The Buwayhid Titles and Laqabs in The Context of Prestige, Identity and Political Rivalry

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 4, 491 - 512, 10.11.2024

Sevgi Kübra Bilgin

https://doi.org/10.9737/historystudies.1470323

Öz

The Buwayhids were a Daylamite dynasty founded in Iran and Iraq and reigned from 934 to 1056 (322 to 448 H.). In 945 AD, Ahmad ibn Buwayh appointed as Abbasid Caliph Müstekfî-Billâh's amir al-umara and recieved the symbols of sultanate. One of the symbols is laqabs. Motivated by a desire to bolster their reputation among soldiers, populace, and rivals, the Buwayhids strategically utilized these prestigious laqabs to assert superiority within familial disputes and against local dynasties. Concurrently, they sought to cultivate an ethnic identity by incorporating titles reminiscent of ancient Sasanian emperors into their nomenclature. State officials and even influential women within the dynasty were among the laqab holders. However, over time, frequently given laqabs began to fail to indicate "the superior one". The number of laqabs escalated, often doubling, tripling, or even quadrupling. This evolution diminished the value of laqabs. This study briefly discusses significance of laqab bestowment within the Abbasid caliphate. It analyzes the Buwayhid emirs' use of laqabs as elements of prestige and competition. Afterwards, detailed information will be given about the laqabs and titles taken by the Buwayhid emirs and other officials.

Anahtar Kelimeler

Buwayhid, Abbasid, calipha, laqabs, titles

Prestij, Kimlik ve Siyasî Rekabet Bağlamında Büveyhî Lakap ve Ünvanları

Öz

Büveyhîler, 934-1056 (H. 322-448) tarihleri arasında İran ve Irak coğrafyasında hüküm sürmüş Deylemli bir hanedandır. Kurucu kardeşlerden Ahmet b. Büveyh, 945 (334) yılında Abbâsî Halîfesi Müstekfî-Billâh’ın emîrülümerâsı olmasının ardından saltanat alametlerini teslim almıştır. Bu alametlerden biri lakaplardır. Soylu bir hanedana sahip olmayan Büveyhîler, bu lakaplar sayesinde askerlerine, halkına ve rakiplerine karşı itibarlarını artırma arzusu içindeydiler. Aldıkları lakapları, hem aile içi rekabetlerinde hem de diğer hanedanlara karşı kullanıyorlardı. Bunların yanı sıra Sâsânî krallarının ünvanlarını da künyelerine ekleyerek, etnik bir kimlik yaratma çabasındaydılar. Hanedanın kadınları ile devlet erkânı da lakap sahipleri arasındaydı. Ancak sıklıkla dağıtılan lakaplar zamanla “en üstün olanı” işaret edememeye başlamıştır. Bu durum sayıları gittikçe artan lakapların değerinin azalmasına sebep olmuştur. Yapılan bu çalışmada lakap vermenin Abbâsî muhitindeki önem ve seyrine değinilecek ve Büveyhîlerin bu saltanat alametini bir prestij ve rekabet unsuru haline getirerek siyasi hayatlarını yönlendirmeleri örneklerle incelenecektir. Ardından da Büveyhî emîrlerinin ve devlet ricâlinin kullandıkları lakap ve ünvanlar hakkında bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Büveyhî, Abbâsî, halife, lakap, ünvan.

