Documenti Turchi, n.1669, (9 Aralık 1718).
• Documenti Turchi, n.1696, (Bosna Paşası Osman’dan Alvise III Mocenigo’ya. 26 Gennaio 1718/1719).
• Documenti Turchi, n.1759.
• Documenti Turchi, n.1851.
• Provveditori Sopraintendenti alla Camera dei Confini, Busta: 259. Lettere B.
• Provveditori Sopraintendenti alla Camera dei Confini, Busta:243, sene 1576.
• Provveditori Sopraintendenti alla Camera dei Confini, Busta:245, 29 Maggio 1588.
• Senato Dispacci, Provveditori da Terra e da Mar, Busta: 485, n.18, (28 Luglio 1671, Dalle padiglioni sotto Islan).
• Biblioteca Universitaria di Bologna (=BUB)
• Fondo Marsili, Ms. Marsigli, n.65, dosya: 5 ve 6.
• Bibliothèque National de France, Paris (=BnF) Turc, 83.
• Devlet Arşivleri Başbakanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Ali Emiri (AE.SAMD.III), n.9673
• Ali Emiri (AE.SMHD.I)
• Ali Emiri (AE.SSLM.III)
• Cevdet Hariciye (C.HR)
• Düvel-i Ecnebiye Defterleri, Venedik Ahidname Defteri
• Düvel-i Ecnebiye Defterleri, Venedik Hududname Defteri
• Hariciye Nezareti Siyasi, (HR.SYS.)
• Haritalar (HRT.h)
• Hatt-ı Hümayun (HAT)
• İbnülemin Hariciye, (İE. HR.)
• Tapu Tahrir (TT)
• Maliyeden Müdevver Defterler, (MAD.d.,)
• 2. Araştırma, İnceleme ve Telif Eserler
• Abou-el-Haj, Rifaat A., “The Formal Closure of the Ottoman Frontier in Europe: 1699-1703”, Journal of the American Oriental Society 89, no.3 (Jul., Sep., 1969): 467-475.
• Bayerle, Gustav, Pashas, Begs, and Effendis: A Historical Dictionary of Titles and Terms in the Ottoman Empire. İstanbul: The Isıs Press, 1997.
• Bennafla, Karine, “Sınır’ı Tartışmak: Yuvarlak Masa Söyleşileri”, Toplum ve Bilim 131, (2014): 11-32.
• Bruned-Jailly, Emmanuel, “Theorizing Borders: An Interdisciplinary Perspective”, Geopolitics 10, (2005): 633-649.
• Defterdar Sarı Mehmed Paşa, Zübde-i Vekayiât (1066-1116/1656-1704) Hazırlayan Abdülkadir Özcan. Ankara: TTK Yayınları, 1995.
• Demiryürek, Mehmet ve Güner Doğan (haz.), Boundary Letters: Ottoman Officials to Luigi Ferdinando Marsili (1699-1701). Ankara: Birleşik Kitabevi, 2015.
• Doğan, Güner, “Hak ve Adl Üzere Sınır Kesmekten Haklı Gerekçelere: Balkanlar’da İlk Osmanlı-Venedik Sınırının Teşekkülü ve Tartışmalı Alanlar (1479-1591)”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 38, no.2 (Aralık 2021): 655-670.
• Doğan, Güner, Girit Muharebesi Sonrası Osmanlı-Venedik Sınırı (1671)”, ÇAKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10, (2019): 1-18.
• Doğan, Güner, “Karlofça Antlaşması Sonrası Osmanlı-Venedik Sınırının Teşekkülü ve Kapıcıbaşı Osman Ağa’nın Mektupları (1699-1701)”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 35, (2021): 319-348.
• Doğan, Güner, Sınırlar Üzerinde Bir Hayat: İtalyan General Kont Luigi Ferdinando Marsigli ve Osmanlı İmparatorluğu (1679-1732). Ankara: İtalya Kültür Derneği Yayınları, 2020.
• Goettlich, Kerry-Jordan Branch, “Borders and Boundaries: Making Visible What Divides”, Boundaries Handbook of Historical International Relations içinde, Editör Benjamin de Carvalho, Julia Costa Lopez and Halvard Leria, 267-276. London and Newyork, Routledge, 2021.
• Hafizović, Fazileta, Popis Zela i Zemlje Sandžaka Krka, Klis i Hercegovina, Oslobodenih Od Mletačke Republike 1701. Godine. (Zagreb: Srpsko Kulturno Sruštvo Prosvjeta, 2016).
• İhsanoğlu, Ekmeleddin, Ekmeleddin İhsanoğlu, Osmanlı Matematik Literatürü Tarihi. cilt:1, İstanbul: IRCICA, 1999.
• İ. Â. Çelebizâde, M. Râşid, Târih-i Râşid ve Zeyli. Yayına Hazırlayan A. Özcan, Y. Uğur vd., cilt:1, İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• Îsâ-zâde Târihi (Tahlil ve Metin), Hazırlayan Ziya Yılmazer. İstanbul: Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul 1996.
• Kaçan, Meryem, “XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Osmanlı-Venedik Ahidnâmeleri”. yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, 1995.
• Kolodziejczyk, Dariusz, Between Universalistic Claims and Reality: Ottoman Frontiers in The Early Modern Period”, The Ottoman World, içinde Editör Christine Woodhead, 205-219. London-New York: Routledge, 2012.
