A Research on the Approach the Intellectual Property in Islamic Law: in the Terms of Copyrights

Yıl 2020, Cilt: 19 Sayı: 2, 981 - 1011, 30.12.2020

Ayşe Sezer

https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.770610

Öz

In this study, are reviewed the evaluations made in terms of classical fiqh literature on copyrights, which are dealt with in different contexts in modern law and economic literature.The fact that the various opinions arising in the fiqh studies dealing with the issue are not accepted as absolute constants, the instability of the developments in the modern world and the variability of the rights make it possible to re-evaluate the issue with actual data. It is not possible to address one by one present developments in terms of copyright. Therefore, in the contemporary period literature, the views of Islamic law on copyrights are examined with a critical approach in study and are pointed to inconsistencies which are found these approaches that are related to reading Islamic fiqh over the terminology of modern law by combining both. Due to the copyrights is a member of the intellectual property, economic property theories are included and the difference between the subject's understanding of ownership in classical fiqh and the approaches that occur in the field of economy and law is emphasized. These studies, carried out using the concepts of classical fiqh and the distinctions of modern law, were analyzed in terms of scope, content and ethical violation. Although there aren't studies in Islamic literature that deal with copyright in all aspects, there are some studies in the Arabic and Turkish literature that present the general fiqh framework of copyright. Copyrights are mentioned in books that related to contemporary fiqh issues.In the Turkish literature, there is an article that deal with the copyrights in terms of moral right , work by Fatih Orhan(assistant professor)There are various articles on this subject in the Arabic literature and a private thesis belong to Shahrani. Also, a doctoral study is prepared under the name of "Brand and Copyright in the Context of Intellectual Property in Islamic Law" by Ahmed Saban under the consultancy of Ahmet Hamdi Yıldırım. This study was carried out in order to draw a portrait of the works done in the field of copyrights, to draw attention to the importance of the subject which is current quality, to reveal the deficiencies in the literature and to reveal the method to develop solutions to existing problems. For this reason, it was tried to show the difference between the economic approaches emphasizing the property quality of copyright, which is accepted as a member of intellectual property, and the approach of Islamic law to property. In this study, where the intellectual and economical reading of Islam is carried out together, there are two main objectives: The first is to draw attention to the difference in understanding between economics, which is the basis of modern law, and Islamic law, and the second is to analyze the intellectual infrastructures of Islamic studies in Islamic law literature.
In this study, first of all, the ownership approaches of economics are included. Afterwards, the basic concepts such as rights, property, and property are framed by the opinions of contemporary term fiqh researchers on the copyrights. In the third part of the study, the opinions of Islamic lawyers on copyright have been presented from various perspectives. First of all, it was discussed that religious and literary works are mainly used in evaluating the copyright of fiqh conventions. Since current studies are superficial studies that draw a general framework, it is proposed that specific and more in-depth studies are needed. The second point is that rights and interests are not evaluated within the amenable property and ethical problems are not brought up. In terms of power that cannot be evaluated especially in the ‘’milk’’ category, secondary powers are based on the ‘’milk’’-rights-dividendment classification as “right or law”. Finally, some deficiencies were highlighted in the issue dealt with in the context of ethical violation. One of them is that fiqh judgments, whose copyrights do not satisfy the sale of religious content, did not make a suggestion regarding ethical violation. The second is that there is no rooted solution to this problem for those who accept copyrights. Despite the importance of belonging to the owner of the opinions, it does not seem correct to approach the issue only from the perspective of science. In this regard, the criminal aspect of copyright infringement should also be brought to the agenda.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Property, Rights, Intellectual Property, Cophyright

Telif Hakları Özelinde İslam Hukukunun Fikri Mülkiyet Yaklaşımına Dair Bir Araştırma