Kaynakça

• Antâkî (Ebu’l-Ferec Yahya b. Said). Târîhu Antâkî. Neşreden Ömer Abdüsselam Tedmurî, Lübnan, 1990.
• Ebu İshak es-Sâbî (İbrahim b. Hilâl b. İbrahim el-Harrânî). el-Muhtâr min Resâil Ebu İshak İbrahim es-Sâbî. Neşreden Şekîb Arslan, Beyrut.
• Ebu İshak es-Sâbî (İbrahim b. Hilâl b. İbrahim el-Harrânî). Kitâbu’l-Münteza Mine’l Cüzi’l-evvel Mine’l Kitâbu’l-Ma‘rûf bi’t-Tâcî fî Ahbâri’d Devleti’d Deylemiyye, (Ahbâru E‘immeti’z-Zeydiyye fî Taberistân ve Deylemân ve Cîlân içinde). Neşreden Wilferd Madelung, Beyrut 1987.
• Ebu Reyhan el-Birûnî. Maziden Kalanlar (el-Âsâr el-Bâkiye). Çeviren Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları, 2011.
• Ebu’l-Fazl Muhammed b. Hüseyin-i Beyhakî. Târîh-i Beyhakî. Çeviren Necati Lugal, Hazırlayan Hicabi Kırlangıç, Ankara: TTK Yayınları, 2019.
• Gerdîzî (Ebu Saîd Abdülhay b. Dahhâk). Zeynu’l Ahbâr. Neşreden Abdulhay Habîbî, Tahran.
• Gümüş, Tayfun. “er-Ruzrâverî’nin “Zeylü Tecâribü’l-Ümem” Adlı Eserinin Çevirisi ve Değerlendirilmesi (29-207. Sayfalar).” Yüksek lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2019.
• Hamdullah Müstevfî-yi Kazvinî. Târîh-i Güzide. Çeviren Mürsel Öztürk, Ankara: TTK Yayınları, 2018.
• Hasan İbrahim Hasan. en-Nüzûmu’l-İslâmiyye. Kahire: Mektebetü’n-Nahdetü’l-Mısriyye.
• Hemedânî (Muhammed b. Abdülmelik). Tekmiletü Târihi’t-Taberî (Taberî-Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk, C. 11 İçinde). Dâru’l-Fikr, 1407/1987.
• Hilâl es-Sâbî (Ebu’l-Hasan (Ebu’l-Hüseyin) Hilâl b. Muhassin b. İbrahim es-Sâbî el-Harrânî). Rüsûmu Dâri’l-hilâfe. Neşreden Mîhâîl Avvâd, Beyrut 1406/1986.
• Hilâl es-Sâbî (Ebu’l-Hasan (Ebu’l-Hüseyin) Hilâl b. Muhassin b. İbrahim es-Sâbî el-Harrânî). el-Vüzerâ ev tuhfetü’l-ümerâ fî târîhi’l-vüzerâ. Beyrut 1990.
• Hudûdü’l-Alem Mine’l-Meşrik İle’l-Magrib. Çeviren Abdullah Duman ve Murat Ağarı, İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2018.
• İbn Haldûn. Kitâbü’l-iber Dîvânü’l-Mübtede ve’l-haber fî Eyyâmi’l-Arab ve’l-Acem ve’l-Berber ve men-Âsarahüm min-Zevi’s-Sultâni’l-Ekber. Cilt 3. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992/1413.
• İbn Hallikân. Vefayâtü’l-A’yân ve Enbâi Ebnâi’z-Zamân. Cilt 1-4. Tahkik İhsan Abbâs, Beyrut: Dâru Sâdır, 1900.
• İbn Havkal. Sûrat el-Arz - 10. Asırda İslâm Coğrafyası. Çeviren Ramazan Şeşen, İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2017.
• İbn İsfendiyar. Tarih-i Taberistan. Cilt 1. Tashih Abbas İkbâl, Taberistan, 1386/2007.
• İbn Kesîr. el-Bidâye ve’n-Nihâye - Büyük İslam Tarihi. Cilt 11-12. Çeviren Mehmet Keskin, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1995.
• İbn Miskeveyh (Ebu Ali Ahmed b. Muhammed). Tecâribü’l-Ümem. Çeviren Kıvameddin Burslan, Hazırlayan Mehmet Şeker vd., Ankara: TTK Yayınları, 2016.
• İbn Tagrıberdî. en-Nücûmü'z-Zâhire fî Mulûki Mısr ve'l-Kâhire. Cilt 4. Neşreden Muhammed Hüseyin Şemseddin, Beyrut 1992.
• İbnü’l-Cevzî (Ebu'l-Ferec Cemâleddin Abdurrahman b. Ali). el-Muntazam fî Târîhi’l-Ümem ve’l-Mülûk. Cilt 14-15. Neşreden Muhammed-Mustafa Abdülkâdir Atâ, Beyrut, 1412/1992.
• İbnü’l-Esîr. el Kâmil fi’t-Tarih. Cilt 8-9. Çeviren Ahmet Ağırakça, İstanbul: Bahar Yayınları, 1986.
