Ortaçağ İslâm Dünyasında Teşhir

Yıl 2020, Cilt: 19 Sayı: 2, 1155 - 1184, 30.12.2020

Nevzat Keleş

https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.739777

Öz

Bu çalışma bir tarihçinin bakış açısıyla Ortaçağ İslâm dünyasında teşhirin, hangi maksatlarla ve hangi durumlarda tatbik edildiği ve nasıl uygulandığı konusunu ele almaya odaklanmıştır. Bu doğrultuda teşhir ve cezasıyla alakalı kavramsal bir değerlendirmenin ardından hukukî bir ceza olarak teşhir, devlete ve kamu güvenliğine yönelik suçlarda teşhir, siyaseten teşhir, teşhir töreni ve teşhirin unsurları başlıkları altında kaynaklardan tespit edilen örnekler doğrultusunda genel bir analiz yapılacaktır.
Tarih boyunca, iktidar sahiplerinin kendi iktidarlarını korumak ve tebaalarının emniyet ve huzurunu sağlamak için ellerindeki en etkili araç ceza olmuştur. Bu anlamda çalışmamızın konusunu oluşturan teşhir cezası de bunlardan biridir. Teşhir kelime olarak tanıtmak, ilan etmek, bir kişinin veya cemaatin kötülüğünü yaymak, birinin adını karalamak maksadıyla duyurmak, rezil etmek manalarına gelmektedir. Genel ve İslâm hukuk literatüründe ise suçluyu insanlar arasında dolaştırarak işlediği suçu açıklamak suretiyle utanması ve suç işlemekten vazgeçmesini sağlamak ve insanların da ondan sakınmalarını temin etmeyi ifade ettiği söylenebilir. Tanımı ve konuya dair örnekler göz önüne alındığında teşhirin aleni yani topluma mal edilen bir ceza veya yaptırım olduğunu söylemek mümkündür. Bu itibarla pratikte teşhir ile mahkûmun suçunu ilan, suçluyu tanıtıp insanları ondan uzaklaştırmak ve ibret ile suçluyu caydırmak gibi gayeler güdülmüştür. Bu özellikleriyle kadim toplumlardan modern zamanlara kadar bir ceza ve yaptırım olarak yaygın bir şekilde kullanıldığı malumumuzdur. İslâm ceza hukukunda ise ta‘zir cezaları kapsamında değerlendirilmiş olup Ortaçağ İslâm dünyasında gerek siyaset gerekse de yargı alanlarında sıkça müracaat edilen bir ceza olmuştur.
Ortaçağ İslâm dünyasında Hz. Peygamber döneminden itibaren örneklerine tesadüf edilen teşhirin bireye, kamuya ve devlete yönelik kimi suç unsurları için bir ceza ve yaptırım olarak tatbik edildiği görülmektedir. Bu bağlamda Ortaçağ İslâm devletlerinde, siyaset ve ceza makamlarının bireye, devlete ve kamu güvenliğine yönelik yalancı şahitlik, hadis rivayetinde suiistimaller, iftira, Ramazan’da oruç bozma, kadın ve