Oğlan Şeyh İbrahim Efendi ve Bazı Tasavvufî Görüşleri

Yıl 2012, Cilt: 11 Sayı: 22, 253 - 280, 30.12.2012

Süleyman Gökbulut

https://doi.org/10.14395/jdiv41

Cited By: 2

Öz

Bayrâmî Melâmîleri veya Hamzavîler, Osmanlı toplum hayatında derin izleri bulunan tasavvufî bir zümreyi ifâde etmektedir. Bu ekol içinde çok önemli simâlar bulunmaktadır. Bunlardan birisi de “Sânî-i Muhyîddîn el-Arabî” diye anılan Oğlan Şeyh İbrahim Efendi (ö.1065/1655)’dir. Bu makalede, XI./XVII. asır Melâmî şeyhlerinden biri olan İbrahim Efendi ve bazı tasavvufî görüşleri ele alınmaktadır. Öncelikle şeyhin hayatı, tasavvufî eğitimi, faaliyetleri ve eserleri üzerinde durulmakta, ardından vahdet-i vücûd, insân-ı kâmil ve velâyet-nübüvvet ilişkisi ile ilgili düşüncelerine değinilmektedir. Daha sonra farklı yazarların İbrahim Efendi hakkında ileri sürdükleri birtakım iddiaların değerlendirilmesi yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

İbrahim Efendi, Bayrâmî Melâmîleri, Vahdet-i Vücûd, İnsân-ı Kâmil, Velâyet-Nübüvvet İlişkisi.

Oglan Sheikh Ibrahim Efendi and some mystical views

Öz

Bayrami Malamis or Hamzavis represent a mystical group which has deep traces in the Ottoman social life. There are many important figures in this school. One of them is Oglan Sheikh Ibrahim Efendi (d.1065/1655) known as “Sani-i Muhyiddin al-Arabi”. In this article, Ibrahim Efendi who is one of the Malami sheikhs of the XI./XVII. century and his some views on sufism are dealt with. Firstly, Oglan Sheikh’s life, mystical training and activity and works are cited; later his thoughts with regard to the oneness of being, the perfect man and the sainthood-prophethood relation are mentioned. Subsequently, there is an evaluation of some arguments that the diffirent writers offered about Ibrahim Efendi.

Anahtar Kelimeler

Ibrahim Efendi, Bayrami Malamis, The Oneness of Being, The Perfect Man, The Sainthood-Prophethood Re

