From Compulsory Migration to Transnational Citizenship

Yıl 2013, Cilt: 12 Sayı: 24, 109 - 126, 30.12.2013

Rasim Bayraktar

https://doi.org/10.14395/jdiv117

Cited By: 4

Öz

In this study, we wish to call attention with the movement of the classical definition of the conception of migration that whether all of the migrations took part in history should be regarded as migration or not. We clarified that in the historical process of the migration movements took part in our near history, especially a crowd of people migrations took part at the period of the second world war can’t be evaluated as synonymous with the classical definition of the migration. We explained, what the reasons of the continuity of migration communities who came out from the migration movements are and the carrying processes of ethnic idendities to political area. We tried to explain by shortly touching on the definitions of the new migration theories which born out of the continuing immigrant positions of the communities who obligated to migrate or diarrhoea, how these communities earned transnational communities (citizenships, identities) in the course of time. For example, we sociologically put on interpretation on the gain of transnational citizenship of Turkish Ahiska who today it’s known their existence in many countries.

Anahtar Kelimeler

Migration, diarrhoea, ethnic idendity, migration teories, migration nets, transnational citizenship.

Zorunlu Göç’ten Ulus-Ötesi Yurttaşlığa

Öz

Çalışmamızda göç olgusunun klasik tanımından hareketle tarihte yaşanan göç eğilimlerinin tamamının göç sayılma eğilimi taşıyıp taşımadığına dikkat çekmek istedik. Yakın tarihimizde yaşanan göç hareketlerinin tarihsel gelişiminde özellikle İkinci Dünya savaşı döneminde yaşanan kitlesel sürgünlerin göçün klasik tanımıyla eş anlamlı değerlendirilemeyeceğine açıklık getirdik. Göç hareketlerinin oluşturdukları göç topluluklarının süreklilik nedenlerinin yanısıra etnik kimliklerinin siyasi alana taşıma süreçlerini izah ettik. Göçe veya sürgüne maruz kalan toplulukların devam eden göçmenlik konumlarından doğan yeni göç teorilerinin tanımlarına da kısaca değinerek gerek zorunlu göç gerekse sürgünlerden oluşan toplulukların zamanla ulusötesi topluluklar/yurttaşlıklar/kimlikler kazandıklarını örneklerle açıklamaya çalıştık. Örneklem olarak bugün birden çok devlette varlıkları bilinen Ahıskalı Türklerin ulusötesi yurttaşlık kazanımlarına sosyolojik bir yorum getirdik.

Anahtar Kelimeler

Göç, Sürgün, Etnik Kimlik, Göç Teorileri, Göç Ağları, Ulusötesi Yurttaşlık.