erkeklerin birlikte içki içmeleri, hatalı nesep bildirimi, anneye kötü muamele, namazın farzlarını bilmeme, emanete hıyanet etme, insan eti yeme, genel ahlaka aykırı davranışlar ile hanedan mensuplarının başkaldırıları, devlet adamlarının isyanları, dinî-itikadî bazı oluşumlar, memurların veya emîrlerin görevi kötüye kullanmaları, terör suçları, kamuya yönelik organize suçlar ve hırsızlık gibi fiillerde teşhiri uyguladıkları müşahede edilmektedir. Ayrıca Romanos Diogenes’in Sultan Alp Arslan’a “beni İslâm ülkelerinde teşhir edebilirsin” deyişinde olduğu gibi hem siyaseten hem de kişisel hırs ile devlet adamlarının rakiplerini veya düşmanlarını teşhir ederek bertaraf ettikleri de rastlanan bir durumdu.
Bu şekilde yargı ve siyaset alanında rağbet gören bir ceza olan teşhirin, diğer ceza türlerinden farklı, bir takım kaide ve hususlara bağlı olarak gerçekleştirildiğini de belirtmek gerekir. Buna göre teşhir, öncelikle geniş bir halk kitlesi tarafından görülmesi için merkezî/kalabalık bir mekânda ve alenî olarak gerçekleştirilmeliydi. Ekseriyetle bir binek veya yüksekçe bir platformun üzerinde sergilenmekte ve bu bir tören eşliğinde yapılmaktaydı. Mahkûma eziyet etmek ve onu aşağılamak maksadıyla teşhir esnasında bir görevli tarafından tokatlanıp kırbaçlanmaktaydı Öte yandan kişiyi tahkir etmek ve hor göstermek için de bazı özel aksesuarlar ve kıyafetler hazırlanmaktaydı. Söz gelimi başlarına boncuklarla veya paçavralarla süslenmiş tartûr, kalansuva ve bornos adı verilen yün, keçe veya ipekten başlıklar takılmaktaydı. Boyunlarına, boncuktan, deriden ve kemikten yapılma gerdanlıklar asılmaktaydı. Kıyafet olarak da eteklerine tilki kuyrukları asılmış ya da boyanmış ipek veya yün cübbeler giydirilmekteydi. Hakeza teşhir sırasında yazılı veya bir görevli tarafından şifahî olarak suçun ilanı da teşhirin bir parçasıydı. Bütün bu uygulama şekilleriyle teşhirin çoğu zaman bir ta’zir cezası olarak belirlenen sınırlarının ötesinde tatbik edildiği de söylenebilir.
Son olarak suç ve suçlu kamuoyuyla paylaşılıp bir anlamda toplumsallaştırıldığı için siyasi otorite veya yetki sahipleri açısından toplum nezdinde teşhirin, sonuç almada en etkili ceza yöntemi olduğunu söylemek de mümkündür. Öte yandan, bu çalışmanın teşhir özelinde, Ortaçağ İslâm dünyasında asayiş ve suçlara dair yapılan çalışmalara bir katkı olacağı kanaatindeyiz.