• İbnü’l-Verdî. Târîhu İbnü’l-Verdî. Cilt 1. Dârü’l-Kütûbi’l-İlmiyye, Beyrut, 1996/1417.
• İstahrî. Ülkelerin Yolları (Değerlendirme-Metin). Çeviren Murat Ağarı, İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2015.
• Kalkaşendî (Ebu’l-Abbas Sihabüddin Ahmed b. Ali). Meâsirü’l-İnâfe fî Meâlimi’l-Hilâfe - Halifelik Kurumu Tarihi. Çeviren Ramazan Şeşen, İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2019.
• Kitâbu’l-uyûn ve’l-hadâik fi ahbâri’l-hakâik. Cilt 4/2. Neşreden Ömer es-Saîdî, Dımaşk, 1972.
• Mîrhând (Muhammed b. Hâvendşâh b. Mahmûd). Ravzatu’s-Safâ fî Sîreti’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-Hulefâ (Tabaka-i Selçukiyye). Çeviren Erkan Göksu, Ankara: TTK Yayınları, 2015.
• Muhammed b. Ali b. Muhammed-i Şebânkâreî. Mecma’u’l-Ensâb (Hânedanlar Tarihi). Çeviren Fahri Unan, Ankara: TTK Yayınları, 2021.
• Mukaddesî (Muhammed b. Ahmed). İslâm Coğrafyası (Ahsenü’t-Takâsîm). Çeviren Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları, 2015.
• Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah. Camiu’d-düvel - Hamdânîler Musul ve Halep Emîrlikleri (905-1004). Çeviren Ömer Tellioğlu, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2018.
• Nüveyrî (Ebu'l-Abbas Şihâbüddin Ahmed b. Abdilvehhab b. Muhammed). Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb. Cilt 24, 26. Neşreden Ali M. el-Bicâvî-Hüseyin Nassar, Kahire, 1395-1405/1975-1985.
• Ömerî (Şihabeddin b. Fazlullah). Mesâliku’l-Ebsâr – Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım. Çeviren Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları, 2014.
• Reşîdüddîn Fazlullâh. Câmi‘ü’t-Tevârîh (Zikr-i Târîh-i Âl-i Selçûk). Çeviren Erkan Göksu-H. Hüseyin Güneş, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2014.
• Serahsî (Ebu Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed). Şerhu’s-Siyeri’l-Kebîr. Çeviren M. Sait Şimşek-İbrahim Sarmış, Ankara Ankara Okulu Yayınları, 2021.
• Suyûtî. Halifeler Tarihi (Tarihu’l-Hulefa). Çeviren Abdullah Gündüz, İstanbul: Asalet Yayınları, 2018.
• Tenûhî (Kâdî Ebu Alî Muhassin b. Ali b. Muhammed). el-Ferec Bade’ş-Şidde. Cilt 2, Neşreden Abbûd eş-Şâlecî, Beyrut 1975. Zehebî (Ebu Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman). el-İber fî Ḫaberî men Gaber. Cilt 2, Tahkik Ebu Hacer Muhammed Saîd b. Besyûnî Zağlûl, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405/1985.
• Zehebî (Ebu Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman). Târîhu’l-İslâm. Cilt 25. Neşreden Ömer Abdusselâm Tedmurî vd., Beyrut, 1987.
• Abbas Perviz. ez Arab ta Deyâlime. Tahran, 1338.
• AlRudainy, Reem Saud. “The Role of Women in Buyid and Saljuq Periods of the Abbasid Caliphate (339-447/950-1055 & 447-547/1055-1152): The Case of Iraq”. Thesis of PhD, University of Exeter, 2014.
• Amedroz, Henry Frederick. “The Assumption of The Title Shahanshah By Buwayhid Rulers”, The Numismatic Chronicle and Journal of The Royal Numismatic Society 5, (1905): 393-399.
• Ateş, Ahmet. “Deylem,” İslam Ansiklopedisi Cilt 3. 567-568.
• Baker, Christine D. “The Lost Origins of the Daylamites The Construction of a New Ethnic Legacy for the Buyids.” The Routledge Handbook of Identity and the Environment in the Classical and Early Medieval Worlds, Editor Rebecca Futo Kennedy and Molly Jones-Lewis. London: Routledge, 2016.