Kaynakça

• Abay, Muhammet, “Yeni Bir Tabakâtü’l-Müfessirîn Denemesi”, Tarihten Günümüze Kur’an İlimleri ve Tefsir Usûlü, Özkan Matbaacılık, Ankara 2009.
• Abdülbaki, Muhammed Fuad, el-Lü'lü' ve'l-Mercân Fima İttefeka Aleyhi'ş-Şeyhân, Kahire 1407/1986.
• Arkoun, Muhammed, Kur’an Okumaları, çev.: Ahmet Zeki Ünal, İnsan Yay., İstanbul 1995.
• Arslan, Gıyasettin, “Tefsir Usûlü’nün Fıkıh Usûlü’nden Arındırılması”, Tarihten Günümüze Kur’an İlimleri ve Tefsir Usûlü, Ankara 2009. --------, Gıyasettin, İmam Şafii’nin Kur’an Okumaları, Rağbet Yay., İstanbul 2004.
• Başkan, Ömer, Kur’an Yorumunun Politik Bağlamı: Mevdûdî Örneği, Berikan Yay., Ankara 2010.
• Bedir, Murteza, “Oryantalistlerin İslâm Hukukunun Mahiyetine Dair Tartışmaları”, Oryantaliz- mi Yeniden Okumak: Batıda İslâm Çalışmaları Sempozyumu (12 Mayıs 2002 Sakarya), Ankara 200 --------, “Oryantalizm ve İslâm Hukuku”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Oryantalist İslam
• Hukukçuları Özel Sayısı, sayı:4, Konya 2004.
• Bilmen, Ömer Nasuhi (ö.1391/1971), Büyük Tefsir Tarihi ve Tabakatü'l-müfessirin : Usul-i Tefsir veya Mukaddime-i İlm-i Tefsir, Bilmen Yay., İstanbul 1973.
• Boyalık, M. Taha, “Molla Fenârî’nin Tefsir İlminin Mahiyetine Dair Tartışmasının Tahlili”, İslâm Araştırmaları Dergisi, sayı: 18, İstanbul 2007. el-Câbirî, Muhammed Âbid, Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı, çev.: Burhan Köroğlu -Hasan
• Hacak –Ekrem Demirli, Kitabevi Yay., İstanbul 1999.
• Carullah Bigi, Musa b. Fatıma Tatarî Türkistanî Kazanî (ö.1369/1949), İslâm Şeriatının Esasları:
• Değişkenler ve Sabiteler, çev.: Hatice Görmez, Kitabiyat, Ankara 2002. el-Cüveynî, Ebü'l-Meali İmamü'l-Harameyn Rüknuddin Abdülmelik (ö.478/1085), el-Burhân fî
• Usûli'l-Fıkh, tahk.: Abdülazim ed-Dîb, Câmiatu Katar, Devha 1978.
• Çalışkan, İsmail, “Tefsir Tarihi Tasavvurunun Yeniden İnşâ Edilmesinin Gerekliliği Üzerine”, İslâmiyât, c. 8, sayı: 1, 2005.
• Çiftçi,Ali, Mekkî Sureler Bağlamında Kur'an'da İnfak-Zekât İlişkisi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Konya 2009.
• Demir, Şehmus, Kur’ân’ın Yeniden Yorumlanması: Batı’yla Münasebetin Kur’ân Yorumuna Yansıma- ları, İnsan Yay., İstanbul 2002.
• Ebu Zehrâ, Muhammed, Buhûs fi’r-Ribâ, Dâru’l-Fikri’l-Arabî, Kahire ts. Ebu Zeyd, Nasr Hâmid, İlahi Hitabın Tabiatı: Metin Anlayışımız ve Kur’an İlimleri Üzerine, çev.: Mehmet Emin Maşalı, Kitâbiyât Yay., Ankara 2001.
• Ebu’s-Suud Efendi (ö.982/1574), İrşadu’l-Akli’s-Selîm ila Mezâyâ’l-Kitabi’l-Kerîm, Dârü’l-Mushaf,
• Mektebetu ve Matbaatu Abdurrahman Muhammed, Kahire ts. Efe, Âdem, “II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Geçiş Sürecinde İctimâî Usûl-i Fıkıh Tartışmaları”, İslâmiyât, c. 8, sayı: 1, 2005.
• Erdem, Sami, “Yeni Usûl-i Fıkıh Arayışları Çerçevesinde Bir Metin: Hüseyin Naci ve Lâik Usul- i Fıkıh”, Dîvân, 1997/1.
