Nadher ad-Durgili and the Science And Culture Condition in Caucasia Through His Book Nuzhatuʼl-Adhan

Yıl 2018, Cilt: 17 Sayı: 34, 347 - 372, 30.12.2018

Kamran Abdullayev

https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.505014

Öz

The works which were written on history and biography
field play crucial role in understanding if Caucasian region. The one of the
latest works on this topic is Nuzhatuʼl-Adhan
that reached to our time. This work is considered one of the most important
works though Nadhir ad-Durgili could not complete the work. Generally, the work
talks about biography of Caucasian scholars who lived in 19^th, also
biography of Sunni and Shiite scholars took part in the book without
sectarianism. On the other hand, one chapter of the work is separated for
Sheikh Shamilʼs jihadist movement who is the memorable figure
in the Caucasian history as this chapter includes biography of Sheikh Shamil
and biography of his jihadist scholars friends. Mostly the book contains
biography of two hundred scholars lived in 18^th the and 19^th
century.

Anahtar Kelimeler

Arabic, Biography, Nadher ad-Durgili, Caucasia, Dagestan, Azerbaijan.

Nezir Durkilîʼnin Nüzhetüʼl-Ezhânʼı Işığında Kafkasyaʼda İlmî ve Kültürel Durum

Öz

Tarih ve biyografi alanında yazılan eserlerin Kafkasya bölgesinin öğrenilmesinde önemli yeri vardır. Bu alanda günümüze kadar bulunmuş en son yazılan eserlerden biri Nüzhetüʼ l-Ezhân eseridir. Nezîr Durkilîʼnin tam olarak bitiremediği bu eser, yarım haliyle bile çok önemli kaynaklardan sayılmaktadır. Genel olarak XIX. asırda yaşamış Kafkasyaʼlı âlimlerin hayatlarından bahseden eserde, Sünnî ve Şiî âlimlerin biyografilerine yer verilmekte ve mezheb konusunda bir ayrım yapılmamaktadır. Ayrıca Kafkasya tarihinde unutulmaz bir yeri olan Şeyh Şamilʼin cihâdına ayrı bir bölüm tahsis edilmiş ve bu bölümde Şeyh Şamilʼin biyografisi ile beraber, onun yanında bulunan mücâhid âlimlerin de biyografilerine yer verilmiştir. Eserde ağırlıklı olarak XVIII. ve XIX. asırda yaşamış iki yüz civarında âlimin biyografisine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Biyografi, Nezîr Durkilî, Kafkasya, Dağıstan

