Makâsıd ya da Gâî/Teleolojik Yorum Metodu Açısından Taberî’nin Ahkâm Ayetlerine Yaklaşımı

Yıl 2014, Cilt: 13 Sayı: 25, 37 - 56, 30.06.2014

Abdullah Bayram

https://doi.org/10.14395/jdiv137

Öz

Ebû Ca'fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî el-Bağdâdî (ö.310/923), hicrî III-IV/IX-X. asrın yetiştirdiği ve Câmi'ul-beyân 'an te’vil i âyi'l-Kur’an ve Târîhu'l-ümem ve'l-mülûk eserleriyle tanınan müfessir, kurra, tarihçi, muhaddis, fakih ve müçtehittir. Klasik İslam literatüründe teknik bir terim olarak Kur’an’ın maksatları tevhid, nübüvvet, âhiret ve adalet gibi üst başlıklar altında değerlendirilmiştir. Modern dünyada öne çıkan değerler paralelinde ise adı geçen bu kavramlardan biri olan “adalet” kavramı, hukuk ve ahlâk ilişkisi bağlamında ele alınmaktadır. İnsan hakları ve eşitlik, din ve vicdan hürriyeti gibi temel hak ve hürriyetleri de ifade eden bu kavram, literatürde daha çok insan fiilleri ve toplum hayatına ilişkin hedefleri kapsayacak biçimde İslam hukukunun genel maksat ve gayeleri başlığı altında analiz edilmektedir. Kutsal metinlerin amaçsal nitelik taşıması ile onları yorumlayabilecek yorum mekanizmaları arasında doğrusal bir ilişki vardır. Makalemizde, Kur’an anlayışı ve ilk yorum teorileri olarak nitelendirebileceğimiz tefsir ve te’vil mekanizmalarına yüklediği anlam ışığında, Taberî’nin ahkâm ayetlerine yaklaşımını makâsıd ya da gâî/teleolojik yorum metodu açısından analiz etmeyi hedefliyoruz.

Anahtar Kelimeler

Taberî, Tefsir ve Te’vil, Ahkâm Ayetleri Yorumu, Gâî/Teleolojik Yorum.

al-Tabari’s Approaching on the Jurisprudential Verses in Terms of the Method of Teleological Interpretation

Öz

Abu Ja'far Muhammad ibn Jarir al-Tabari was well-versed in many branches of Islamic knowledge such as Tafseer, Hadeeth, history, jurisprudence, ways of Quranic recitation, language, and literature. Yet, he mastered and specialized in three branches: Tafseer, history, and jurisprudence. He wrote two of the most important and voluminous Islamic books in Arabic. His most influential and best-known works are his Qur'anic commentary known as Tafseer at-Tabari and his historical chronicle Tarikh al-Rusul wa al-Muluk, often referred to Tarikh al-Tabari. In the classical Islamic literature, the purposes of the Holy Qur’an/Maqasid al-Qur’an as a technical term is assessed under the top headlines like monotheism/tawhid, prophethood, afterlife/ahirah and justice. In parallel with the outstanding values in the modern world, the concept of “justice” that one of the above-mentioned concepts is discussed in the context of the relationship between law and ethics. The concept of justice, which emphasizes fundamental rights and freedoms such as human rights and equality as well as the freedoms of religion and conscience, is analyzed that under the heading of general purpose and objectives of Islamic law which is including the goals regarding the human acts and social life in the literature. There is a linear correlation between purposively qualities transportation of sacred texts and the interpretation mechanisms that can interpret them. The aim of this article is to analyze al-Tabari’s approaching on the jurisprudential verses in terms of the method of teleological interpretation.

Anahtar Kelimeler

al-Tabari, Tafseer and Taweel, The Jurisprudential Verses, Teleological Interpretation.