Öz

Bu çalışmada, modern hukuk ve iktisat literatüründe farklı bağlamlarda ele alınan telif haklarına dair çağdaş dönem İslam hukukçuları tarafından yapılan değerlendirmeler gözden geçirilmiştir. Meselenin ele alındığı fıkhi çalışmalarda ortaya konan çeşitli görüşlerin mutlak sabiteler olmaması, modern dünyada meydana gelen gelişmelerin istikrarsızlığı ve hakların yapısının değişkenliği konuyu güncel verilerle yeniden değerlendirmeye imkân vermektedir. Bu sebeple, çağdaş dönem literatüründe İslam hukukçularının telif haklarına dair görüşleri eleştirel bir yaklaşımla incelenmiştir. Konuya dair ortaya konulan görüşlerde bulunan İslam fıkhını modern hukuk terimleri üzerinden okumanın uyumsuzluğuna işaret edilmiştir. Telif haklarının fikri mülkiyetin bir fer’i olması sebebiyle konunun iktisadi boyutuna yer verilmiş ve klasik fıkıhta bulunan mülkiyet anlayışının iktisadi ve hukuki alanda zuhur eden yaklaşımlardan farkı vurgulanmıştır. Klasik fıkhın kavramları ve modern hukukun ayrımları kullanılarak yapılan bu çalışmalar kapsam, muhteva ve etik ihlal açılarından tahlil edilmiştir. Bu çalışma, telif hakları alanında yapılan çalışmaların bir portresini çıkartmak, güncel olan konunun önemine dikkat çekmek, literatürdeki eksiklikleri ve mevcut problemlere çözüm geliştirilebilecek usulü ortaya koymak amacıyla yapılmıştır. İslam’ın entelektüel ve ekonomi okumasının birlikte yapıldığı bu çalışmada iki temel amaç vardır: Birincisi, telif hakları üzerinden modern hukukun dayanağı olan iktisat ve İslam hukuku arasındaki anlayış farklılığına dikkat çekmek; ikincisi, İslam hukuk literatüründe telif hakkına dair yapılan çalışmaların fikri alt yapılarını tahlil etmektir.
Çalışmada öncelikle iktisat biliminin fikri mülkiyet yaklaşımlarına yer verilmiştir. Sonrasında hak, mülkiyet ve mal kavramları temelinde çağdaş dönem fıkıh araştırmacılarının telif haklarına dair görüşlerin çerçevesi çizilmiştir. Bu kısımda ayrıca fikri mülkiyet hukukunda modern hukukun temel aldığı mali ve manevi hak ayrımına yer verildi. Bunun sebebi mevcut yaklaşımların neredeyse tamamında bu ayrımın kullanılmış olmasıdır. Burada özellikle hakların veya menfaatlerin mal olarak kabul edilip edilmeyeceği, malın fiziki özellikleri ya da soyut vasıfları, mülkiyet edinme keyfiyeti gibi meseleler tartışılmıştır. Fıkıh araştırmacılarının görüşlerini içeren diğer kısım, manevi hak kavramıyla ilişkilendirilebilecek kısımdır ki burada bilginin satılabilme imkanı, eserin sahibine aidiyetinin devam etmesi ve bunun şer’i dayanaklarına yer verilmiş, telif haklarının teorik temelinin olmayışı sebebiyle İslam hukukçularının yeni meselelere sundukları çözümler irdelenmiştir.
Çalışmanın üçüncü kısmında, İslam hukukçularının telif haklarıyla ilgili görüşleri çeşitli açılardan ortaya koyulmuştur. Burada mevcut görüşlerin eksikliklerine ve çıkmazlarına işaret edilmiştir. İlk olarak, fıkhi yakaşımlarda mevcut telif hakları değerlendirmelerinde ağırlıklı olarak dini ve edebi eserlerin temel alınması tartışılmıştır. Ayrıca mevzu hukukta belirtilen eser kavramının kapsamının İslam hukuk araştırmalarına yansıtılması konusunda görülen eksikliklere dikkat çekilmiştir. Yine mevcut çalışmaların genel çerçeve çizen çalışmalar olması, spesifik ve daha derinlikli çalışmaları gerektirdiğini göstermiştir. İkinci nokta, hak ve menfaatlerin mütekavvim mal içerisinde değerlendirilmemesi ve etik sorunların gündeme getirilmemesidir. Özellikle milk kategorisinde değerlendirilemeyen güç bakımından ikincil mahiyetteki yetkilerde “hak ya da hukuk” olarak milk-hak-ibaha tasnifi esas alınmıştır. Son olarak, etik ihlal bağlamında ele alınan meselede bazı eksiklikler vurgulanmıştır. Bunlardan birincisi, telif haklarında dini içeriklerin satılmasını iyi karşılamayan fıkhi değerlendirmelerin etik ihlal hususunda bir öneri getirmemiş olmalarıdır. İkincisi ise telif haklarını kabul edenler açısından da bu soruna köklü çözümler üretilmemesidir. Her iki yaklaşımda da bu eksiklik hissedilmekle beraber olumsuz yaklaşımda çelişki daha belirgindir. Görüşlerin sahibine aidiyetinin önemli bir konu olmasına rağmen meseleye yalnızca bilginin satılması bakış açısıyla yaklaşmak doğru gözükmemektedir. Bu noktada telif hakkı ihlalinin cezai yönünün de gündeme getirilmesi gereklidir.