Kaynakça

• Akûşî, el-Hâc İlyâs b. Şeyhuʼl-İslâm Ali. Ferʽ u Âsâri Dâğıstan, Dağıstan: yy, 1990.
• Alkadârî, Hasan. Âsar-ı Dağıstan, Bakı: Evvelimci Şirketi Matbaası, 1903.
• Alkadârî, Hasan. Cirâbuʼ l-Memnûn, Temirhanşûrâ: el-Matbaatuʼl-İslâmiyye, 1912.
• Alkadârî, Hasan. Dîvânuʼ l-Memnûn, Temirhanşurâ: el-Matbaatuʼl-İslâmiyye li-Muhammed Mirza Mavrayev, 1911.
• Bakıxanov, Abbasqulu Ağa. Gülüstani-İrəm, Bakı: Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı, 2000.
• Bâkinî, Şuayb Efendi b. İdris. Tabakâtuʼ l-Havâcegâniʼ n-Nakşibendiyye ve Sâdâtuʼ l- Meşâihiʼ l-Hâidiyyetiʼ l-Mahmûdiyye, Dimaşk: Dâruʼn-Nuʽmân lil-Ulûm, 1996.
• Bâkinî, Şuayb Efendi b. İdris. el-Ferîdetuʼ l-Muhammesetuʼ l-Ehadiyye, Temirhanşûrâ: el-Matbaatuʼlİslâmiyye li-Muhammed Mirza Mavrâyov, 1908.
• Bakûvî, Mir Muhammed Kerîm el-Alevî el-Hüseynî el-Mûsevî. Kitâbu Keşfi-l Hakâyık An Nuketiʼ l-Âyât veʼ d-Dekâik, Bakı: Kaspi Gazetesi Matbaası, 1322/1905.
• Bal, Halil. ʽAzerbaycanʼ da Dini Tolerans ve Mezhep İhtilaflarının Kaldırılması İçin Yapılan Çalışmalarʼ,Kafkasyaʼ da İslam Medeniyeti Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri, Bakü: 1998.
• Bala, Mirza. ʻDağıstanʼ İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Bakanlığı (M.E.B), İstanbul: MEB Yayınları, 1986.
• Bünyadov, Ziya. Qırmızı Terror, Bakı: Qanun Nəşriyyatı, 2017.
• Çûhî, Muhammed Ali b. Muhammed Mirza el-Dağıstanî. Mesâil ve Ecvibe, Bahçesaray: Tercüman matbaası, 1903.
• Dağıstânî, Abdullatîf. Hubukuʼ n-Nucûm fî Tarîfâtiʼ l-Ulûm, Temirhanşûrâ: Matbaatu Muhammed Mirza Mavrâyov, 1910.
• Dağıstânî, İlyas ez-Zudagârî. Süllemuʼ l-Mürîd, Kazan: el-Matbaatuʼl-Kerîmiyye, 1331/1904.
• Durkilî, Nezîr. Âsâruʼ l-İlmiyyetuʼ l-Altûniyye (el-İtikâduʼ l-Kavîm), nşr. Ebû Bekr Sehâve Durkilî, Mahaçkala: Dâruʼl-Âsâriʼl-İlmiyyetiʼl-İslâmiyyetiʼd-Dâğıstâniyye, ts.
• Gazânişî, Ebû Süfyân. Sefînetuʼ n-Necât, Temirhanşûrâ: el-Matbaatuʼl-İslâmiyye, 1908.
• Gazânişî, Ebû Süfyân. İrşâduʼ s-Sıbyân, Temirhanşûrâ: el-Matbaatuʼl-İslâmiyye, 1909.
• Gazânişî, Ebû Süfyân. Amintazanı Tercümesi, Temirhanşûrâ: el-Matbaatuʼl-İslâmiyye, 1910.
• Gazânişî, Ebû Süfyân. Hazır Derman, Temirhanşûrâ: el-Matbaatuʼl-İslâmiyye, 1910
• Gazânişî, Ebû Süfyân. Acem Ferâiz, Temirhanşûrâ: el-Matbaatuʼl-İslâmiyye, 1913.
• Gazânişî, Ebû Süfyân. Süllemuʼ l-Lisân, Temirhanşûrâ: el-Matbaatuʼl-İslâmiyye, 1915.
• Gazânişî, Ebû Süfyân. el-Hidmetuʼ l-Meşkûra fiʼ l-Lûğatiʼ l-Meşhûra, Buynaksk, yy, 1925.
• Gazânişî, Ebû Süfyân. el-Burhânuʼ l-Kâtiʽ fî İsbâtiʽ s-Sânîʽ. Ahmet Niyazov Özel Koleksiyonu.
• Əzizov, Eldar. Difai XX Əsrin Əvvəllərində Erməni-Azərbaycanlı Münaqişəsinin İlkin Tarixi Şərtləri və Səbəbləri, Bakı: CBC Polygraphic Production, 2009.
• Fetâvâ Kâfiye ve Ecvibe Şâfiye Min Ulemâi Mekketeʼ l-Mükerreme fî Hakkiʼ l-Mesâiliʼ l-Letî İhtelefe Fîhâ Ulemâu Diyâr-i Dâğıstân, Temirhanşura: el-Matbaatuʼl-İslâmiyye li-Muhammed Mirza Mavrayev, ts.
• Gâzigumûhî, Abdurrahman. Tezkiretu Abdirrahmân b. Seyyid Üstâz Şeyhuʼ t-Tarîka Cemâleddîn el- Hüseynî fî Beyâni Ahvâli Ahâlî Bilâdi Dâğıstân ve Çeçen, Tiflis, 1285.
• Gâzigumûhî, Cemâleddîn. el-Âdâbuʼ l-Mardiyye fiʼ t-Tarîkatiʼ n-Nakşibendiyye, Temirhanşura: Muhammed Mirza Mavrayev Matbaası, 1905.
• Halidov, Enes. Delîluʼ l-Matbûâtiʼ l-Arabiyye fî Rusiya, BAE: Merkezu Cemiyyetiʼl-Mâcid liʼs-Sekâfe veʼt-Turâs, 1429/2008.
• Kaçalin, Mustafa S. ʻElifbaʼ. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Karahî, Muhammed Tâhir. Kafkasya mücâhidi Şeyh Şâmilʼ in Gazavâtı, çev. Tâhir el-Mevlevî, Dâruʼl-Hilâfe: Matbaa-i Âmidî, 1333/1915.