Kaynakça

• Kahraman, Abdullah “Müdâyene Ayetinin İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”, Cum- huriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (CÜİFD), Sivas 2000, sayı: 4.
• Abdülbâkî, Muhammed Fuâd, el-Mu’cemü’l-müfehres li-elfâzi’l-Kur’ani’l-Kerîm, Kahire 1950.
• el-Ak, Hâlid Abdurrahmân, Usûlü't-tefsîr ve kavâiduhû, Dârü'n-Nefâis, Beyrut 1986.
• Aral, Vecdi, Hukuk ve Hukuk Bilimi Üzerine, Filiz Kitabevi, İstanbul 1992.
• Aydın, Atik, Taberî'nin Kur'an'ı Yorumlama Yöntemi, Ankara Okulu Yay., Ankara 2005.
• Bayar, Fatih, Taberî'nin Tefsir Metodolojisi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Bursa 2008.
• Bilge, Necip, Hukuk Başlangıcı, Turhan Kitabevi, Ankara 1986.
• Boynukalın, Ertuğrul, “Makâsıdü’ş-şerîa”, DİA, c. 27, Ankara 2003.
• el-Buhârî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail, es-Sahîh, Beytu’l-Efkâri’d-Devliyye, Riyad 1998.
• el-Buhârî, Abdülazîz b. Ahmed Alâüddîn, Keşfü'l-esrâr alâ usûli'l-Bezdevî, neşr.: Muhammed el- Mu'tasım Billâh el-Bağdâdî, Beyrut 1997.
• Baltacı, Burhan Müdâyene Ayeti Tefsiri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1988.
• el-Bûtî, M. Saîd Ramazan, Davâbitü'l-maslaha fi'ş-şerî'ati'l-İslâmiyye, Beyrut 2001.
• el-Câbirî, Muhammed Âbid, Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı, çev.: Burhan Köroğlu, Hasan Hacak, Ekrem Demirli, Kitabevi Yay., İstanbul 1999.
• el-Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali, Ahkâmu’l-Kur’ân, tahk.: Muhammed es-Sâdık Kamhâvî, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut 1985.
• el-Cürcânî, Seyyid Şerîf, et-Ta’rîfât, Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, Beyrut 1405.
• Çağıl, Münir, Hukuk ve Hukuk İlmine Giriş: Hukuk Başlangıcı Dersleri, İstanbul Üniversitesi Hu- kuk Fakültesi Yay. (İÜHF Yay.), İstanbul 1971.
• Çobanoğlu, Rahmi Hukukta Gaye Problemi, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yay. (İÜHF Yay.), İstanbul 1964.
• ed-Dâvûdî, Muhammed b. Alî, Tabâkâtü'l-müfessirîn, neşr.: Ali M. Ömer, Kahire 1972.
• Demirci, Muhsin, Tefsir Usulü ve Tarihi, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay. (İFAV), İstanbul 2001.
• Dönmez, İbrahim Kâfi, Maslahat, DİA, c. 28, Ankara 2003.
• --------, “Beyân”, DİA, c. 6, İstanbul 1992.
• --------, “İllet”, DİA, c. 22, İstanbul 2000.
• Ebu Câ'fer Ahmed b. Muhammed en-Nehhâs, Meâni’l-Kur’ani’l-Kerîm, Câmiatu Ümmi’l-Kurâ, Mekke 1409.
• Ebû Ubeyde, Ma'mer b. el-Musennâ, Mecâzu'l-Kur’ân, tahk.: Muhammed Fuat Sezgin, Müesse- setü'r-Risâle, Beyrut 1981.
• Ebû Ya’lâ, el-Kâdı Muhammed b. el-Hüseyin, el-Udde fî usûli’l-fıkh, tahk.: Ahmed b. Ali el- Mübârekî, Riyâd 1993.
• Ebû Zeyd, Nasr Hâmid, Mefhûmu’n-nass dirâse fî ulûmi’l-Kur’an, Metâbiu’l-Heyeti’l-Mısrıyyeti’l- Amme li’l-Kitâb, Mısır 1990.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, Eser Yayınevi, İstanbul 1971.
• Fayda, Mustafa, “Taberî, Muhammed b. Cerîr”, DİA, c. 39, İstanbul 2010.
• Fazlur Rahman, Ana Konularıyla Kur’an, çev.: Alparslan Açıkgenç, Fecr Yayınları, Ankara 1996.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, el-Mustasfâ min ilmi'l-usûl, Bulak 1324.
• --------, Cevâhiru’l-Kur’an, Dâru İhyâi’l-Ulûm, Beyrut 1985.
• Gözler, Kemal, Hukuka Giriş, Ekin Kitabevi, Bursa 1998.
• Gözübüyük, A. Şeref, Hukuka Giriş ve Hukukun Temel Kavramları, Turhan Kitabevi, Ankara 2000.
• Güriz, Adnan, Hukuk Felsefesi, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yay., Ankara 1992.
• --------, Hukuk Başlangıcı, Siyasal Kitabevi, Ankara 2006.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah, "Beyân", DİA., c. 6, İstanbul 1992.
• Haçkalı, Abdurrahman, İzzuddin b. Abdisselâm’da Maslahat Nazariyesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Samsun 1999.
• el-Hûlî, Emîn, Kur’an Tefsirinde Yeni Bir Metod, Kur'an Kitaplığı, çev.: Mevlüt Güngör, İstanbul 1995.
• Işıltan, Fikret, "Taberî", İA, c. 11, MEB Yayınları, İstanbul 1965.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir b. Muhammed b. Âşûr et-Tunusî, et-Tahrîr ve’t-Tenvîr mine’t-Tefsîr, Beyrut 2000.
• --------, Makâsıdü’ş-şerîati’l-İslâmiyye, Tunus 1978.