• Kolodziejczyk, Dariusz, “Ottoman Frontiers in Eastern Europe”, Ein Raum im Wandel: Die Osmanisch-Habsburgische Grenzregian von 16. bis zum 18. Jahrhundert içinde, Editör Norbert Spannerberger und Szabolcs Varga, 25-37. Stuttgart: Franz Steiner Verlag, 2014.
• Korić, Elma, “Ulago Ferhad Bega Sokolovića u Utvrdivanju Granica Izmedu Osmanskog Carstva I Mletačke Republike Nakon Završetka Kiparskog Rata 1573. Godine”, Annals of the Gazi Husrevbey Library 33, (2012) 133-144.
• Korić, Elma, Oblikovanje Granica Bosne, Bosna u Ahdnamama I Hududnamama Iz 16. I. 17. Stoljeća. Sarajevo, 2022.
• Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmani yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmâniyye. Yayına Hazırlayan Mustafa Keskin, Ayhan Öztürk vd. İstanbul: Sebil Yayınevi, 1997.
• Menchinger, Ethan L., İlk Modern Osmanlı, Ahmed Vâsıf’ın Fikri Gelişimi, Çeviren Nurettin Elhüseyni İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2022.
• Muâhedât Mecmuası, cilt:2, Ankara: TTK Yayınları, 2008.
• Newman, David, “Contemporary Research Agendas in Border Studies: An Overwiew”, The Ashgate Research Companion to Border Studies içinde, Editör Doris Wastl-Walter, 55-70. UK: Ashgate, 2011.
• Osmanlı-Rus Antlaşmaları 1700-1834. Yayına Hazırlayan Numan Yekeler-Yılmaz Karaca vd., Ankara: T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Osmanlı-İran Sınırından Anılar: Aziz Samih İlter/C.H.D. Ryder, Hazırlayan Ali Murat Kurşun. İstanbul: Ordaf Yayınları, 2014.
• Özcan, Abdulkadir, “Kapıcı”, TDV İslam Ansiklopedisi Cilt:24. İstanbul: TDV Yayınları, 2001, 345-347.
• Pakalın, Mehmed Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, cilt II, İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Panciera, Walter, “Building a Boundary: The First Venetian-Ottoman Border in Dalmatia, 1573-1576”, DOVI 45, (2013) 9-38. Pastore, Alessandro, Confini e Frontiere nell’età Moderna. Milano: Franco Angeli, 2007.
• Pedani, Maria Pia, Dalla Frontiera Al Confine. Venezia: Herder Editrice, 2002.
• Pedani, Maria Pia, “The Border From The Ottoman Point of View”, Tolerance and Intolerance on the Triplex Confinium: Approaching the “Other” on the Borderlands Eastern Adriatic and Beyond 1500-1800 içinde, Editör Egidio Ivetic ve Drago Roksandić, 195-214. Padova: CLEUP, 2007.
• Połczyński, Michael, “Sovereignty and Space Through GIS in the Early Modern Polish-Lithuanian/Ottoman Frontier”, Digital Historical on Southeast Europe and the Ottoman Space içinde, Editör Dino Mujadžević. Berlin: Peter Lang, 2021.
• Prokosch, Erich, Molla und Diplomat: Der Bericht des Ebû Sehil Nu’mân Efendi über die Österreichisch-Osmanische Grenzziehung nach dem Belgrader Frieden 1740/1741. Graz-Wien-Köln: Verlag Styria, 1972.
• Sahlins, Peter, Boundaries: The Making of France and Spain in the Pyrennes. Berkeley, University of California Press, 1991.
• Savaş, Ali İbrahim, Ebû Sehl Nu’mân Efendi: Tedbirât-ı Pesendide (Beğenilmiş Tedbirler. Ankara: TTK Yayınları, 1999.
• Savaş, Ali İbrahim, Mustafa Hatti Efendi: Viyana Sefâretnâmesi. Ankara: TTK Yayınları, 1999.
• Sievert, Henning, “Ebū Sehl Nu‘man Efendis Treffliche Maßnahmen gegen die Arglist der Anderen und die Torheit der Vorgesetzten in Iran und an der Donau”, Deutsch-Türkische Begegnungen, Festschrift für Kemal Beydilli içinde, Editör Hedda Reindl-Kiel, Seyfi Kenan, 366-401. Berlin: EB Verlag, 2013.
• Stoye, John, Marsigli’s Europe: The Life and Times of Luigi Ferdinando Marsigli, Soldier and Virtuoso, 1680-1730. New Haven-London: Yale University Press, 1994.
• Şakiroğlu, H. Mahmut, “II. Selim’in Venedik Cumhuriyetine Verdiği 1567 ve 1573 Tarihli Ahidnâmeler”, Erdem 5, no.2, (1986): 527-553.
• Unat, Faik Reşit, Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri. Ankara: TTK Yayınları, 1987.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı. Ankara: TTK Yayınları, 2020.
• Viyana’da Osmanlı Diplomasisi: Zülfikâr Paşa’nın Mükâleme Takriri, 1688-1692, Yayına Hazırlayan Songül Çolak. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2007.
• Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin, “Ulama Han”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, Cilt II, İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, 1999.
• Yerasimos, Stefanos, Milliyetler ve Sınırlar: Balkanlar, Kafkasya ve Ortadoğu. Çeviren Şirin Tekeli. İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.
• Zinkeisen, J. W., Osmanlı İmparatorluğu Tarihi (1699-1774). Çeviren Nilüfer Epçeli, cilt:5. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2011.