Anahtar Kelimeler

Ortaçağ Tarihi, İslâm Tarihi, Suç, Teşhir, Alenen İnfaz, İbret-i Âlem İçin Cezalandırmak

Destekleyen Kurum

YOK

Proje Numarası

YOK

Teşekkür

-

Parading (Tashhir) in The Medieval Islamic World

Öz

This study focuses on the subject of parading (tashhir) and for what purposes, under which conditions and how it is applied in the medieval Islamic world from the perspective of a historian. In this regard, following a conceptual evaluation related to the exposure/parading (tashhir) and punishment, a general analysis will be made in line with the examples determined from sources under the headings of exposure as a legal punishment, parading in crimes against the state and public security, political parading, parading ceremony and elements of parading.
Throughout history, punishment has been the most effective tool for power rulers (caliph, sultan, emir etc.) to protect their power and to ensure the safety and peace of their subjects. In this sense, the parading penalty (tashhir) that is the subject of our study is one of them. Parading/exposure, as a word means to introduce, to declare, to reveal the evil of a person or a community, to announce in order to defame someone's name, disgrace. In the general law and Islamic legal literature, it means to move the criminal among people and explain the crime they committed, to make them embarrassed and discourage them from committing a crime and to keep people from them. Given its definition and examples of the subject, it is possible to say that the parading/exposure is a public punishment or sanction. In this respect, in practice, it was aimed to declare the guilty of the prisoner, to introduce the criminal and to guide people away from them and to deter the criminal. With these features, it is well known that it was widely used as a punishment and sanction from ancient societies to modern times. In the Islamic criminal law, it was evaluated within the scope of the punishment of the ta‘zir, and in the medieval Islamic world, it had been a frequent application in both political and judicial fields.
In the medieval Islamic world, it has been observed that the parading/exposure, whose examples had been coincided since the time of the Prophet Muhammed, was applied as a punishment and sanction for some criminal elements against the individual, the public and the state. In this context, in the medieval Islamic states, it is observed that the political and criminal authorities perform the parading/exposure following crimes against the individual, the state and public security: Perjury, abuses in hadith narration, slander, breaking the fast, men and women drinking together, incorrect genealogy notification, mistreatment of mother, not knowing the fard of prayer, betrayal of a trust, eating human flesh, behaving unethically, rebellions of dynasty members, revolts of statesmen, some religious-religious formations, officers or orders abuse, terrorist crimes, organized crime and theft against the public. As Romanos Diogenes says to Sultan Alp Arslan, "you can display me in Islamic countries", it was also common for statesmen to eliminate their competitors or enemies by exposing them due to either political or personal ambitions.
It should also be noted that the parading/exposure, which is a popular punishment in the field of judiciary and politics, is carried out depending on a number of principles and issues different from other types of punishment. Accordingly, the display should be done in a central/crowded place and publicly. It was usually exhibited on a saddle beast or a high platform and this was accompanied by a ceremony. An officer had slapped and whipped to torment and humiliate the prisoner. Some special accessories and clothes were also prepared to insult and despise the person. For example, headdresses of wool, felt or silk called tartur, kalansuva and bornos were put on their heads, decorated with beads or rags. Necklaces made of beads, leather and bones were hung around their necks. As for clothes, silk or woolen tunic with foxtails on their skirts or pointed, were dressed. Likewise, the declaration of the crime, written or verbal by a staff member, was also part of the parading/exposure. With all these forms of application, it can be said that the exhibition was often applied beyond the limits determined as a penalty for punishment.
Finally, since crime and criminal are shared with the public and socialized in a sense, it is also possible to say that the display is the most effective punishment method for obtaining results in terms of political authority or authority holders. On the other hand, we believe that this study will contribute to the studies on public order and crimes in the medieval Islamic world in the context of parading/exhibition (tashhir).

Anahtar Kelimeler

Medieval History, İslamic History, Crime, Parading (tashhir), Publicly Execution, Punish as a Warning to Others