• Karahî, Muhammed Tâhir. Şerhuʼ l-Mefrûd, Bağçasaray: Matbaatu Tercüman, 1903.
• Kayayev, Ali. Terâcim-i Ulemâ-yi Dağıstan; Dağıstan Bilginleri Biyografileri, nşr. Tuba Işınsu Durmuş-Hasan Orazayev, Ankara: Grafiker Yayınları, 2013.
• Kazânî, Nurali b. Eş-Şeyh Hasan. el-Avâtifuʼ l-Hamîdiyye fiʼ s-Seyâhâtiʼn-Nûriyye, Kazan: Matbaa-i Kerîmiyye, 1907.
• Köçərli, Firidun Bəy: Azərbaycan Ədəbiyyatı Materialları, Bakı: Azərnəşr, 1925.
• Kurtuluş, Rıza. ʻKumuklarʼ. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Muhammed Seyyid b. Cemâleddîn. Târîhuʼl-Âdâbiʼl-Arabiyye fî Dâğıstân, Mecelletu Kulliyyetiʼ lÂdâb, Bağdad: 1963.
• Niyazov, Əhməd. XIX Əsr Azərbaycanın Şimal-Qərbində (Qanıx-Həftəran Vadisi) Dini Həyat, Elm və Mədrəsələr, Bakı: Nurlar Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi, 2016.
• Pekacar, Çetin. ʽKumuk Türklerinin Ansiklopedik Âlimi, Eğitimci, Yazar ve Şair Abusupiyan Akayevʼ. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi 9, Ankara: 2000.
• Remzî, Muhammed Murâd. Telfîkuʼ l-Ahbâr ve Telkîhuʼ l-Âsâr fî Vakâiʼ i Kazân ve Bulğâr ve Mulûkiʼ t- Tatâr, thk. İbrahim Şemsuddin, Beyrut: Dâruʼl-Kutubiʼl-İlmiyye, 1423/2002.
• Ebuʼl-Hasan Ali b. Abdulhamîd el-Gazigumûhî. nâsih: Muhammed Tâhir b. Şeyh Selâm, Tâvârihû Dâğıstan, 1974.
• Tanç, H. İbrahim. ʽKumuk Türkleriʼnden Ebûsüfyan (Abusupiyan) Akayevʼin hayatı ve eserleriʼ, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 23, Erzurum: 2004.
• Ünsizadə, Cəlal. Əqaid və Nəsaih, Tiflis Ziya Matbaası, 1883.
• Yarâğî, Muhammed. el-Kasîdetuʼ l-Kubrâ, Temirhanşûrâ: el-Matbaatuʼl-İslâmiyye li-Muhammed Mirza Mavrâyov, 1910.
• Zâhûrî, Hacı Osman Efendi. Tuhfetuʼ l-Ahbâbiʼ l-Hâlidiyye fî Şerhiʼ l-Kasîdetiʼ l-Mahmûdiyye, Temirhanşûrâ: Matbaatu Muhammed Mirza Mavrâyov, 1914.
• Ziyâ-yı Kafkâsiyye gazetesi, Tiflis, 1880.
• Абдуллаев, М. А. Триумф и Трагедия Шейх-Уль-Ислама Дагестана али-Хаджи Акушинского, Махачкала: Епоха, 2013.
• Дугричилов, Муртазали. Свобода В Поисках Признания, Дагестан: Литература Северокавказской Эмиграции, 2008.
• Дургели, Назир. Услада умов в биографиях дагестанских ученых, çev. А. Р. Шихсаидов, Альфрид Бустанов, М. Кемпер, Москва: Марджани, 2012.
• Иванович, Козубский Евгений. История Города Дербента, Темир- Хан-Шура: Русская Типография В. М. Сорокина, 1906.
• Мусаев М.А. ʽБиографии Дагестански Уученых-Богословов, Противников Имама Шамиля, в Изложении Али ал-Гумуки (Каяева)ʼ, Дагестан: Фундаментальные исследования, 6, 2014.
• Н. Мамед-заде, З. Закарияев, А. Наврузов, А. Шихсаидов. Каталог арабских рукописей и старопечатных книг, Коллекция Дийа'аддина Йусуф-хаджжи ал-Курихи, Москва: Восточная Литература, 2014.
• Наврузов, А.Р. ʽДискуссии об иджтихаде и таклиде среди дагестанских улемов первой четверти ХХ вʼ, МИР ИСЛАМА/PAX ISLAMICA, 11, Москва: 2013.
• Нуриевна, Османова Милена. ʽКазанская Старопечатная Книга В Дагестанеʼ, Вестник Института Языка, Литературы и Искусства им. Г. Цадасы 4, Дагестан: 2013.
• Нуриевна, Османова Милена. Каталог Печатных Книг На Арабском Языке, Выпущенных Дагестанскими Издателями В России И За Рубежом В Начале ХХ Века, Махачкала: Российская Академия Наук Дагестанский Научный Центр Институт Истории, Археологии И Етнографии, 2008.
• Омаров, Магомед-Расул, Ислам В Дагестане История Становленния И Развития, Махачкала: Ано Иац Фикр, 2014.
• Р.Ф. ИИАЭ ДНЦ РАН, Ф. 30, Oп. 2, н. 108.
• Рифовна, Сафиуллина Резеда. Печатная Книга На Арабском Языке У Татар (1801-1917 гг.), Казан, 2001.
• Фонд М.С. Саидова (Ф.М.С), н. 95, Р.Ф. ИИАЭ ДНЦ РАН.
• Шихсаидов, Амри. Дагестанские святыни. Книга вторая, Махачкала: Эпоха, 2008.