• --------, İslam Hukuk Felsefesi, çev.: Vecdi Akyüz, Mehmet Erdoğan, Rağbet Yay., İstanbul 1999.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed, el-Muhallâ bi’l-âsâr, tahk.: Abdulğaffâr Süleyman el- Bendârî, Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut 1988.
• İbn Kesîr, İsmâil b. Ömer b. Kesîr, Tefsîru’l-Kur’ani’l-Azîm, Darü İhyâi't-Turâsi'l-Arabî, Beyrut 1990.
• --------, el-Bidâye ve'n-nihâye, Dâru’l-hayr, Beyrut 1966.
• İbn Mâce, Ebu Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebeî el-Kazvînî, es-Sünen, Beytü’l-Efkâri’d- Devliyye, Riyad 1998.
• İbn Manzûr, Lisânu’l-arab, Beyrut ts.
• İbn Rüşd, el-Keşf an minhâci’l-edille, çev.: Süleyman Uludağ, Dergâh Yay., İstanbul 1985.
• İbn Teymiyye, Takiyyüddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Abdülhalim b. Teymiyye el-Harrânî, Kütüb ve Resâil ve Fetâvâ İbn Teymiyye fi’t-Tefsîr, Mektebetu İbn Teymiyye, yy., ts.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdullah, Ahkâmu’l-Kur’ân, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1987.
• İbnü'n-Nedîm, el-Fihrist, Dâru'l-Ma'rife, Beyrut 1978.
• Kâtip Çelebi, Keşfü’z-zünûn an esmâi'l-kütübi ve'l-fünûn, neşr.: Şerefettin Yaltkaya, Kilisli Rifat Bilge, İstanbul 1971.
• Kutluer, İlhan “Gâiyyet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA.), İstanbul 1996.
• --------, “İlliyyet”, DİA, c. 22, İstanbul 2000.
• Mâlik b. Enes, el-Muvatta, Mısır 1314.
• Mertoğlu, Mehmet Suat, “Taberî, Muhammed b. Cerîr”, DİA., c. 39, İstanbul 2010.
• en-Nesâî, Ahmed b. Şuayb Ebû Abdurrahmân, es-Sünen, tahk.: Abdülfettâh Ebû Gudde, Dâru'l- Beşâiri'l-İslamiyye, Beyrut 1988.
• Nezîh Kemal Hammâd, “Tevsîku’d-deyn fi’l-fıkhi’l-İslâmî”, Mecelletu’l-Bahsi’l-İlmî ve’t-Turâsi’l- İslâmî, Mekke 1984, sayı: 6.
• Nursî, Bedîuzzamân Saîd, Kaynaklı-İndeksli Risale-i Nur Külliyatı, Yeni Asya Yay., İstanbul 1994.
• Okandan, Recai G., Umûmi Amme Hukuku, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yay. (İÜHFY), İstanbul 1968.
• Öztürk, Mustafa, Kur'an, Tefsir ve Usûl Üzerine Problemler, Tespitler, Teklifler, Ankara Okulu Yay., Ankara 2011.
• Pekcan, Ali “Zarûriyât Düzeyindeki Gâî Değerlerin Mahiyeti ve Evrensel Niteliği Üzerine”, Çorum 2008, İslamî İlimler Dergisi, yıl: 3, sayı: 1.
• er-Râzî, Fahruddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer, Mefâtihu’l-ğayb, Dâru’l-Kütübü’l- İlmiyye, Beyrut 1990.
• Reşîd Rızâ, Muhammed, el-Vahyu’l-Muhammedî, Müessesetu İzzi’d-dîn, Beyrut 1406.
• es-Sabbağ, Muhammed b. Lütfi, Buhûs fi usûli’t-tefsir, Beyrut 1988.
• Sâlih, M. Edîb, Tefsîru'n-nusûs fi'l-fıkhî'l-İslamî, el-Mektebetu'l-İslamî, Beyrut 1984.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed, el-Mebsût, Dâru’l-Marife, Beyrut 1985.
• --------, Ahkâmu’l-Kur’ân, thk. Abdulğanî Abdulhâlık, Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut 1980.
• Şelebî, M. Mustafa, Ta’lîlu’l-ahkâm arz ve tahlîl li-tarîkati’t-ta’lîl ve tatavvurâtihâ fi usûri’l-ictihâd ve’t-taklîd, Beyrut 1981.
• et-Taberî, Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi'l-Kur’ân, tahk.: Ahmed Muhammed Şakir, Müessesetü'r-Risâle, Kahire 2000.
• --------, Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi'l-Kur’ân, Dâru'l-Fikr, Beyrut 1405.
• Yaltkaya, M. Şerâfeddîn, “Gazâlî’nin Te’vil Hakkında Basılmamış Bir Eseri”, Darülfünûn İlahiyat Fakültesi Mecmuası, Evkaf Matbaası, İstanbul 1930, yıl: 4, sayı: XVI.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “İlliyyet”, DİA, c. 22, İstanbul 2000.
• ez-Zebîdî, Muhammed Murtezâ, Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs, Mısır 1306.
• ez-Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ, tahk.: Şuayb el-Arnaûd, Ali Ebû Zeyd, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1402.
• ez-Zehebî, Muhammed Hüseyin, et-Tefsîr ve’l-müfessirûn, Dâru'l-Kalem, Beyrut, ts.
• ez-Zerkânî, Muhammed Abdülazîm, Menâhilu’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’an, Daru'l-Fikr, Beyrut 1996.
• ez-Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdillâh, el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân, tahk.: M. Ebu'l-Fazl İbrahim, Daru'l-Ma'rife, Beyrut 1391.