• Bianquis, Thierry. “Sayf al-Dawla,” EI2 (İng.) Cilt 9. 103-110.
• Bilgin, Sevgi Kübra. “Büveyhoğulları Vezirlerinden Mühellebî: Hayatı ve Faaliyetleri”, Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 10, no. 2 (2023): 506-532.
• Bilgin, Sevgi Kübra. “Büveyhoğullarında Vezâret ve Vezir.” Vezâret ve Vezir, Editör Erkan Göksu-Coşkun Erdoğan, 45-60. Ankara: Berikan Yayınevi, 2024.
• Blair, Sheila S. The Monumental Inscriptions from early Islamic Iran and Transoxiana, 32-33. Leiden: Brill, 1992.
• Bosworth, C. E. “Lakab,” EI2 (İng.) Cilt 5. 618-631.
• Bowen, Harold. “Nâsırüddevle,” İslâm Ansiklopedisi Cilt 9. 97-98.
• Bozkurt, Nebi. “Lakap,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Cilt 27. İstanbul, 2003, 65-67.
• Donohue, John J. The Buwayhid Dynasty in Iraq 334 h. /945 to 403 h. /1012: Shaping Institutions for the Future, Editor Wadad Kadi, Rotraud Wielandt. Leiden: Brill, 2003.
• Dündar, Abdulhamit ve Bakır, Abdulhalik. “Büveyhî Hânedânı’nın Menkıbevî Kuruluşu ve Tarihi Arka Planı,” History Studies 11, no. 1 (2019): 10-44.
• Fakîhî, Ali Asgar. Âl-i Bûveyh ve Ovzâ-yi Zamân-i Îşân bâ Numûdârî ez Zindegî-yi Merdom-i der an Asr. İntişarat-i Sebâ, 1357.
• Gençtürk, Cihan. “Büveyhîler’in İran Hâkimiyeti.” Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum, 2020.
• Gençtürk, Cihan. İran Büveyhîleri (Siyaset, İdari Teşkilat ve Sosyo-Kültürel Hayat). Ankara: Fenomen Yayınları, 2021.
• Güner, Ahmet. “Büveyhîler’den Adudu’d-devle ve Dönemi (338-372/949-983)”. Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir, 1992.
• Güner, Ahmet. “Hamza el-Isfahanî ve Büveyhîler II.” Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21, (2005): 65-67.
• Güner, Ahmet. “Kabûs b. Veşmgîr,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Cilt 24. İstanbul, 2002, 43-44.
• Güner, Ahmet. “Mecdüddevle,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Cilt 28. İstanbul, 2003, 229-230.
• Güner, Ahmet. “Muizzüddevle,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Cilt 31. İstanbul, 2020, 99-100.
• Güner, Ahmet. “Müttakî-Lillâh,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Cilt 32. İstanbul, 2006, 223-224.
• Güner, Ahmet. “Nâsirüddevle,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Cilt 32. İstanbul, 2006, 402-403.
• Güner, Ahmet. Büveyhîler’in Şiî-Sünnî Siyaseti. İzmir: Tibyan Yayıncılık, 1999.
• Hacıyev, Khanoghlan. “Irak Büveyhîleri’nin Kuruluşu ve Muizzüddevle Dönemi (334-356/945-967).” Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2012.
• Hacıyev, Khanoghlan. “Samsâmüddevle,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Cilt 2, İstanbul, 2019, 467-468.
• İbrahim Selman el-Kurevî. el-Büveyhîyyûn ve’l-Hilâfetü’l-Abbâsiyye. Mısır, 2008.
• Işıltan, Fikret. “Seyfüddevle,” İslâm Ansiklopedisi Cilt 10. 536-539.
• Kabir, Mafizullah. The Buwayhid Dynasty of Baghdad. Calcutta, 1964.
• Kallek, Cengiz. “Mâverdî,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Cilt 28. İstanbul, 2003, 180-186.