Anahtar Kelimeler

fıkıh, mülkiyet, haklar, fikri mülkiyet, telif hakları

Destekleyen Kurum

Helal Finans Araştırmaları Derneği

Teşekkür

Makaleyi okuyarak tenkit ve tekliflerde bulunan hocarn Prof. Dr. Osman Güman ile arkadaşım Meryem Merve Avcı'ya teşekkür ederim.

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuayb Arnavud - Adil Mürşid. 45 Cilt. Müessesetü’r-Risale, 1. Basım, 2001.
• Akay, Tolga. “Osmanlı Devletinde Fikri Mülkiyet (1850-1914)”. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Doktora Tezi, 2015.
• Araz, Yunus. “İslam Hukuku Açısından Menfaat ve Menfaat İçerikli Bazı Tasarruflar”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi - Atatürk Üniversitesi İslâmi İlimler Fakültesi Dergisi 46 (2016), 81-129.
• Bardakoğlu, Ali. “Hak”. 15/139-151. Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi, 1997.
• Beyhaki, Ebû Bekr. el-Medhal ile’s-Süneni’l-kübra. thk. Muhammed Ziyaurrahman A’zami. Kuveyt: Dârü’l-Hulefa li’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Buhârî. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Muhammed Züheyr b. Nasır. Dâru Tûku’n-necât, 1. Basım, 1422.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî Seyyid Şerîf el-Hanefî. et-Ta’rîfât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Çakmak, Diren. “Osmanlı Telif Hukuku İle İlgili Mevzuat”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 1/21 (2007), 191-234.
• Dalgın, Nihat. Gündemdeki Tartışmalı Dini Konular 2. 2 Cilt. İstanbul: Ensar Neşriyat, 4. Basım, 2018.
• Drahos, Peter. A Philosophy of Intellectual Property. Aldershot: Dartmouth Publishing Company Limited, 2001. https://www.anu.edu.au/fellows/pdrahos/books/1996philosophyIP.pdf
• Durmuş, İsmail. “İntihal”. 22/347-350. Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi, 2000.
• Ebû Dâvud. Sünen. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Beyrut: Mektebetü’l-asriyye, ts.
• Ebû Zeyd, Bekr b Abdullah. “Mülkiyyetü’t-Te’lîf Târîhan ve Hükmen”. Mecelletu Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî: Râbıtatü’l- Âlemi’l- İslâmî 2 (2004), 201-275.
• Etgü, Mehmet Akif. “Kamu Hukukunda Mülkiyet Hakkı ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Mülkiyet Hakkına Bakışı”. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, 2009.
• Fethi Dureyni. Hakku’l-ibtikar fi’l-fıkhi’l-İslâmiyyi’l-mukârin. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1981.
• Günenç, Halil. Genişletilmiş Günümüz Meselelerine Fetvalar. 4 Cilt. İstanbul: Yasin Yayıncılık, ts.
• Hacak, Hasan. “İslâm Hukuk Düşüncesinde Özel Mülkiyet Anlayışı”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsü Dergisi) 29 (Şubat 2005), 99-120.
• Hacak, Hasan. “İslâm Hukukunun Klasik Kaynaklarında Hak Kavramının Analizi”. Marmara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2000. Hacak, Hasan. “Mülkiyet”. 31/543-548. Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi, 2006.
