Yeni Belgeler Işığında İbrahim Şinâsî’nin Mehmed Emin Âli Paşa ile Münasebetlerinin Erken Dönemi

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 4, 593 - 613, 10.11.2024

Ebuzer Karaaslan

https://doi.org/10.9737/historystudies.1510408

Öz

Bu çalışma, Tanzimat Devri’nin siyasî ve entelektüel manada simgesel değere sahip şahsiyetlerinden Mehmed Emin Âli Paşa ile İbrahim Şinâsî arasındaki münasebetlerin erken dönemine dair Osmanlı arşivlerinden edinilen ve bu vesileyle ilk kez yayınlanan belgeler üzerinden söz konusu ikili arasındaki ünlü münaferetin kökenine dair çelişkiler ile belirsizlikleri ortadan kaldırmayı amaçlamaktadır. Araştırmanın yöntemi doküman analizine dayanmakta ve bu kapsamda arşiv belgelerinin yanı sıra birincil kaynaklar ile araştırma ve inceleme eserlerinden yararlanılmaktır. Çalışmada, iki şahsiyet arasında düşmanlıktan evvel müspet münasebetlerin bulunduğu; Şinâsî’nin Paris yıllarında söz konusu münasebetlerin gelişmeye devam ettiği ve bunun zamanla bir himaye ilişkisine dönüştüğü hususları ilk kez ortaya çıkarılmaktadır. Öte yandan çalışmada Şinâsî’nin devlet tarafından Paris’e gönderildiği tarih kesin olarak belirlenmekte ve kendisinin ilk ve tek Fransızca el yazısı örneği sunulmaktadır. Ayrıca Şinâsî’nin gençliğinde bürokraside hızla yükselmeyi arzuladığı ve bu doğrultuda ısrarlı girişimlerde bulunduğu tespit edilmekte; son olarak kayıp eserlerinden “Sarf Mecmuası”na dair önemli yeni bilgiler gün yüzüne çıkarılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk Siyasî Hayatı, Tanzimat Devri, İbrahim Şinâsî, Mehmed Emin Âli Paşa, Himaye

Etik Beyan

-

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

The Early Period of İbrahim Şinâsî's Relations with Mehmed Emin Âli Pasha in the Light of New Documents

Öz

This study examines the early stage of the relationship between Mehmed Emin Âli Pasha and İbrahim Şinâsî, two of the most prominent political and intellectual figures of the Tanzimat Era. The aim of the study is to eliminate the contradictions and uncertainties regarding the origin of the mutual hatred between Âli Pasha and Şinâsî through documents extracted from the Ottoman archives. The research method is document analysis; in this context, the author has utilized archival documents, primary sources, and research and review works. The study reveals for the first time that there were amicable relations between the two characters before their hostility, that these relations continued to evolve during the years Parisians of Şinâsî and eventually became a patronage relationship. On the other hand, this text provides information on the exact date when Şinâsî was sent to Paris by the state and includes his first and only sample of French handwriting. Furthermore, it has been ascertained that Şinâsî had a fervent desire to advance rapidly within the bureaucracy in his youth and diligently endeavored to attain this objective; finally, noteworthy and fresh revelations about “Sarf Magazine”, one of his missing works, have been brought to light.

Anahtar Kelimeler

Turkish Political Life, Tanzimat Era, İbrahim Şinâsî, Mehmed Emin Âli Pasha, Patronage