• Fazlurrahman (ö.1988), Tarih Boyunca İslami Metodoloji Sorunu, çev.: Salih Akdemir, Ankara Okulu Yay., Ankara 2001.
• Görgün, Tahsin, “Dinin Yeniden Yorumlanması Meselesi Üzerine”, Yeni Ümit Kitaplığı-1, İzmir 200 --------, ““Yeni” Anlama ve Yorumlama Yöntemlerinin Fıkıh Usûlüne Göre Durumu”, İslâmî İlimlerde Metodoloji: Usûl Mes’elesi 1, İstanbul 2005.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr el-Hatîb Ahmed b. Ali b. Sabit (ö.463/1071), el-Cami’ li Ahlâki’r-Râvî ve Âdâbi’s-Sami’, tahk.: Mahmud Tahhan, Mektebetü’l-Mearif, Riyad 1983.
• İbn Abdilhâdî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Hanbelî (ö.744/1341), es-Sârimu’l-münkî fi’r-redd ala’s-Sübkî, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1985.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Galib el-Endelûsî (ö.541/1147), el-Muharrerü’l-Vecîz fî
• Tefsîri Kitâbi’l-Azîz, tahk.: Abdusselam Muhammed, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 2001.
• İbn Battâl, Ebü’l-Hasan Ali Halef b. Abdülmelik el-Kurtûbî, (ö.449/1057), Şerhu Sahihi’l-Buharî, tahk.: Ebû Temim Yasir b. İbrâhim, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad 1423/2003.
• İbn Cevzî, Ebü'l-Ferec (ö.597/1201), Zâdu’l-Mesîr fî İlmi’t-Tefsîr, el-Mektebü’l-İslamî, Beyrut 1984.
• İbn Hişâm, Muhammed Abdulmelik b. Hişam b. Eyyub el-Hiyerî el-Meafirî (ö.213/828), es- Sîretu’n-Nebeviyye, Dâru’l-Ciyl, Beyrut 1411.
• İbn Kesîr, Ebü'l-Fida (ö.774/1373), Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azim, Müessesetu Kurtuba, Kahire 2000. --------, es-Sîretü'n-Nebeviyye, tahk.: Mustafa Abdulvahid, Dârü'l-Ma'rife, Beyrut 1396/1971.
• İbn Receb el-Hanbelî, Ebü'l-Ferec Zeynüddin Abdurrahman b. Ahmed (ö.795/1393), el-Fark beyne'n-nasiha ve't-ta'yir, tahk.: Ali Hasan Ali Abdulhamid, Dâru Ammâr, Amman 1409/1988.
• İbn Sübki Abdülvehhab b. Ali b. Abdilkafi Sübkî Ebû Nasr Taceddin (ö.771/1370), el-Eşbâh ve'n
• Nezâir, tahk.: Adil Ahmed Abdülmevcud, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1991.
• İbn Teymiyye, Ebü'l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim (ö.728/1328), Mecmuatu’l-Fetâvâ
• (Mukaddimetu’t-Tefsir), Dâru’l-Vefa, Mısır 2005.
• İsfahânî, Ebu Nuaym Ahmed b. Abdillah b. İshak b. Mehran (ö.430/1038), Delailü'n-Nübüvve, tahk.: Muhammed Revvas Kal'aci - Abdülber Abbas, Dâru'n-Nefâis, Beyrut 1406/1986.
• İşcan, Mehmet Zeki Muhammed Abduh’un Dini ve Siyasi Görüşleri, Dergah Yay., İstanbul 1998.
• Jansen, Kur'ana Bilimsel, Filolojik, Pratik Yaklaşımlar, çev.: Halilrahman Açar, Fecr Yay., Ankara el-Kannevcî, Ebu't-Tayyib Muhammed Sıddik Hasan Han (ö.1307/1890), Fethü'l-Beyân fî Makâsı- di'l-Kur'ân, tahk.: Abdullah b. İbrâhim el-Ensârî, el-Mektebetü'l-Asriyye, Beyrut 1412/1992.
• Kara, Ömer, Metodolojik Bir Yaklaşım Vahiy-Vakıa İlişkisi-Metadolojik Bir Yaklaşım- (Umumi Hitab & Hususi Sebeb), Bilge Adamlar Yay., Van 2009.