• Hamevî, Yakut el-. Mu’cemü’l-üdebâ. thk. İhsan Abbas. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-garbı’l-İslâmî, 1. Basım, 1993.
• Hasan Hacak. “Mal”. 27/461-465. Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi, 2003.
• Hettinger, Edwin C. “Justifying Intellectual Property”. Philosopy Public Affairs 18/1 (1989).
• Hughes, Justin. “The Philosophy of Intellectual Property”. Georgetown University Law Center and Georgetown Law Journal.
• İbn Âbidîn. Reddu’l-muhtâr ale’d-dürri’l-muhtâr şerhi tenviri’l-ebsâr. thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvaz. Riyad: Dâru âlimü’l-kütüb, 2003.
• İbn Kudâme. el-Muğnî. thk. Abdülfettâh Muhammed el-Huluv - Abdullah b. Abdülmihen et-Türkî. Riyad: Dâru âlimü’l-kütüb, 1968.
• Îdân, Amir Yasin. “Devru’l-edilletü’t-tebeıyye fî mâliyeti hukuku’t-te’lif”. Mecelletü külliyyeti’l-ma’arifi’l-câmi’a 29/1 (2019), 184-213.
• Karafi, Ebü’l-Abbas Şehabeddin. Zahire. thk. Muhammed Bu Hubze. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Basım, 1994.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku. 3 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 9. Basım, 2016, İz Yayıncılık: 296.
• Kırlangıç, Başmüfettiş Yahya. Ankara: T.C. Kültür ve Tukizm Bakanlığı Müfettişliği, 03 Ağustos 2004. https://teftis.ktb.gov.tr/Eklenti/1258,yahyapdf.pdf?0
• Kudât, Muhammed Ahmed Hasan el-. “Hakku’t-telif mefhumuhu tekeyyüfühü’t-taassüf fi isti’malihi fi’l-fıkhı’l-İslâmi”. Mecelletü’l-Ürdüniyyeti fi’d-dirâsâti’l-İslâmiyye 10/1 (2014).
• Machlup, Fritz. “An Economic Review of the Patent System”. Study No. 15, Study of the Subcommıttee On Patents, Trademarks, And Copyrıghts of the Commıttee on the Judıcıary Unıted States Senate Eighty-Fifth Congress, Second Session, 1958.
• Memduhoğlu, Hasan Basri. “Kültürel ve sanatsal yaratıcılığın teşvik edilmesi ve etik yükümlülükler bağlamında telif haklarının korunmasına ilişkin kavramsal bir çözümleme”. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi 10 (2008), 118-128.
• Mgbeoji, Chibuzo Ikechi. “Beyond Patents: The Cultural Life of Native Healing and the Limitations of the Patent System as a Protective Mechanism for Indigenous Knowledge on the Medicinal Uses of Plants”. Canadian Journal of Law and Technology 5/1 (2006).
• Molla Hüsrev, Mehmed Efendi. Dürerü’l-hukkam fî şerhi Gureri’l-ahkâm. Dâru İhyau’l-kütübi’l-arabiyye, ts.
• Molla Hüsrev, Mehmed Efendi. Mir’âtü’l-usul şerhu Mirkati’l-vüsul. thk. İlyas Kaplan. Beyrut: Dâru Sâdır, 2011.
• Muhammed Ukle el-Hasen. “et-Telif ve’l-ibtikâr mefhumuhu: el-Hukuku’l-vâride aleyhi beyne’ş-Şeriati ve’l-kânun”. Mecelletü’d-dirâsâti’l-ictimaiyye 30 (2010), 237-267.
• Nâhî, Salahattin en-. “Çağdaş Mevzu Hukuklara ve İslâm Hukukuna Göre Telif Hakkı”. çev. Abdulkadir Şener. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XXV/ (1981), 237-295.