Proje Numarası

YOK

Kaynakça

• Arib b. Sa‘d el-Kurtubî. Sılatu Tarihi’t-Taberî. (Târîhu Taberî, XI). Thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. Beyrut: Dâru süveydan, 1967.
• Başoğlu, Tuncay. “Ta’zîr”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 40:198-202. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1. Basım, 2011.
• Çiftçi, Hasan. “Fars Edebiyatında Şehrâsûb II”. Nüsha. 3/8. (2003): 41-43.
• Çolak, Abdullah. İslâm Ceza Hukuku. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2019.
• Ebû Şâme. Kitabü’-r-Ravdateyn fî ahbâri’d-devleteyn en-Nuriyye ve’s-Salâhiyye. 1 Cilt. thk. İbrahim Şemseddin. Beyrut: Dârü’l-kutubü’l-ilmiyye, 1. Basım, 1422/2002.
• Ebû Tahir es-Silefî. Mu‘cemü’s-sefer. Thk. Abdullah Ömer el-Bârûdî. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1414/1993.
• Ebü’l-Fidâ. el-Muhtasar fî ahbâri’l-beşer. 2-3. Cilt. Thk. Muhammed Zeynuhum Muhammed Ezb-Yahya Seyid Hüseyin-Muhammed Fahri el-Vasif. Kahire: ts.
• El-Hemedanî. Tekmiletu Târîhi’t-Taberî, (Târîhu Taberî. 11). Thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. Beyrut: Dâru süveydan, 1967.
• Er-Ravendî. Râhatü’s-sudûr ve âyetü’s-surûr. Çev. A. Ateş, 1. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1999.
• Es-Safedî. el-Vâfî bi’l-vefeyât, 6, 20-24 Cilt. Thk. Ahmed el-Arnavutî-Türkî Mustafa. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turasü’l-Arabî, 1. Basım, 1420/2000.
• Es-Sûlî. Ahbârü’r-Râdî ve’l-Muttakî min Kitabi’l-Evrâk. Thk. J. Hayworth Dunne. Beyrut: Dârü’l-mersire, 1983.
• Ez-Zehebî. el-Muhtasarü’l-muhtac ileyhi min tarihi İbn Dübeysî. 1 Cilt. Thk. Mustafa Cevad. Bağdad. ts.
• Ez-Zehebi. Siyeru a‘lamü’n-nübelâ. 12, 15-16 Cilt. Thk. Şueyb el-Arnaut-Ekrem el-Bûşî, Beyrut: Müessesetü’r-risale, 2. Basım, 1404/1984.
• Ez-Zehebî. Târîhü’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhir ve’l-a‘lâm. 20-26, 34, 36-37, 44 Cilt. Thk. Ömer Abdüsselam Tedmürî. Beyrut: Dârü’t-turasi’l-Arabî, 1413/1993.
• Gazalî. Devlet Başkanına Öğütler. Çev. Osman Arpaçukuru. İstanbul: İlke Yayıncılık, 2004.
• Hilal b. el-Muhassin es-Sâbî. Tuhfetü’l-ümerâ fî târîhi’l-vüzerâ. Thk. Halil Mansur. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1998.
• İbn Asakir. Târîhu Medineti Dımaşk. 37, 67 Cilt. Thk. Ömer b. Ğarame el-Amravî. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1416/1995.
• İbn Ebî Useybia. Uyûnü’l-Enba‘ fî tabakâti’l-etibbâ. Thk. Nizar Rıza. Beyrut: Dârü’l-mektebetü’l-hayat, ts.
• İbn Fazlullah el-Ömerî. Mesâlikü’l-ebsâr fî memâliki’l-emsâr. 27 Cilt. Thk. Kâmil el-Cubûrî-Mehdî en-Necm. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2010.
• İbn Hacer el-Askalanî. Lisanü’l-Mîzan. 4 Cilt. thk. Abdülfettah Ebû Gudde. Beyrut: Mektebetü’l-matbuati’l-İslâmiyye, 1423/2002.
• İbn Haldun. Mukaddime. çev. Süleyman Uludağ. 1 Cilt. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2007.
• İbn Hallikan. Vefeyâtü’l-ayân ve ebnâu ebnâi’z-zamân. 5 Cilt. Thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru sadr, 1397/1977.
• İbn Kesîr. el-Bidaye ve’n-nihaye. Mehmet Keskin. 1, 2 Cilt. Çev. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1995.
• İbn Miskeveyh. Tecâribü’l-ümem. Thk. Ebü’l-Kasım İmamî. Tahran: İntişarat-ı Seda ve Sima-yı Cumhuri-yi İslâmî-yi İran, 1419/1998; a.mlf. Tecâribü’l-ümem. Çev. Kıvameddin Burslan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2016.