• Karacelil, Süleyman, Tefsir Usûlü’nün Yapısı ve İşlevi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2010.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri, “İmam Şâfiî’nin “Risâle”sinin Hadis İlmindeki Etkileri”, İslâmî Araştırma- lar Dergisi, c. 10, sayı: 1-2-3, 1997.
• Koca, Ferhat, İslam Hukuk Metodolojisinde Tahsis, İsam, İstanbul 2011.
• Köksal, A. Cüneyd, Fıkıh Usulünün Mahiyeti ve Gayesi, İSAM, İstanbul 2008. el-Kubbânçî, Sadruddin Mukaddimât fî İlmi’t-Tefsîr, Müessesetü İhyâi’t-Turâsi’ş-Şiî, Necef 1422.
• Kurtubî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed (ö.671/1273), el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân, tahk.:
• Hişam Semîr el-Buhârî, Dâru Alemi’l-Kutub, Riyad 2003.
• Lapidus, Ira Marvin, Modernizme Geçiş Sürecinde İslam Dünyası, çev.: İ. Safa Üstün, İstanbul 1996.
• Okumuş, Mesut, Kur’an’ın Kronolojik Okunuşu, Araştırma Yay., Ankara 2009.
• Özkan, Halit, “Süyûtî”, DİA, İstanbul 2011.
• Özsoy, Ömer, “Nasr Hâmid Ebû Zeyd’in Nass-Olgu İlişkisi Bağlamında Ulûmu’l-Kur'ân’ı Eleştirisi”, İslami Araştırmalar Dergisi, c. 7, sayı: 3-4, Ankara 1994.
• Öztürk, Mustafa “Müteşabih Kavramı Bağlamında “Tefsir Usûlü”nün (Ulûmü’l-Kur’ân) Mahi- yeti ve Pratik Değeri Üzerine Bir İnceleme”, Bilimname, sayı: 17, 2008/2. --------, Tefsir Tarihi Araştırmaları, Ankara Okulu Yay., Ankara 2005. --------, Kur’an’ı Kendi Tarihinden Okumak, Ankara Okulu Yay., Ankara 2004.
• Paçacı, Mehmet, Çağdaş Dönemde Kur’an’a ve Tefsire Ne Oldu?, Klasik Yay., İstanbul 2008.
• Müessesetü'r-Risâle, 2. Bs., Beyrut 1403/1983. es-Saydâvî, Yusuf, Beydetu’d-dîk: Nakdu’l-lüğavî li-kitâbi’l-Kitab ve’l-Kur’an, el-Matbaatu’t
• Teavuniyye, Dımaşk, ts. es-Sehâvî, Ebu’l-Hayr Şemsuddin Muhammed b. Abdirrahman (ö.902/1497), ed-Devu’l-Lâmi’ fî
• A’yani’l-Karni’t-Tâsi’, Mektebetü’l-Hayât, Beyrut ts. Semîn el-Halebî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Yûsuf b. İbrâhîm (ö.756/1355), Umdetu’l
• Huffâz, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1996.
• Sifil, Ebubekir, Hazreti Ömer ve Nebevi Sünnet, Kayıhan Yayınları, İstanbul 2007. es-Suyûtî, Celâluddin Abddurrahman (ö.911/1505), el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’an, tahk.: Ahmed b.
• Ali, Daru’l-Hadis, Kahire 2004. -------, Şerhu Makâmâti Celaleddin es-Suyûtî, (Mukaddime), tahk.: Semîr Mahmûd Derûbî, Mües- sesetü'r-Risâle, Beyrut 1989. eş-Şafii, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris b. Abbas (ö.204/820), er-Risâle, tahk.: Ahmed Mu- hammed Şakir, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut ts. --------, el-Ümm, tahk.: Rıfat Fevzî Abdulmuttalib, Dâru’l-Vefâ, Mansura 2001.
• Şahrur, Muhammed, el-Kitâb ve'l-Kur'ân :kıraa muasıra, eş-Şeriketü'l-Matbuat li’t-Tevzi ve’n- Neşr, Beyrut 1993.
• Şekerci, Osman, Fıkıh Mezheplerine Giriş, Rağbet Yay., İstanbul 1999.