• Oguamanam, Chidi. “Beyond Theories: Intellectual Property Dynamics in the Global Knowledge Economy”. Wake Forest Intellectual Property Law Journal 9/2 (2009 2008), 104.
• Oğuzman, Kemal vd. Eşya Hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi, 15. Basım, 2012.
• Orhan, Fatih. “İslam Hukuku Açısından Manevî Hak Kavramı (Telif Hakkı Özelinde) = Moral Right Concept in Terms of Islamic Law (Specific to Copyright)”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi = The Journal of International Social Research IX/43 (2016), 2510-2522.
• Pınar, Hamdi. Uluslararası Rekabette Fikri Mülkiyet Haklarının Önemi ve Türkiye. İstanbul: Can Ajans, 2004.
• Ramazan el-Buti, Muhammed Tevfik. Büyuü’ş-şaia ve eseru davabiti’l-mebi’ ala şer’iyyetiha. Beyrut: Darü’l-Fikr, 2010.
• Sembhali, Muhammed Burhâneddin. “Telif Hakkının Fıkhî Hükmüne Bir Bakış = An Overview about the Jurisprudence of Copyright”. çev. Ahmet Yasin Küçüktiryaki. Diyanet İlmi Dergi LI/2 (2015), 147-159.
• Serahsî, Şemsüleimme. el-Mebsût. ed. Mustafa Cevat Akşit. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ma’rife, 1993.
• Suluk, Cahit. “Telif Hakları ve Yayın Sektörü”. 13 Mart 2006.
• Suyuti, Ebü’l-Fazl Celaleddin. el-Bârik fi kat’i’s-sârik : (eser nefis fi himayeti’l-mülkiyyeti’l-fikriyye). Dubai: Dairetü’ş-Şuuni’l-İslamiyye ve’l-Ameli’l-Hayri, 2. Basım, 2012.
• Şehrani, Hüseyin b Ma’levi. Hukukü’l-ihtira’ ve’t-te’lif fî’l-fıkhi’l-İslâmî. Riyad: Daru Taybe, 2004.
• Şirbini, Hatib. Mugni’l-muhtac ila ma’rifeti meani elfazi’l-Minhac. : Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye, 1994.
• Tekinalp, Ünal. Fikri Mülkiyet Hukuku. İstanbul: Vedat Kitapçılık, 5. Basım, 2012.
• Toprak, Ziya. “Türkiye’de Akademik Yazı: İntihal ve Özgünlük”. Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Dergisi 34/2 (2017), 1-12.
• Turan, Metin - Yılmaz, Bülent. “Türkiye’de Telif Hakları İhlalleri: Yargıtay Kararları Çerçevesinde Bir Değerlendirme”. Bilgi Dünyası 15 (2014), 55-75.
• Vatansever, Aslı - Gezici Yalçın, Meral. “Ne ders olsa veririz” akademisyenin vasıfsız işçiye dönüşümü. İstanbul: İletişim Yayınları, 1. Basım, 2015. https://www.iletisim.com.tr/Images/UserFiles/Documents/Gallery/ne-ders-olsa.pdf
• Wallerstein, Immanuel. Tarihsel kapitalizm. İstanbul: Metis Yayınları, 1. Basım, 1992.
• Yayla, Yavuz. “Fikri Mülkiyet Hakları ve Mülkiyete İlişkin Teorik Yaklaşımlar”. Fiscaoeconomia 4/2 (2020), 287-310.
• Zerkâ, Mustafa Ahmed. el-Medhalu ila nazariyyeti’l-iltizami’l-amme fî’l-fıkhi’l-İslâmî. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 1999.
• Zuhayli, Vehbe. el-Fıkhü’l-İslâmî ve edilletuhu. Dımaşk-Suriye: Dârü’l-Fikr, 4. Basım, ts.
• Zuhayli, Vehbe. el-Muâmeletü’l-mâliyyetü’l-muâsıra. Dımaşk: Daru’l-fikr, 1. Basım, 2002.
• “Bern Sözleşmesi”, 1886. Erişim 06 Aralık 2019. http://www.telifhaklari.gov.tr/resources/uploads/2012/03/18/2012_03_18_349175.pdf FSEK, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu. 7981 S. 5846 (13 Aralık 1951).