• İbn Tağrîberdî. Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kâhire. 4 Cilt. Thk. Muhammed Hüseyin Şemseddin. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1. Basım, 1413/1992.
• İbn Teymiyye. es-Siyâsetü’ş-şer‘iyye. Çev. Muhammed Tutuş. Malatya: Dârü’l-imara, 2019.
• İbn Teymiyye. Hisbe. Çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• İbn Tiktaka. el-Fahrî. Çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2016.
• İbnü’l-Adîm. Buğyetü’t-taleb fî târîh-i Haleb. Nşr. Suheyl Zakar, 2-4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-fikr, ts.
• İbnü’l-Cevzî. el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem. 13-18 Cilt. Thk. Muhammed Abdülkadir Atâ-Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1. Basım, 1413/1992.
• İbnü’l-Cevzî. Zekiler. Çev. Enver Günenç. İstanbul: Şule Yayınları, 2018.
• İbnü’l-Esîr. el-Kâmil fî’t-târîh. Thk. Muhammed Yusuf el-Dukak. 4-11 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1. Basım, 1407/1987; a.mlf. İslâm Tarihi: el-Kâmil fi’t-târîh tercümesi. 4-12 Cilt. Çev. Yunus Apaydın-Ahmet Ağırakça-Abdülkerim Özaydın. İstanbul: Bahar Yayınları, 1986.
• İbnü’l-İmranî. el-İnbâ‘ fî târîhi’l-hülefâ. Thk. Kasım-es-Sâmerrâî. Kahire: el-Afakü’l-Arabiyye, 1. Basım, 1419/1999.
• İbnü’l-Verdî. Târîhu İbnü’l-Verdî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1. Basım, 1417/1996.
• İmam Müslim. Sahîhu Müslim, III. Thk. Muhammed Fuad Abdulbaki, Beyrut: Dârü’l-kütübü’l-ilmiyye, 1. Basım, 1412/1991.
• Kılınç, Ahmet. Mukayeseli Hukuk ve Hukuk Tarihinde Teşhir Cezası. Ankara: Adalet Yayınevi, 2014.
• Lange, C. “Legal and Cultural Aspect of Ignominious Parading (Tashhir) in Islam”. Islamic Law and Society. 14/1. (2007): 81-108.
• Makrîzî. İtti‘azü’l-hünefâ bi-ahbâri’l-e‘immeti’l-Fatımîyyin el-Hülefâ. 1-2 Cilt. Thk. Cemaleddin eş-Şeyyal. Kahire: el-Meclisü’l-ala li’ş-şuuni’l-İslâmiyye, 1996.
• Mâverdî. Ahkâmü’s-sultaniyye. Çev. Ali Şafak. İstanbul: Bedir Yayınları, 1994.
• Mu‘cemu Maslahati’l-Ulûmu’ş-Şer‘iyye. 1 Cilt. Riyad: 2. Basım, 1439/2017.
• Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.
• Nizamülmülk. Siyasetnâme. Çev. Nurettin Bayburtlugil, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2003.
• Özcan, Abdullah. İslâm Ceza Hukukunda Ta‘zir. Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2003.
• Sevim, Ali. Mir‘âtü’z-Zamân fî Târîhi’l-Âyân’da Selçuklular. Ankara: TTK Yayınları, 2011.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî. Mir‘atü’z-zamân fî târîhi’l-a‘yân, 16-19 Cilt. thk. Ammar Reyhavî. Dımaşk: Risaletü’l-âlemiyye, 1. Basım, 1434/2013.
• Şekerci, Osman. İslâm Ceza Hukukunda Ta‘zir Suçları ve Cezaları. İstanbul: Yeni Ufuk Neşriyat, 1996.
• Tokuş, Ömer. Başlangıçtan Mirdâsîlerin Sonuna Kadar Müslüman Bizans Münasebetleri. Ankara: Araştırma Yayınları, 2020.
• Uyar, Gülgür. “Nakib”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 32/321-322. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1. Basım, 2006.
• Yılmaz, Metin. “Şurta”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 39/242-244. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1. Basım, 2010.
• Zencânî. Sultana Öğütler. Çev. H.H. Adalıoğlu. Ankara: Yeditepe Yayınları, 2005.
• Zettersteen, K.V. “Şurta”. MEB İslâm Ansiklopedisi. 11/585. İstanbul: MEB Yayınları, 1997.
• Zeydan, Abdülkerim. “İslâm Hukukunda Zaruret Hali I”. Çev. Hayrettin Karaman, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi. 13/3 (1974): 162-175.