• Şimşek, Mehmet Sait, Günümüz Tefsir Problemleri, Kitap Dünyası Yay., Konya 2008. --------, Kur’an’ın Ana Konuları, Beyan Yay., Üçüncü Baskı, İstanbul 2005. --------, Hayat Kaynağı Kur’an Tefsiri, Beyan Yay., İstanbul 2012. eş-Şurbecî, Muhammed Yûsuf, el-İmâmu’s-Suyûtî ve cuhûduh fî ulûmi’l-Kur’an, Dâru’l-Mektebî, Dımaşk 2001.
• Türcan, Selim, “Kur’ân’ı Anlamada Yöntem Tartışmalarının Tefsir Tarihçiliği Açısından Değeri Üzerine”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 16, Ankara 2009.
• Ubeyd, Ali b. Süleyman, Tefsîru’l-Kur’ani’l-Kerîm: Usûluhu ve Davâbituhu, Mektebetü’t-Tevbe, Riyad 1410.
• Yavuz, Adil, “Sehâvî ve Halk Dilinde Dolaşan Hadisler Problemiyle İlgili Eseri”, Selçuk Üniver- sitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 14, Konya 2002.
• Yıldırım, Enbiya, “Suyûtî’ye Yöneltilen Suçlamalar (Sehâvî-Suyûtî Çekişmesi Bağlamında)”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 10, sayı: 2, Sivas 2006. ez-Zehebî, Ebû Abdullah (ö.748/1348), el-Kâşif fî Ma'rifeti men lehu Rivaye fi'l-Kütübi's-Sitte, tahk.:
• Ahmed Muhammed Nemr Hatîb - Muhammed Avvame, Dâru'l-Kıble, Cidde 1992. ez-Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedruddin Muhammed b. Bahadır (ö.794/1392), el-Burhân fî ulûmi’l
• Kur’an, tahk.: Abdulkadir Abdullah el-Anî, Dâru’s-Safve, Kuveyt 1992. ez-Zemahşerî, Ebü'l-Kasım Cârullah Mahmûd b. Ömer (ö.538/1144), Tefsirü’l-Keşşâf, tahk.: Ali
• Muavviz, Mektebetu’l-Ubeykân, Riyad 1418/1998.
• Albayrak, Halis, Kur’ân’ın Bütünlüğü Üzerine, Şûle Yayınları, İstanbul 1992. ʻA îmâbâdî, Ebû’ - ayyib Şemsu’l- a , ʻAvnu’l-Maʻbûd Şer u Suneni Ebî Dâvûd, Basımevi
• Belirtilmemiş, Medîne 1388/1968.
• Bağcı, H. Musa, Beşer Olarak Hz. Peygamber, Ankara Okulu Yay, Ankara 2010.
• Be avî, useyn b. Mes‘ûd, Meʻâlimu’t-Tenzîl, Dâru’ - ayyibe, Riyâ 1409.
• Beyha î, Ebû Bekr A med b. useyn ‘Alî, Şuʻâbu’l-Îmân, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût 1410. --------, Sunenu Kubrâ, Meclisu Dâʻiratu’l-Meʻârifi’n-Ni âmiyyeti’l-Kâineti fî’l-Hindi bi Beldeti
• Ceydurâbâd, Hindistan 1344.
• Bolay, Süleyman Hayri, “Âdem”, TDV İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul, 1988.
• Bu ârî, İsmâ‘îl b. İbrâhîm, Ṣahîhu’l-Bu ârî, Thesaurus Islamicus Foundation, Liechtenstein 2000.
• Bulut, Mehmet, Ehl-i Sünnet ve Şia’da İsmet İnancı, Risale Yayınları, İstanbul 1991.
• Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usûlü, AÜİFY, Ankara 1976.
• Cevherî, İsmâʻîl b. ammâd, e - ı â Tâcu’l-Lu a ve’ - ı â i’l-‘Arabiyyeti, tah. A med ‘Ab- dul afûr ‘A âr, Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, Beyrût, 1399/1979.
• Curcânî, Ebu’l- asan Seyyid Şerîf ‘Ali b. Mu ammed b. ‘Ali, Şer u’l-Mevâ ıf, Dâru’l-Cîl, Beyrût 1417/1997.
• Çetin, Seyfettin, İlk İnsan İlk Baba İlk Peygamber Hz. Âdem, Okul Yayınları, İstanbul 2004. a âk b. Mezâhim, Ebû’l- âsım, Tefsîru ’- a Dâru’s-Selâm, âhira 1419/1999. âk, tah. Zâvîtî, Mu ammed Şükrî A med,
