Halkın İçinden, Halka Karşı: Millî Mücadele Yıllarında Türkiye’de Eşkıyalık

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 4, 1009 - 1029, 10.11.2025

Süleyman Tekir , Tuğrul Balaban

https://doi.org/10.9737/historystudies.1621092

Öz

Eşkıyalık olgusu, tarihi perspektiften incelendiğinde, toplumsal düzene karşı halk içerisinden ortaya çıkan ve paradoksal biçimde yine halka karşı tezahür eden, kolektif başkaldırıyı kapsayan hareketler olarak değerlendirilmektedir. Bu yapılanmalar, mahalli karakterleri ve sınırlı örgütlenme kapasiteleri nedeniyle sürdürülebilir bir direniş hareketine evrilememiş, devlet mekanizması tarafından sistematik biçimde tasfiye edilmişlerdir. Bu araştırma, 1920-1924 periyodunda, Millî Mücadele sürecinde Türkiye coğrafyasında faaliyet gösteren çete ve eşkıya gruplarının faaliyetlerini arşiv vesikalarına istinaden analiz etmektedir. Millî Mücadele döneminde harici aktörlerin tahrik ve teşvikiyle ortaya çıkan siyasi karakterli isyan hareketleri öne çıkmaktadır. Adi şekavet kategorisinde tasnif edilebilecek eşkıyalık vakalarının münferit hadiseler olarak değerlendirilmesine rağmen, bu faaliyetler ülkenin içtimai nizamını tehdit eden başat unsur olarak tezahür etmiştir. Söz konusu dönemde eşkıyalık, dikotomik bir karakter kazanmıştır: Millî Mücadele'ye destek veren yapılanmalar ile harici faktörlerin tesiriyle hareket eden oluşumlar. Bu iki yeni hareket, geleneksel eşkıyalık paradigmasının yerini almıştır.

Anahtar Kelimeler

eşkıyalık , millî mücadele , jandarma , direniş , çete

From the People, Against the People: Banditry in Turkey during the National Struggle

Öz

When the phenomenon of banditry is analyzed from a historical perspective, it is considered as movements that emerge from within the public against the social order and paradoxically manifest themselves against the public and encompass collective rebellion. Due to their local character and limited organizational capacity, these organizations could not evolve into a sustainable resistance movement and were systematically liquidated by the state mechanism. This study analyzes the activities of gang and bandit groups operating in Turkey during the National Struggle in the period 1920-1924 based on archival documents. During the period of the War of Independence, politically motivated rebellion movements that emerged with the provocation and encouragement of external actors stand out. Although banditry cases, which can be categorized as ordinary banditry, were considered as isolated incidents, these activities emerged as the dominant factor threatening the social order of the country. Banditry acquired a dichotomous character in the period in question: Organizations that supported the National Struggle and those that acted under the influence of external factors. These two new movements replaced the traditional banditry paradigm.

Anahtar Kelimeler

banditry , national struggle , gendarmerie , resistance , gang

Kaynakça

• 1. Arşiv Kaynakları
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA),
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA),
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Arşivi (CBA),
• 2. Resmi Yayınlar
• TBMM Zabıt Ceridesi, 05.01.1338, no. 16, Ankara: TBMM Matbaası, 1958.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, 19.01.1338, Cilt 16.
• TBMM Kanunlar Dergisi, no. 1, Ankara: TBMM Matbaası, 1964.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, 20.01.1338, Cilt 16.
• 3. Araştırma, İnceleme ve Telif Eserler
• Apak, Rahmi. İstiklâl Savaşında Garp Cephesi Nasıl Kuruldu. Ankara: TTK Basımevi, 1990.
• Bardakoğlu, Ali. “Eşkıya”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 11. İstanbul: 1994, 466-469.
• Barkey, Karen. Eşkıyalar ve Devlet Osmanlı Tarzı Devlet Merkezileşmesi. Çeviren Zeynep Altok, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2011.
• Bebek, İlhami. Millî Mücadelede Akbaş Cephaneliği Baskını. Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1994.
• Beşikçi, Mehmet. Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Seferberliği, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2015.
• Çankaya, Özlem. Milli Mücadele Döneminde Asker Firarileri. İstanbul: Libra Kitap, 2020.
• Gökbel, Asâf. Millî Mücadele’de Aydın. Sadeleştiren Hüseyin Kuruüzüm, Aydın: Kolalı Matbaası, 2005.
• Haytoğlu, Ercan. “Aydın Kuva-yı Milliyesinde Efe ve Zeybekler,” Belgi no. 1, (2011): 51-72.
• Hobsbawm, Eric. Sosyal İsyancılar. Çeviren Necati Doğru, İstanbul: Sarmal Yayınevi, 1995.
• Jandarmanın Vaziyet-i Umûmiyesî Hakkında (Defter, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonunda yer almaktadır. Yer Numarası: 06 Mil Yz A 1499.)
• Peker, Nurettin. 1918-1923 İstiklâl Savaşının Vesika ve Resimleri İnönü, Sakarya, Dumlupınar Zaferlerini Sağlayan İnebolu ve Kastamonu Havalisi Deniz ve Kara Harekâtı ve Hatıralar. İstanbul: Gün Basımevi, 1955.
• Pontus Meselesi. Hazırlayan. Yılmaz Kurt, Ankara: TBMM Basımevi, 1995.
• Skocpol Theda. Devletler ve Toplumsal Devrimler Fransa, Rusya ve Çin’in Karşılaştırılmalı Bir Çözümlemesi. Çeviren S. Erdem Türközü, Ankara: İmge Kitabevi, 2004.
• Şakir, Ziya. Bursa’yı İki Gün İdare Eden Eşkıya Püskülsüz İsmail. İstanbul: Akıl Fikir Yayınları, 2012.
• Tekir, Süleyman. “Yol Kesiciler ve Kanunsuzlar: Türkiye'de Kırsal ve Siyasi Eşkıyalıkla Mücadele (1923-1938),” Turcology Research, no. 81, (2024): 513-524. https://doi.org/10.62425/turcology.1459164
• Türk İstiklâl Harbi VI ncı Cilt İstiklâl Harbinde Ayaklanmalar (19191-1921). Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1974. Üner, Mehmet Emin. Aşiret, Eşkıya ve Devlet. İstanbul: Yalın Yayıncılık, 2009.
• Yalman, Ahmet Emin. Birinci Dünya Savaşı’nda Türkiye. Çeviren Birgen Keşoğlu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2018.
• Yıldız, Gültekin, “Eşkıya Dünyaya Hükümdar Olmaz Eleştirisi Devlet-Merkezli Tarihin Alternatifi Eşkıyaperestlik Mi?,” Simurg, no. 3, (2020): 60-77.