Proje Numarası

-

Kaynakça

• 1. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Hariciye Nezâreti Mektubî Kalemi Belgeleri (HR. MKT.)
• Hariciye Nezareti Siyasi (HR. SYS.)
• Hariciye Nezâreti Tercüme Odası Belgeleri (HR. TO.)
• İrâde-Dâhiliye (İ. DH.)
• İrâde-Hariciye (İ. HR.)
• İrâde-Meclis-i Mahsus (İ. MMS.)
• 2. Araştırma, İnceleme ve Telif Eserler
• Akyüz, Kenan. “Şinasi’nin Fransa'daki öğrenimi ile ilgili bazı belgeler”. Türk Dili 3, no. 31 (1954): 397-405.
• Akyüz, Kenan. Encümen-i Dâniş. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları, 1975.
• Aliye, Fatma. Ahmed Cevdet Paşa ve zamanı. İstanbul: Kanâat Kütübhânesi, 1332.
• Aliye, Fatma. Ahmet Cevdet Paşa ve zamanı. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1995.
• Baysun, Cavid. “Mustafa Reşit Paşa”. Tanzimat I, yüzüncü yıldönümü münasebetiyle. 723-746. İstanbul: Maarif Vekâleti, 1940.
• Beydilli, Kemal. “Âlî Paşa, Mehmed Emin”, TDV İslam Ansiklopedisi. Cilt: 2. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989, 425-426.
• Beydilli, Kemal. “Mustafa Reşid Paşa”, TDV İslam Ansiklopedisi. Cilt: 31. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020, 348-350.
• Bilgegil, Mehmet Kaya. Şair Şinasi hal tercümesi üzerinde küçük bir araştırma. İstanbul: İrfan Matbaası, 1972.
• Cevdet Paşa. Tezakir. Yay. Cavid Baysun. Cilt I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1953.
• Dilmen, İbrahim Necmi. Tanzimat edebiyatı tarihi notları. Ankara: Alâeddin Kıral Basımevi, 1942.
• Ebüzziya, Ziyad. Şinasi. Yayıma Hazırlayan: Hüseyin Çelik. İstanbul: İletişim Yayınları, 1997.
• İnal, İbnülemin Mahmut Kemal. Son sadrazamlar. Cilt I. İstanbul: Dergâh Yayınları, 3. Basım, 1982.
• İnalcık, Halil. “Tanzimat’ın uygulanması ve sosyal tepkileri”. Belleten 28, no. 112 (1964): 623-690.
• İskit, Server. Hususî İlk Türkçe gazetemiz “Tercümaniahval” ve Agâh Efendi. Ankara: Ulus Basımevi, 1937.
• Karaaslan, Ebuzer. “Tanzimat, istiklâl ve istikbâl”. Türkiye Günlüğü, no. 155 (2023): 30-48.
• Karlangıç, Osman. “Ahmet Cevdet Paşa’ya göre Tanzimat Dönemi Osmanlı devlet ricali”. Tarih ve Gelecek Dergisi 3, no. 3 (2017): 266-297. https://doi.org/10.21551/jhf.357613
• Kuneralp, Selim. Son dönem Osmanlı erkân ve ricali (1839-1 922), prosopografik rehber. İstanbul: İSİS, 1999.
• Kuntay, Mithat Cemal. Namık Kemal, devrinin insanları ve olayları arasında. Cilt I. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2010.
• Manneh, Butrus Ebu. “Âli ve Fu’ad Paşaların Bâb-ı Âli'deki nüfuzlarının kökleri (1855-1871)”. çev. Fatih Yeşil. Tanzimat, değişim sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. Editör: Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu. 477-490. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 5. Basım, 2015.
• Mardin, Şerif. Yeni Osmanlı düşüncesinin doğuşu. Çeviren: Fahri Unan vd. İstanbul: İletişim Yayınları, 1996.
• Mermutlu, Bedri. Sosyal düşünce tarihimizde Şinasi. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2003.
• Ortaylı, İlber. İmparatorluğun en uzun yüzyılı. İstanbul: Hil Yayınları, 1987.
• Râsim, Ahmed. Matbû'ât tarihine medhal ilk büyük muharrirler'den Şinâsî câmi‘ ve mürettibi: Ahmed Râsim 1927. Hazırlayan: Ferhat Korkmaz. Ankara: Detay Yayıncılık, 2016.
• Sunay, Serap. “Damat Mehmed Ali Paşa’nın hayatı ve siyasi mücadelesi”. Doktora Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, 2015.
• Şinâsî. Divan-ı Şinâsî. Yayıma Hazırlayan: Ebüzziya Tevfik. Konstantiniyye: Matbaa-i Ebüzziya, 4. Basım, 1303.
• Şinâsî. Şinasi, bütün eserleri. Hazırlayanlar: İsmail Parlatır ve Nurullah Çetin. Ankara: Ekin Kitabevi, 2005.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. 19’uncu asır Türk edebiyatı tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi, 7. Basım, 1988.
• Tevfik, Ebüzziya. Nümûne-i edebiyyât Osmâniyye Osmanlı edebiyatı düzyazı antolojisi. Hazırlayan: Furkan Öztürk. İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları, 2015.
• Tevfik, Ebüzziya. Nümûne-i edebiyyât Osmâniyye. Konstantiniye: Matbaa-i Ebüzziya, 6. Basım, 1329.
• Tevfik, Ebüzziya. Yeni Osmanlılar tarihi. Sadeleştiren: Şemsettin Kutlu. İstanbul: Hürriyet Yayınları, 1973.
• Timur, Taner. Osmanlı çalışmaları, ilkel feodalizmden yarı sömürge ekonomisine. Ankara: V Yayınları, 1989.
• 3. Süreli Yayınlar
• Tasvîr-i Efkâr. “Havâdis-i Dâhiliye/Pâyitaht/Tasvîr” (20 Receb 1281) 2.