• Dâme ânî, useyn b. Mu ammed, I lâ u’l-Vucûhi ve’n-Ne âir fi’l- ur’âni’l-Kerîm, tah. ‘Abdu- lazîz, Seyyidu’l-Ehl, Dâru’l-‘İlmi’l-Melâyîn, Beyrût 1980.
• Draz, M. ‘Abdullah, en-Nebe’u’l-Aẓîm, trc. Suat Yıldırım, Yeni Akademi Yay, İzmir 2006.
• Ebû Dâvûd, Suleymân ibn Eşʻa , Sunenu Ebî Dâvûd, Thesaurus Islamicus Foundation, Liechtenstein 2000.
• Ebû Ya’lâ Mev ılî, A med b. ‘Alî b. Mu ennâ, Musned-i Ebî Ya’lâ, tah. Esed, useyn Selîm, Dâru’l-Me’mûnu li’t-Turâ , 1404/1984.
• Erdem, Mustafa, Hz. Âdem (İlk İnsan), TDV Yayınları, Ankara 1994.
• Ezherî, Ebû Man ûr Mu ammed b. A med, Teh îbu’l-Lü a, tah. ‘Abdusselâm Mu ammed Hârûn, Dâru’l-Mı riyyeti li’t-Te’lîfi ve’t-Terceme, Basım Yeri Belirtilmemiş 1964. Ferâhîdî, alîl b. A med b. ‘Amr b. Temîm, Kitâbu’l-‘Ayn, tah. Mehdî Ma zûmî-İbrâhîm
• El- amevî, Şihâbuddin A med b. Mu ammed el-Mekkî el- anefî, İt âfu’l-Ezkiyâ bi-Ta kîki ‘Iṣmeti’l-Enbiyâ, Giresun Yazmaları, Mustafa b. Muhammed el yazması, 1177.
• Hasenu’l-Ba rî, Tefsîru asenu’l-Ba rî, Dâru’l- adî , âhira 1992.
• Hatipoğlu, Mehmed Said, “Hz. Peygamber’i Yanlış Yorumlama Tezâhürleri”, İslâmî Araştırma- lar Dergisi, Ekim 1986/10, Cilt: 1, Sayı: 2, ss. 5-11. âzin, Ebû’l-Hasen ‘Alî b. Mu ammed b. İbrâhîm b. ‘Umar eş-Şey î, Lubâbu’t-Te’vîl fî Me‘ânî’t
• Tenzîl, Dâru’l-Fikr, Beyrût 1399/1979. îrî, İsmâʻîl b. A med Ferîd, Kitâbu Vucûhi’l- ur’ân, tah. ‘Abdurra mân ‘Abdul alîmEf ânî,
• Basım evi belirtilmemiş, Basım yeri belirtilmemiş, 1404/1983.
• İbn ‘Abbâs, ‘Abdullah, Tenvîru’l-Mi bâs min Tefsîri İbn ‘Abbâs, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût 13 İbn ‘Âşûr, Mu ammed âhir ibn Mu ammed âhir, et-Ta rîru ve’t-Tenvîr, ed-Dâru’t- Tûnisiyyetu li’n-Neşr, Tûnus 1984.
• İbn ‘Atıyye, ‘Abdul a b. âlib, el-Mu arraru’l-Vecîz fî Tefsîr-i Kitâbi’l-‘Azîz, tah. Mu ammed, ‘Abdusselâm ‘Abduşşâfî, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût 1413/1993.
• İbn Cevzî, Cemâluddîn Ebi’l-Ferac ‘Abdurra mân b. ‘Alî b. Mu ammed, Kitâbu’ - uʻafâ-i ve’l- Metrûkîn, tah. Ebû’l-Fidâ ‘Abdullâh â î, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût 1406/1986.
• İbn Ebî âtim, Ebû Mu ammed ‘Abdurra mân, Tefsîru’l urâni’l-‘A îm Musneden ‘an Rasûlullâhi ve’ - a âbeti ve’t-Tâbi‘în, tah. ayyib, Esʻad Mu ammed, Mektebetu Nizâr Mu afâ Elbâz, Riyâ , 1417/1997.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr ʻAbdullâh ibn Mu ammed, el-Mu annefu fî’l-E âdî i ve’l-Â âr, Evâil, (1), Mektebetu’r-Ruşd, Riyâ 1409.
• İbn Ebî Zemenîn, ‘Abdullah b. ‘Îsâ, Tefsîru İbn Ebî Zemenîn, İsmâʻîl, Mu ammed asen ve Mezîdî, A med Ferîd, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût 2003.
• İbn Fâris, Ebû ’l- useyn A med, Muʻcemu Me âyîsu’l-Lu a, thk. ‘Abdusselâm Mu ammed Hârûn, Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn acer ‘As alânî, A med b. ‘Alî, Ta rîbu’t-Teh îb, Dâru’l-‘Â ıme, Riyâ 1423/2002.