• Köse, Nuri. “Abbasiler Döneminde Halifelere ve Sultanlara Verilen Unvanların Siyasi Hayata Yansımaları.” Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun, 2021.
• Lane-Poole, Stanley. İslam Devletleri Tarihi – Başlangıçtan 1927 Yılına Kadar. Editör Samet Alıç, Çeviren Halil Edhem Eldem, İstanbul: Selenge Yayınları, 2020.
• Madelung, Wilferd. “The Assumption of the Title Shahanshah by the Buyids and “The Reign of the Daylam (Dawlat al-Daylam).” Journal of Near Eastern Studies 28, no. 1 (1969): 84-108.
• Merçil, Erdoğan. “Büveyhîler,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Cilt 6, İstanbul, 1992, 496-500.
• Miles, George C. “Numismatics”. The Cambridge History of Iran Cilt 4. Cambridge: Cambridge University Press, 2007, 364-377.
• Minorsky, Vladimir. “Daylam,” EI2 (İng.) Cilt 2. Leiden: Brill, 1991, 190-200.
• Mıynat, Ali. “Ortaçağ İslam Dünyasında Unvan-Lakap Kullanımları Hakkında Bir İnceleme: Unvan ve Lakap Kapıları Açılırken.” Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 23, no. 2 (2021): 641-660.
• Mneymneh, Hassan. Târîhu ed-Devleti’l-Büveyhiyye es-Siyâsî ve’l-İctimâî ve es-Sekâfî - Büveyhiler Devleti Tarihi. Çeviren Tarık Akarsu, İstanbul: Selenge Yayınları, 2021.
• Özaydın, Abdülkerim. “Fahrüddevle,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Cilt 12, İstanbul, 1995, 98-99.
• Özaydın, Abdülkerim. “Gazanfer,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Cilt 13. İstanbul, 1996, 431-432.
• Özaydın, Abdülkerim. “Müstekfî-Billâh,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Cilt 32. İstanbul, 2006, 139-140.
• Özaydın, Abdülkerim. “Seyfüddevle el-Hamdânî,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Cilt 37. İstanbul, 2009, 35-36.
• Özaydın, Abdülkerim. “Unvan,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Cilt 42. İstanbul, 2012, 163-166.
• Richter-Bernburg, Lutz. “Amīr-Malik-Shāhānshāh: ʿAḍud ad-Daula's Titulature Re-Examined”, Iran 18, (1980): 83-102.
• Sâdık Seccâdî, “Âl-i Bûye”, Dâiretü’l-Meârif Büzürgi İslâmî Cilt 1. 1377, 629.
• Siddiqi, Amir Hasan. “Caliphate and Kingship in Medieval Persian.” Thesis of PhD, London University, 1934.
• Turan, Nurullah. Selçuklu Başkenti Rey (Kuruluşundan 1157’ye Kadar). Ankara: TTK Yayınları, 2019.
• Ünal, Gülistan. “Büveyhîler Hilafeti Abbâsîlerden Neden Almadılar?”. Pesa Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 4, no. 3 (2018): 405-416.
• Vefa Muhammed Ali. el-Hilâfetu’l-Abbasiyye fî ahdi Tasalluti’l-Buveyhiyyîn. İskenderiye: Mektebu’l-Câmi el-Hadîs, 1990.
• Waines, David. “The Pre-Buyid Amirate: Two Views From The Past”, International Journal of Middle East Studies 8, no. 3 (1977): 339-348.
• Yazıcı, Tahsin. “Deylem,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Cilt 9, İstanbul, 1994, 263-264.
• Zetterstéen, K. V. “Muizz-üd-Devle,” İslâm Ansiklopedisi Cilt 8. 561-562.
• Zetterstéen, K. V. ve Busse, Heribert. “Muʿizz al-Dawla,” EI2 Cilt 7. 484-485.
• https://www.acsearch.info/search.html?id=10848109 (Erişim Tarihi 27.3.2024)
• https://www.acsearch.info/search.html?id=1243632 (Erişim Tarihi 27.3.2024)
• https://www.almaany.com/ar/dict/ar-ar/%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%B0%D9%8A%D9%86/ (Erişim Tarihi 9.07.2024)