Kaynakça

• Afîfî, Ebu’l-Alâ, Muhyiddin İbn Arabî’de Tasavvuf Felsefesi, çev.: Mehmet Dağ, Kırkambar Yay., İstan- bul 1999.
• -------, Tasavvuf: İslâm’da Manevi Hayat, çev.: Ekrem Demirli, Abdullah Kartal, İz Yay., İstanbul 1999.
• Aşkar, Mustafa, “Bir Türk Tarîkatı Olarak Halvetiyye’nin Tarihî Gelişimi ve Halvetiyye Silsilesinin Tahlili”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 1999, c. 39, ss. 535-563.
• Aydın, Mehmet S., “İnsân-ı Kâmil”, DİA, İstanbul 2000, c. 22.
• Baz, İbrahim, Abdülehad Nûrî-i Sivâsî, Hayatı, Eserleri, Görüşleri, İnsan Yay., İstanbul 2007.
• Bolat, Ali, Bir Tasavvuf Okulu Olarak Melâmetîlik, İnsan Yay., İstanbul 2003.
• -------, Muhammed Nuru’l-Arabî, Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri, Etüt Yay., Samsun 2010.
• Bursalı Mehmet Tâhir, Osmanlı Müellifleri, haz.: Mustafa Tatçı, Cemal Kurnaz, Bizim Büro Yay., Ankara 2000.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf, Kitâbü’t-Ta’rifât, tahk.: Abdülmün’ım el-Hufnî, Dâru’r-Reşâd, Kahire ts.
• Çakmaklıoğlu, M. Mustafa, “İbnü’l-Arabî’nin Nübüvvet-Velayet Hakkındaki Görüşleri ve İbn Teymiyye’nin Bu Husustaki Eleştirileri”, Tasavvuf, Ankara 2008, sayı: 21, ss. 213-255.
• Çift, Salih, Hakîm Tirmizî ve Tasavvuf Anlayışı, İnsan Yay., İstanbul 2008.
• Demirci, Kürşat, “Hulûl”, DİA, İstanbul 1998, c. 18.
• Demirci, Mehmet, Nûr-i Muhammedî, Kitabevi Yay., İstanbul 2008.
• Doğan, Abdurrahman, Kütahyalı Sunullah Gaybî, İstanbul 2001.
• Düzen, İbrahim, Azîz Nesefî’ye Göre Allah-Kâinat-İnsan, Furkan Yay., İstanbul 2000.
• Ertuğrul, İ. Fennî, Vahdet-i Vücûd ve İbn Arabî, İnsan Yay., İstanbul 1997.
• Gaybî, Sun’ullah, Sohbetnâme, Milli Ktp., no: 06 Mil Yz A 364/1.
• Gölpınarlı, Abdulbâki, Kaygusuz Vizeli Alaaddin, Remzi Kitabhânesi, İstanbul 1932.
• -------, Melâmîlik ve Melâmîler, Devlet Matbaası, İstanbul 1931.
• Gündüz, İrfan, “Tasavvuf ve İnsan”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, İstanbul 1988, sayı: 5-6, ss. 217-229.
• Hazret-i Dil-i Dânâ Oğlan Şeyh İbrahim Efendi Külliyatı, haz.: H. Rahmi Yananlı, Kitabevi Yay., İstan- bul 2008.
• Izutsu, Toshiko, İbn Arabî’nin Fusûs’undaki Anahtar Kavramlar, çev.: Ahmet Yüksel Özemre, Kaknüs Yay., İstanbul 1999.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn, Fusûsu’l-Hikem, çev.: Nuri Gencosman, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1964.
• Kartal, Abdullah, Abdülkerîm Cîlî, Hayatı, Eserleri, Tasavvuf Felsefesi, İnsan Yay., İstanbul 2003.
• Kâşânî, Abdürrezzak, Istılâhâtu’s-Sûfiyye, haz.: Muvaffak Fevzî el-Cebr, el-Hikme, Dımeşk 1995.
• Kemikli, Bilal, Oğlanlar Şeyhi İbrahim, Müfid ü Muhtasar, Kitapevi Yay., İstanbul 2003.
• Küçük, Osman Nuri, Fusûsu’l-Hikem ve Mesnevî’de İnsan-ı Kâmil, İnsan Yay., İstanbul 2011.
• Mehmed Nazmî, Hediyyetü’l-İhvân, Osmanlılarda Tasavvufî Hayat -Halvetîlik Örneği-, haz.: Osman Türer, İnsan Yay., İstanbul 2005.
• Mevlânâ, Mesnevî, çev.: Adnan Karaismailoğlu, Yeni Şafak, İstanbul 2004.
• Mustafa Uzun, “Devriyye”, DİA, İstanbul 1994, c. 9.
• Müstakîmzâde Süleyman Sadeddîn, Mecelletü’n-Nisâb (Tıpkı Basım), Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 2000.
• -------, Risâle-i Bayrâmiyye-i Melâmiyye, Süleymaniye Ktp., Nâfiz Paşa, no: 1164.
• Ocak, A. Yaşar, “Kanuni Sultan Süleyman Devrinde Osmanlı Resmi Düşüncesine Karşı Bir Tepki Hareketi: Oğlan Şeyh İsmail Maşuki”, Osmanlı Araştırmaları, İstanbul 1990, sayı: 10, ss. 49-58.
• -------, Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 1999.
• Oğlan Şeyh İbrahim Efendi, Usûl-i Muhakkıkîn, İstanbul Üniversitesi Merkez Ktp., Türkçe, no: 16600.
• -------, Usûl-i Muhakkıkîn, Nuruosmaniye Ktp., no: 3677.
• -------, Usûl-i Muhakkıkîn, Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, no: 59.
• -------, Vâridât-ı İbrahim, İstanbul Ü. Merkez Ktp., Türkçe, no: 6512.
• Öngören, Reşat, “Şeriatın Kestiği Parmak: Kanuni Sultan Süleyman Devrinde İdam Edilen Tarikat Şeyhleri”, İLAM Araştırma Dergisi, İstanbul 1996, c. 1, sayı: 1, ss. 123-140.
• Öz, Mustafa, “Teberrî”, DİA, İstanbul 2011, c. 40.
• Serin, Rahmi, İslâm Tasavvufunda Halvetîlik ve Halvetîler, Petek Yay., İstanbul 1984.
• Soysal, Ayşe Âsûde, XVII. Yüzyılda Bir Bayramî Melâmî Kutbu: Oğlan(lar) Şeyh(i) İbrahim Efendi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2005.
• Suad Hakîm, el-Mu’cemü’s-Sûfiyye, Beyrut 1981.
• Süreyyâ, Mehmed, Sicill-i Osmânî, haz.: Ali Aktan ve diğerleri, Sebil Yay., İstanbul 1995.
• Şemseddin Sâmi, Kâmûsu’l-A’lâm, Mihran Matbaası, İstanbul 1302.
• Şeyhî Mehmed, Vekāyiü’l-Fudalâ, haz.: Abdülkadir Özcan, Çağrı Yay., İstanbul 1989.
• Tahralı, Mustafa, “Fusûsu’l-Hikem, Şerhi ve Vahdet-i Vücûd ile Alakalı Bazı Meseleler”, Fusûsu’l- Hikem Tercüme ve Şerhi, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay., İstanbul 1987.
• Tanman, M. Baha, “Oğlanlar Tekkesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı Yay., İstanbul 1994.
• Tansel, F. Abdullah, “Olanlar Şeyhi İbrahim Efendi ve Devriyesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakül- tesi Dergisi, Ankara 1969, sayı: 17, ss. 187-199.
• Tirmîzî, Hakîm, Hatmü’l-Evliyâ, haz.: Osman Yahya, Beyrut 1965.
• Tuman, Mehmet Nâil, Tuhfe-i Nâilî, haz.: Cemal Kurnaz, Mustafa Tatçı, Bizim Büro Yay., Ankara 2001.
• Türer, Osman, “Tasavvufî Düşüncede İnsan”, Tasavvuf, Ankara 2001, sayı: 5, ss. 9-15.
• Uçman, Abdullah, “Oğlanlar Şeyhi İbrahim Efendi”, Büyük Türk Klasikleri, Ötüken-Söğüt Neşriyat, İstanbul 1987.
• -------, Rıza Tevfik’in Tekke ve Halk Edebiyatı İle İlgili Makaleleri, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1982.
• Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı Yay., İstanbul 2001.
• Vassâf, Hüseyin, Sefîne-i Evliyâ, haz.: Mehmet Akkuş, Ali Yılmaz, Seha Neşriyat, İstanbul 1990.
• Yılmaz, Necdet, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf, Osav Yay., İstanbul 2001.