• İbn Ke îr, Ebû’l-Fidâ İsmâʻîl b. ‘Umar, Tefsîru’l- ur’âni’l-‘Aẓîm, tah. Selâme, Sâmî b. Mu ammed, Dâru ayyibetin li’n-Neşri ve’t-Tevzîʻ, Riya 1420/1999.
• İbn uteybe, ‘Abdullah b. Muslim, Te’vîlu Muşkilu’l- ur’ân, tah. Se ar, Seyyid A med, Dâru’l- İ yâi’l-Kutubi’l-‘Arabiyyi, Mı ır 1954.
• İbn Man ûr, Mu ammed b. Mukerram, Lisânu’l-‘Arab, Dâru Ṣâdır, Beyrût trs. İbn Teymiyye, Ebî’l-‘Abbas Ta ıyyuddin A med b. ‘Abdul alîm, Mu addimetun fî U ûli’t-Tefsîr, Medâru’l-Va an li’n-Neşr, Riyâ 1425/2004. --------, Mecmûʻul-Fetâvâ, tah. Cezzâr, ‘Âmir-Bâz, Enver ‘Âmir, Dâru’l-Vefâ, Man ûre 1426/2005.
• ‘Îsâ, ‘Abdulcelîl, İctihâdu’r-Rasûl, Dâru İ yâi’l-Kitâbi’l-‘Arabiyyi, âhira 1368/1948.
• İṣfehânî, useyn b. Mu ammed b. Mufa al er-Râ ıb, Mufradât Elfâ i’l- ur’ân, Dâru’l- alem, Dımeş trs. İzutsu, Toshihiko, Kur’an’da Dinî ve Ahlâkî Kavramlar, trc. Selâhattin Ayaz, Pınar Yayınları, İstanbul 2010.
• Kılıç, Sadık, Kur’an’da Günah Kavramı, Hibaş Yayınları, Konya 1984.
• Kırbaşoğlu, Mehmet Hayri “Hz. Peygamber Tasavvurunun Dönüşümü: Paradigmadan Parago- na, Paragondan Kozmik İlkeye”, IV. Kutlu Doğum Sempozyumu (Tebliğler) 19-21 Nisan 2001, Isparta, ss. 129-139.
• Mâturîdî, Ebû Man ûr ibn Mu ammed, Te’vîlâtu’l- ur’ân, tah. Vanlıoğlu, Ahmet, Mîzân Yayı- nevi, İstanbul 2005. --------, Kitâbu’t-Tev îd, tah. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi, İSAM Yay, Ankara 2003.
• Mizzî, Yusuf ibnu’z-Zekiyyi ‘Abdurra mân Ebu’l- accâc, Teh ibu’l-Kemâl, Muessesetu’r-Risâle, Beyrût, 1980
• Mubârekfûrî, Mu ammed ‘Abdurra mân b. ‘Abdirrâ îm, Tu vetu’l-A ve î bi Şer i Câmiʻi’t- Tirmi î, Dâru’l-Fikr, Beyrût 1415/1995.
• Mu âtil b. Suleymân, Ebü'l- asen Mu âtil b. Suleymân b. Beşîr, Tefsîru Mu âtil b. Suleymân, tah. ‘Abdullah Ma mûd Şa âte, Dâru İ yâi’t-Turâ i’l-‘Arabiyyi, Beyrût 2002.
• Muslim, Ebû’l- useyn, Ṣahîhu Muslim, Thesaurus Islamicus Foundation, Liechtenstein 2000.
• Nesâî, A med b. Şuʻayb Ebû ‘Abdirra mân, Sunenu’n-Nesâîyyu’l- Kubrâ, tah. Bendârî, ‘Ab- dul affâr Süleymân- asen, Seyyid Kesrevî, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût 1411/1991.
• Pezdevî, Mu ammed, Ehl-i Sünnet A âidi, trc. Şerâfeddin Gölcük, Kayıhan Yay, İstanbul 1980.
• Râzî, Ebû Abdillah Fa ruddin Mu ammed b. ‘Umar Fa ruddin, Tefsîru Fa ri’r-Râzî, Dâru’l-Fikr, Beyrût 1401/1981. --------, ‘Iṣmetu’l-Enbiyâ, Mektebetu’ - e âfeti’d-Dîniyye, âhira 1986. a‘lebî, Ebû İs â A med b. Mu ammed b. İbrâhîm, el-Keşf ve’l-Beyân, tah. İbn ‘Âşûr, Ebû
• Mu ammed, Dâru İ yâi’t-Turâ i’l-‘Arabiyyi, Beyrût 1422/2002.
• Sâbûnî, Muhammed ‘Alî, Kur’an’ın Işığında Peygamberlik ve Peygamberler, çev: Suat Cebeci-Bilal Delice, Kültür Yayınları, İstanbul, 1970.
• Sekkaf, İs â b. Âkil b. ‘Umar el-‘Alevî el-Mekkî, el-Berâhinu’l-Hasimeti’ş-Şikâk min Câhidi ʻİ meti Nebiyyina, Süleymâniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Esad Efendi Koleksiyonu. Smith, Jane I. - Haddad, Yvonne Y., Eve: Islamic Image of Woman, trc. Yasin Aktay, İslâmî Araştırmalar Dergisi, 1992, cilt: 6, sayı: 1, ss. 64-71.
• Ṣuyutî, Celâluddîn ‘Abdirra mân b. Ebî Bekr, ed-Durru’l-Men ûr fi Tefsîri’l-Me’ ûr, tah. Turkî, ‘Abdulah b. ‘Abdulmu sin, Merkezu icr li’l-Bu û i ve’d-Dirâseti’l-‘Arabiyyi ve İslâmiy- yeti, âhira 1424/2003. --------, Câmiʻu’l-E âdî , Dâru’l-Fikr, Beyrût 1424/2004. --------, aṣâisu’l-Kubrâ, trc. Ömer Temizel, Uysal Kitabevi, Konya 1994.
• Şahin, Muzaffer-Altuntaş, Halil, Kur’an-ı Kerim Meali, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, İstan- bul 2010. aberânî, Suleymân ibn A med ibn Eyyûb Ebû’l- âsım, Muʻcemu’l-Kebîr, tah. Selefî, Hamdî b.
• ‘Abdilmecîd, Mektebetu’l-‘Ulûmu ve’l- ikem, Mûsûl 1404/1983. --------, Muʻcemu’l-Evsa , Dâru’l- arameyn, âhira 1415.
• Ṭaberî, Ebû Ca‘fer Mu ammed b. Cerîr, Câmi‘u’l-Beyân ‘an Te’vil-i Âyi’l-Kur’ân, tah. Turkî, ‘Ab- dullah b. ‘Abdulmu sîn, Dâru Hicr, âhira 1422/2001. --------, Târî u’l-Umemi ve’l-Mulûk, Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, Beyrût 1407. --------, aberî Tefsîri, ter. Hasan Karakaya-Kerim Aytekin, Hisar Yay, İstabul 1996.
• Teftâzânî, Mes‘ûd b. ‘Umar, Şer u’l-Me âṣıd, thk. ‘Abdurra mân ‘Umeyra, ‘Âlemu’l-Kutub, Beyrût 1989.
• Tirmi î, Mu ammed ibn ‘Îsâ Ebû ‘Îsâ, Sunenu’t-Tirmi î, Thesaurus Islamicus Foundation, Liechtenstein 2000.
• Vâ idî, Ebu’l- asen ‘Alî b. A med, Tefsîru’l-Vecîz fî Tefsîri Kitâbi’l ‘Azîz, tah. Dâvûdî, Safvân ‘Adnân, Dâru’l- alem, Beyrût 1415/1995. --------, Tefsîru’l-Vesî fî Tefsîru’l- ur’ânu’l-Mecîd, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût 1415/1994.
• Ya yâ b. Sellâm, Ebû Zekeriyyâ, Tefsîru Ya yâ b. Sellâm, tah. Hind Şelebî, Dâru’l-Kutubi’l- ‘İlmiyye, Beyrût 2004.
• Yakıt, İsmail, “Kur’ân’da Hz. Âdem”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Osmanlı Özel Sayısı), Isparta, Yıl: 1999, Sayı: 6, ss. 1-18. --------, “Kur’ân’da İnsanın Yaratılışı ve Evrimi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
• Dergisi, Isparta, Yıl: 1998, Sayı: 5, ss. 1-16.
• Zebîdî, Mu ammed b. Mu ammed b. ‘Abdirrazzâ el- useynî, Tâcu’l-‘Arûs min Cevâhiri’l- âmûs, tah. Komisyon, Dâru’l-Hidâye, Basım Yeri ve Tarihi Belirtilmemiş. ez-Ziriklî ed-Dımeş î, ayreddîn b. Ma mûd b. Mu ammed b. ‘Ali b. Fâris, el-Aʻl m, Dâru’l- ‘İlm li’l-Melâyîn, Beyrût, 2002.
• Çok yazarlı: İsmail E. Erunsal ve diğerleri, İlahiyat Fakülteleri Tezler Kataloğu - 1, İSAM Yay., İstanbul 2008.
• Derleme: Kenan Çağan (edit.), İdeoloji, Hece Yay., Ankara 2008.
• Çeviri: Mevlana Ebu Said Muhammed Hadimî, Berîka, çev.: Bedrettin Çetiner, Kahraman Yay., İstanbul 2000, c. 1, s. 10. b. Tez örnek: Mahmut Erol Kılıç, Muhyiddin İbnu’l-Arabî’de Varlık ve Mertebeleri: Vücûd ve Merâtibu’l-Vücûd, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler
• Enstitüsü, İstanbul 1995, s. 51. c. Yazma eser: Yazar adı, eser adı (italik), kütüphanesi, varsa kütüphane bölümü, kayıt numarası, varak numarası.